Armenija

**Učlanjen** : 18.11.2012

Armenija

Armenija (armenski Հայաստան, Hayastan), službeno Republika Armenija je država na južnom Kavkazu. Na zapadu graniči s Turskom, na sjeveru s Gruzijom, na istoku s Azerbajdžanom, na jugu s Iranom i azerbajdžanskom eksklavom Nahičevan.

Prije raspada Sovjetskog Saveza je Armeniji po Staljinovoj odluci (iz 1923., kad je bio ministar za narodnosti) pripadala i eksklavica Baškend unutar teritorija Azerbajdžana, dok su Azerbajdžanu pripadale četiri eksklave unutar pokrajine Tavuš i jedna u pokrajini Ararat. Kad se Sovjetski Savez raspao i kad su se pojavile napetosti oko Gorskoga Karabaha, obje su države pripojile te eksklavice svojem teritoriju. Trenutačno su otvorene granice s Gruzijom i Iranom, dok su granice s Turskom i Azerbajdžanom zatvorene. 1991. Armenija je nastala na području bivše Armenske SSR.

Glavni grad Erevan

Službeni jezik armenski

Vlada
- Predsjednik Serž Azati Sargsyan
- Predsjednik Vlade Tigran Sargsyan

Neovisnost Od Sovjetskog Saveza
21. rujna 1991.

Površina 138. po veličini
- ukupno 29.800 km²
- % vode 4.7 %

Stanovništvo 128. po veličini
- ukupno (2003) 3.326.448
- gustoća 112/km²

BDP (PKM) procjena 2005.
- ukupno 14.17 milijardi $ (127.)
- po stanovniku 4,270 $ (115.)

Valuta dram (100 luma¹)

Pozivni broj +374

Vremenska zona UTC +4

UTC +5 ljeti

Internetski nastavak .am

Armenija Coatofarmsofarmeniasvg

**Učlanjen** : 18.11.2012

Легенда и порекло имена

Арменија се на јерменском зове Хајастан, што значи хаику земља. У Светом писму је Хаик био Нојев прапраунука. Хаик је у 130. години отишао у Синара ( Вавилон ) градити Кулу бабилонску . Због његове "божанске" спољашњости, асирски му је владар Бел (познат и као Нимрод ) рекао да остане и да ће га славити као бога, али он је одбио и вратио се у своју земљу под Арарат . Зато је Нимрод кренуо с војском за њим, па је у бици код језера Ван (данас у Турској ) Хаик стрелом са три пера пробио Нимродов оклоп и убио га. Асирска се војска повукла, а Хаик је живео 400 година. Од те битке рачуна се традиционални јерменски календар .

Име Арменија, које се користи за ову земљу у већини језика, почели су пре око три миленијума користити грчки историчари по јерменском вођи Араму, који је према легенди био шести члан хаику лозе (праунук хаику праунука).

**Učlanjen** : 18.11.2012

Историја

Виста-кмаг.пнг Подробнији чланак о теми: Историја Јерменије
Јерменија је једна од ретких земаља света чија државност датира још од старог вијека . У 6. веку пр. Кр. јавља се као ахеменидска сатрапија , а уска политичка интеракција с иранским династијама настављена је кроз 2000 година и бројне су јерменске владарске куће биле мешаног порекла. Као самостално краљевство, Арменија највећи успон доживљава у 1. веку пр. Кр. приликом владавине Тиграна Великог који је накратко проширио границе од Каспијског језера и Црног мора до Средоземља . Године 301. постала је прва држава која је преузела хришћанство као званичну државну веру, 12 година пре Рима . У старом веку била је једним од главних бојишта римско-персијских ратова , док у средњи век карактерише низ локалних династија које су неретко под страном политичком контролом. Због стратешки битног положаја између Европе и Азије, била је и поприштем борби Турака , Руса и Иранаца у новом вијеку.

Турске су царске, војне и републиканске владе између 1895 . и 1923 . године, због страха што хришћански Јермени, поготово у И. светском рату , помажу царској Русији , извршиле покоље познате као јерменски геноцид , у којима је живот изгубио више од милион Јермена. Ирански је део Јерменије 1828. припојен Руском Царству , а 1920 . Арменија унутар Совјетског Савеза добија статус социјалистичке републике . Спор са суседним Азербејџаном због јерменске енклаве Горски Карабах потиче још од совјетског доба ( 1988 .), а појачао се након што је Јерменија постала независна држава 1991 . У мају 1994 . потписано је примирје, но статус Горског Карабаха није разрјешен. Како се није могло остварити мирно решење и због турске блокаде Јерменије, ослабило је привреда обеју држава. Арменија је и након распада СССР -а остала чланица Савеза независних држава .

**Učlanjen** : 18.11.2012

Kraljevina Armenija

Armensko kraljevstvo za vrijeme dinastije Arsakida 150. godine

Armenija Arshakuniarmenia150-ensv

Armenija je za vladavine Tigrana Velikog (95.-66. pr. Kr.) postala jednom od najvažnijih kraljevstava u području između Crnog mora, Sredozemlja i Kaspijskog jezera. Kako se nalazila između dvije supersile, Rimskog Carstva i Perzijskog Carstva, često je bila mjesto njihovih sukoba. U slijedećim stoljećima Armensko kraljevstvo je izmjenjivalo razdoblja autonomija s razdobljima stranih vladara kao što su: Asirci, Perzijanci, Grci, Parti, Rimljani, Bizant, Arapi, Mongoli, i naposlijetku Perzijanci i Osmanlije.

Armenska vjera u to vrijeme je bila mazdaistički zoroastrizam orijentiran na štovanje Mihra (Mitre), a kršćanstvo se počelo širiti već oko 40. godine.

Crkva sv. Ripisme u Ečmijazdinu iz 618. godine

Armenska dinastija Arsakida ili Aršakuni (arm. Արշակունի) je vladala armenskim kraljevstvom od 54. do 428. godine. Nekad je bila ogrankom iranskih partskih Arsakida, a onda su postali posebnom armenskom dinastijom. Arsakidski kraljevi su uz prekide vladali kroz kaotične godine nakon pada dinastije Artaksida od 62. kad je Trdat I. Armenski osigurao arsakidsku vlast u Armeniji. Neovisni vladarski niz je uspostavio Vologaz II. Armenski (Valarses/Vagaršak) 180. godine. Dva najvažnija događaja u armenskoj povijesti za vrijeme vlasti ove dinastije su konverzija Armenije na kršćanstvo koju je sproveo sveti Grgur Prosvjetitelj 301. i stvaranje armenskog pisma kojeg je napravio sveti Mesrop Maštoc 405. godine. Kralj Trdat III. (238.-314.) je već 301. godine proglasio kršćanstvo državnom vjerom, postavši prva država koja je formalno preuzela kršćanstvo kao službenu državnu vjeru - 12 godina prije Rima (za vrijeme cara Galerija i službene rimske tolerancije kršćanstva), i 36 godina prije krštenja Konstantina Velikog. Armenska apostolska crkva je imala svoje sjedište (katolikos) u Ečmijadzinu, a ime je dobila jer su je navodno osnovali sami apostoli Sveti Juda Tadej i Sveti Bartol koji su propovijedali po Armeniji.

Nakon propasti Armenskog kraljevstva 428. godine, većinom je potpala pod vlast Sasanidske Perzije kao vojna krajina (marcpanat pod upravom generala), dok je manji dio bio poluneovisna kneževina pod Bizantskim carstvom. Armenski marcpanat je nakon ustanka 451. godine ostvario vjersku slobodu i gotovo potpunu autonomiju od Sasanida, sve do 636. godine kada ju osvajaju Arapi.

Ečmijazdinska katedrala iz 303. godine

Armenski emirat je bio neovisna kneževina u sklopu Arapskog carstva kojim je upravljao armenski knez kojeg je morao priznati Bagdadski Kalif, ali i Bizantski car. U to vrijeme su se s Armenijom ujedinila i područja koja su bila pod bizantskom vlašću, a prostirala se i na područjima Gruzije, Kavkaške Albanije. Prijestolnica joj je bila u gradu Dvinu.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Srednjovjekovna Armenija

Vista-xmag.pngPodrobniji članak o temi: Srednjovjekovno Armensko Kraljevstvo

Kada je Arapsko carstvo oslabjelo 884. godine, Armenija je ostvarila svoju autonomiju pod dinastijom Bagratida, koja je potrajala sve do 1045. godine. Bagratidska Armenija je imala prijestolnicu u Aniju (danas u Turskoj) a sastojala se od nekoliko neovisnih kneževina kao što je bilo Kraljevstvo Vaspurakan (oko jezera Van u današnjoj Turskoj) kojim su vladali Artsruni.

Neovisna Armenska kraljevstva

Kilikijsko armensko kraljevstvo od 1199.-1375. godine

Bizantsko carstvo osvaja Armeniju 1045. godine, ali je već nakon bitke kod Mancikerta 1071. godine osvajaju Turci Seldžuci. Kako bi izbjegao sudbinu njegovog rođaka, bagratidskog kralja Gagika II., vladar Anija, Roupen, sa svojim vojnicima bježi u planine Taurusa i naposljetku u Kilikiju gdje je osnovao Kilikijsko Armensko Kraljevstvo.

Kilikijsko kraljevstvo je bilo veliki saveznik križarima i predstavljalo se bastionom kršćanstva na Istoku. Vjerodostojnost među Armencima je dobilo prijenosom katolikosa (vjerskog središta Armenske apostolske crkve) u Kilikiju.

Slabljenjem Seldžučkog carstva početkom 12. stoljeća, armenski kneževi dinastije Zakarida su osnovali Zakaridsku Armeniju na području sjeverne i istočne Armenije. Ova Armenija je opstala kao neovisna kneževina koja je priznavala vlast najprije Seldžuka, potom Gruzijskog kraljevstva, Azerbejdžanskih Ildizugida i Horezmijskog Carstva. Plemićka obitelj Orbelian je dijelila kontrolu nad ovom Armenijom s vladarskom dinastijom Zakarida, osobito u pokrajinama Sjunik i Vajoc Dzor. Propala je nakon Mongolske invazije 1230-ih, nakon koje su uslijedile invazije drugih srednjoazijskih kraljevstava (Kara Kojunlu, Timuridsko carstvo i Ak Kojunlu).

Zakaridsko armensko kraljevstvo od 1201.-1330-ih

Kilikijska Armenija je najprije Mongole učinila svojim saveznicima, ali nakon što su ovi prešli na islam podlegli su napadima Mameluka iz Egipta i konačno propala 1375. godine.

God. 1454., Otomansko Carstvo i Safavidska Perzija su podijeli armenska područja.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Perzijska Armenija

Armenija Armeniachurch1

Zbog svog strateškog položaja, Armenija je bila područje ratovanja Osmanlija i Perzijanaca, tako je npr. grad Erevan tijekom Tursko-Perzijskih ratova od 1513. do 1737. godine četrnaest puta prešao iz ruke u ruku.

God. 1604., perzijski šah Abas I. je pokrenuo pohod na tada osmansku dolinu Ararat i oprezno je napredovao osvajajući grad po grad. Nakon dojave da se približava nadmoćna vojska osmanskog vojskovođe Sinan Paše odlučio se povući, ali kako bi onemogućio opskrbu osmanske vojske potjerao je oko 300,000 Armenaca na jug preko rijeke Aras na područje pod kontrolom Perzije, sve do Isfahana. Pretpostavlja se da je polovica prognanih Armenaca preminulo u putu, što podavljeni u rijeci, a što od gladi i iznemoglosti, pa čak i kanibalizma. Sinan Paša je bio primoran prezimiti u Vanu, a vojska koju je poslao u potjeru za Abasom je poražena i Perzija je do 1606. godine osvojila sva područja koje je ranije izgubila od Osmanlija. Zahvaljujući ovoj okrutnoj taktici, u novoosnovanom Erevanskom kanatu koji je osnovao šah Ahbas I., bilo je tek oko 20% Armenaca.

Perzijanci su također osnovali kanate sa sjedištima u Nakičevanu i Karabahu gdje su za upravitelje postavljali Turke ili Kurde. Nakičevanski kanat i Karabaški kanat su priznavali vlast Perzije, ali su zapravo bile neovisne države.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Ruska Armenija

Nakon Rusko-Perzijskog rata (1826.-28.) perzijski dijelovi Armenije (koji otprilike odgovaraju današnjim granicama Armenije) su pripali Ruskom carstvu i postali su njegovom "Pokrajinom Erevan". Za razliku od Armenaca u Osmanskom carstvu, Armenci u Rusiji su živjeli u relativnom miru, izuzmemo li česte sukobe s Tatarima i Kurdima, osobito početkom 20. stoljeća.

U Rusko-Turskom ratu (1828.-29.), Rusi i Osmanlije su ratovali i na području Armenije, te je nakon ruske pobjede dio turske Armenije pripao Rusiji.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Politika

Narodna skupština Armenije

Politički sustav Armenije ustrojen je prema uzoru na parlamentarne višestranačke sustave u zapadnim zemljama. Izvršnu vlast ima vlada, dok zakonodavnu imaju parlament i vlada. Prema ustavu, na čelu vlade je predsjednik. Narodna skupština Armenije organizirana je kao jednodomni parlament sa 131 zastupnikom koji se izabiru na mandat od četiri godine. Pravo glasa na izborima imaju svi iznad 18 godina starosti.

Iako se smatra jednom od najdemokratskijih zemalja u Zajednici Neovisnih Država, međunarodni promatrači, kao Vijeće Europe i američki State Department imali su brojne prigovore na armenske parlamentarne i predsjedničke izbore. Iako je napredak zabilježen u zadnjih nekoliko godina, još uvijek situacija nije zadovoljavajuća prema međunarodnim standardima. Ustav iz 1995., daje velike ovlasti izvršnoj vlasti i snažan utjecaj na sudstvo i lokalne dužnosnike. Freedom House je 2008. stavio Armeniju u kategoriju zemalja sa djelomičnim autoritarnim režimom (zajedno s Moldavijom, Kosovom, Kirgistanom i Rusijom), te joj dao ocjenu 5,21 od 7 (ocjena 7 je najlošija u pogledu demokratskog napretka). Predsjedničke izbore 2008., OSCE i zapadni promatrači ocijenili su demokratskima

**Učlanjen** : 18.11.2012

Religija

Samostan Hor Virap iz 7. stoljeća, u kojem je bio zatočen Grgur Prosvjetitelj, zaštitnik Armenije.

Velika većina Armenaca, oko 93% kršćanskog stanovništva, pripada Armenskoj apostolskoj crkvi, koja je neovisna crkva unutar kršćanstva. Armenija je prva zemlja na svijetu koja je prihvatila kršćanstvo kao državnu religiju, što se smatra da se dogodilo 301. godine..[15][16][17][18] Prema vjerovanju, Armensku apostolsku crkvu osnovali su Isusovi apostoli Sveti Juda Tadej i Sveti Bartolomej koji su propovijedali kršćanstvo u Armeniji između 40. i 60. godine. Zbog svojih osnivača ova Crkva se naziva apostolskom, a spada među istočne pravoslavne Crkve.

Dio stanovništva na sjeverozapadu, uglavnom u pokrajini Širak, čine katolici (rimokatolici i mehitaristi). Mehitaristi su kongregacija benediktanskih redovnika Armenske Katoličke Crkve poznati po izdavanju starih armenskih inačica grčkih tekstova. Sjedište ove crkve je u Bzoummaru u Libanonu.

Dio Rusa u Armeniji pripada Ruskoj pravoslavnoj crkvi, Jezidi pripadaju zoroastrizmu, a Kurdi islamu. Židovska zajednica u Armeniji danas je svedena na broj od ispod tisuću pripadnika. Velikim dijelom razlog tome je iseljavanje u Izrael. Sinagoge postoje u Erevanu, te u Sevanu.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Kultura

Ulaz u samostan Haghbat iz 10. stoljeća

Na području današnje Armenije i Gruzije je nastalo mnogo originalnih umjetničkih djela koja imaju odlike naroda koji su dugo vremena vladali ovim područjem – Perzijancima i Rimljanima, te popraćena bizantskom umjentošću koiné iz 5. stoljeća. Armenci su bili prvi narod koji je kršćanstvo proglasio državnom religijom (koncem 3. st.), čak prije Rimskog Carstva, nakon čega je uslijedilo dugo bogato i sretno razdoblje do mongolske provale u 13. stoljeću. U to vrijeme je nastalo mnogo originalnih građevina jedne arhitekture koja se neovisno razvija, posebice oko 10. st.

Širom Armenije, ali i sjevernog Irana, zapadne Turske, Gruzije i istočnog Azerbajdžana, susrećemo crkve s pravokutnim i monogokutnim tloctom, kao i crkve s kupolom, a ima i utvrđenih samostanskih kompleksa (kao što su čarobne ruševine Anija, stare armenske prijestolnice). Armenska je arhitektura ostavila trajan utjecaj na kasnije stilove u kavkaskom području.

Poseban oblik staroarmenske skulpture predstavljaju velike nadgrobne kamene stele s uklesanim križem u plitkom reljefu, ali s bogatom ornamentalnom dekoracijom – tzv. kečkari. Oni su se očuvali i tijekom mongolske i turske okupacije, duboko u 19. stoljeće.
Državni praznici

**Učlanjen** : 18.11.2012

Glavni grad Armenije Erevan

Erevan (armenski: Երևան, Jerevan) najveći je i glavni grad Armenije od 1918. godine.

Grad je osnovan 782. pr. Kr. na rijeci Hrazdanu na zapadu zemlje, na istočnoj strani podnožja planine Ararat. Grad ima vrlo turbulentnu povijest punu raznih bitaka, paleža i potresa. Nakon skoro tri tisućljeća postojanja, ovaj grad postao je glavni grad Armenije nakon Prvog svjetskog rata i armenskog genocida. Grad se relativno brzo razvio u 20. stoljeću, kad je od malenog grada s nekoliko tisuća stanovnika narastao u glavno kulturno, umjetničko, industrijsko i političko središte zemlje.

Godine 2007., broj stanovnika Erevana procjenjen je na 1.107.800 stanovnika, dok aglomerizacijsko područje okuplja oko 1.245.700 stanovnika, što je više od 42 % ukupne populacije zemlje.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Daleka povijest

Ruševine tvrđave Erebuni

Erevan je jedan od najstarijih gradova koji imaju i pisanu potvrdu o svom nastanku. U ovom slučaju to je natpis na klinastom pismu u kamenu koja svjedoči o početku gradnje utvrde. Arheološki nalazi dokazuju da je urartijanska vojna utvrda zvana Erebuni (Էրեբունի) ustanovljena 782. pr. Kr. po naređenju kralja Argištisa I. na mjestu današnjeg Erevana, kako bi služila kao stražarska utvrda protiv barbarskih napada sa sjevernog Kavkazа, te je zbog toga jedan od najstarijih gradova na svijetu. U ovo vrijeme urartijske moći u gradu je napravljen sustav za navodnjavanje. Stoljeće kasnije, kako bi nadomjestio napušteni Erebuni, kralj Rusa II. nekoliko kilometara sjevernije daje izgraditi tvrđavu Teišebani.[3] Ovo postaje glavni grad sjeverne pokrajine, te služi kao skladište za prikupljene proizvode koji se kasnije šalju u glavno središte kraljevstva, Tušpu. Grad su 590. pr. Kr. opljačkali i spalili Medijci, saveznici Skita.

„Rodni list“ Erevana

Pri završetku urartijskog razdoblja, vladajuća dinastija Orontida uvelike doprinosi obnovi grada. Od 6. do 4. stoljeća pr. Kr. grad je jedan od glavnih armenskih satrapskih središta u Ahemenidskom Carstvu.

Zbog nedostatka povijesnih dokaza, razdoblje između 4. i 3. stoljeća pr. Kr. poznato je kao mračno doba Erevana.