Kragujevac - Prva prestonica moderne Srbije

**Učlanjen** : 04.01.2012

Kragujevac - Prva prestonica moderne Srbije

Brojni arheološki nalazi sa područja Kragujevca i šire okoline dokazuju da se na ovom
prostoru još u praistoriji odvijao društveni život. Mada nema pouzdanih podataka, današnje
naselje ipak ima mnogo kraći vek. Prvi pisani zapis o naselju načinili su Turci 1476-77.godine,
pošto se dotadašnje hrišćansko stanovništvo povuklo iz njega, nakon turskog preuzimanja.
Istorijske pretpostavke govore da je u tom trenutku naselje moglo postojati barem pola veka.
Od tada gotovo pust, kao i cela Šumadija, Kragujevac oživljava u drugoj polovini XV veka
kada u njemu Turci podižu novo naselje. Sve do doba oslobodilačkih narodnih ustanaka u
XIX veku, većinu stanovnika čine Turci, izuzev za vreme dve austrijske uprave: prve
1689-90.godine, a druge 1719-1738.godine. U tom periodu zabeleženo je znatno doseljavanje
hrišćanskog stanovništva.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Čitav niz institucija prvi put u istoriji srpske države se osniva baš u Kragujevcu u narednom
periodu: prve novine - "Novine srbske" pod uredništvom Dimitrija Davidovića, muzička formacija
"Knjaževsko – srpska banda“ koju osniva Jozef Šlezinger, prvi teatar “Knjaževsko – srpski teatar“
pod upravom Joakima Vujića, takođe i prva gimnazija 1833.godine, Licej - viša škola 1838.godine,
prva galerija slika, prvi sud "Sud kragujevački" 1820.god. i prva apoteka 1822.godine, kao i muzej
i biblioteka. Preseljenjem prestonice u Beograd, 1841.godine počinje period stagnacije Kragujevca.
I pored toga, grad je ostao centar političkog života, tako da su u njemu nastavile da se održavaju
sve važnije skupštine u Srbiji, kao i u vreme kneza Miloša, sve do 1878.godine.

Verovatno je događaj iz 1851.god. najpresudnije uticao na noviju istoriju Kragujevca. Te godine
je iz Beograda preseljena Topolivnica. Tako su se stekli uslovi da Kragujevac dobije suštinske odlike
koje i danas nosi, industrijskog centra u kome se odvija živa politička aktivnost i u kome su, često
mnogo pre drugih krajeva Srbije, napredna stremljenja nalazila plodno tlo.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Krajem XIX početkom XX veka grad dobija još jedno lice, postaje jak trgovački centar, često u nekim
granama trgovine ispred i Beograda. Za prilike seljačke Srbije jak industrijski i trgovački centar, grad
privlači brojne doseljenike, pa je Prvi svetski rat dočekao kao treći grad po veličini u Srbiji.

Važan strateški centar, Kragujevac doživljava česta razaranja kako u ovom tako i u Drugom svetskom
ratu koji će grad posebno pamtiti po velikoj tragediji masovnog streljanja njegovih stanovnika
1941.godine. U vreme između dva rata, Kragujevac beleži uravnotežen, ali ne i previše snažan
razvoj.

kragujevac.rs
..................

"Treba otimati radost danima koji beze "
Majakovski

**Učlanjen** : 04.01.2012

..............

[You must be registered and logged in to see this image.]

Kragujevac je, verovatno, nastao kao urbani centar u vreme srpske srednjevekovne države.
U prvom popisu posle pada pod Turke pominje se 1476.godine kao "Trg". To je bilo neutvrđeno,
nepoljoprivredno naselje u srpskoj državi koje nije dostiglo rang pravog grada, ali je bio centar
određene teritorije sa administrativnim i ekonomskim funkcijama. Podaci o prostornoj
organizovanosti Kragujevca iz tog perioda ne postoje. Za vreme viševekovne osmanlijske vladavine,
od sredine XIV do početka XIX veka, Kragujevac je izgrađivan i uređivan za potrebe turskog
stanovništva. Bio je u rangu kasabe i razvijao se na levoj obali Lepenice. Tipična urbana struktura
te vrste naselja sastojala se iz centra ili čaršije i stambenih naselja ili mahale. Krajem XVII veka je,
verovatno, izgrađena kamena džamija i Muselimov konak, uz most na Lepenici. Zabeleženo je i
postojanje dva karavan-saraja na prostoru kod današnje Pošte i hotela "Dubrovnik".
Početkom XVIII veka nastupa period diskontinuiteta u orijentalnom razvoju Kragujevca. U vreme
druge austrijske okupacije severne Srbije 1718-1739.godine izgrađeno je kragujevačko utvrđenje
kao centar distrikta kragujevačkog, ali i kao komandantura srpske milicije za ceo južni front. Iz tog
perioda potiče i prvi plan Kragujevca. To je poznati crtež utvrđenja napravljen sa tačnošću ondašnjih
vojno-inžinjerijskih metoda. Plan svedoči da je u tom periodu Kragujevac izgrađivan u duhu zapadno-
evropskih utvrđenja koje je suštinski unapredio francuski maršal Voban. U njega su bile uključene
građevine prethodnog perioda:

Đamija-kao pravoslavna crkva
Muselimov konak - kao zgrada komande
Kameni most na Lepenici

Posle Drugog srpskog ustanka Kragujevac u vremenu od 1818. do 1841.godine postaje
prestonica oslobođene Srbije. Od tada se u kontinuitetu uređuje za potrebe srpskog
stanovništva.

Zasnivajući novu državu, knez Miloš Obrenović je osnovao i novi centar Kragujevca.
Na prostoru oko današnjeg Malog parka (800 metara uzvodno od starog centra oko
džamije) Knjaz je izgradio novi gradski centar koji je sadržavao najvažnije objekte mlade
države: dvorski kompleks, Skupštinu, crkvu, mitropoliju, arsenal, teatar, školu, kasarne,
apoteku, bolnicu i dr. Oko tog jezgra razvijao se novi Kragujevac, koji je rastao po broju
stanovnika, ali i po teritoriji postepeno asimilujući nasleđenu orijentalnu strukturu.

Od sredine XIX veka, prostorni razvoj grada usmeravaju školovani stručnjaci koji teže da
Kragujevac dobije izgled evropskog grada. Taj proces kulminira u osamdesetim i devedesetim
godinama, kada se priprema i donosi “Regulacioni plan varoši Kragujevac“ (1891.godine,
među prvima u Srbiji) i gradi niz značajnih objekata: železnica, putna mreža, nova zgrada
Gimnazije, Nova crkva, Topolivnica, železnička stanica i dr.

Početak XX veka obeležen je donošenjem vrlo ambicioznog programa "Za unapređenje Kragujevca"
1910.godine. Program je predviđao niz intervencija u prostornom razvoju: izgradnju infrastrukturnih
mreža (ulica, vodovoda, rasvete, kanalizacije, tramvajske pruge), zgradu Opštine, niz opštinskih
lokala, dom milosrđa... Balkanski ratovi, a zatim i Prvi svetski rat omeli su realizaciju ovog programa.

Iz prve decenije XX veka ostao je Trmbaski vodovod, zgrada Suda i više kvalitetnih objekata u centru
Kragujevca. Period između dva svetska rata karakterističan je po obnovi i razvoju Vojno
tehničkog zavoda, početkom dvadesetih godina. Pred Drugi svetski rat, Zavod je spadao u najveća
preduzeća u našoj zemlji i zapošljavao oko 12.000 radnika. Razvoj tako moćne industrije odrazio
se i na prostorni razvoj Kragujevca. Izgrađena su nova naselja za populaciju od oko 30.000
stanovnika.
Posebno su interesantna planski uređena naselja Stara i Nova radnička kolonija. Vojno tehnički
zavod je znatno proširen (do reke Ždraljice) i izgrađeni su novi proizvodni, upravni i školski objekti
u krugu fabrike. U gradu je izgrađen niz značajnih objekata u centru, zatim nova okružna bolnica,
zgrada učiteljske škole, stadion i hipodrom... Regulisano je korito Lepenice i izgrađeni novi mostovi.
Železnica je nastavljena od Kragujevca prema Kraljevu. Izgrađen je moderan vodovodni sistem sa
vodojažom u Grošnici. Grad je uključen u elektrosistem Srbije. Prostorni razvoj Kragujevca u to
vreme usmeravan je kroz Generalni plan (čiju je skicu 1931.godine pripremio arh.Mihailo Radovanović
iz Beograda, a sam plan 1936.godine arh.Rade Milosavljević, iz Građevinskog odeljenja Kragujevačke
opštine). Teritorija GP-a iznosila je 690 ha, što predstavlja znatno uvećanje u odnosu na površinu u
granicama Generalnog regulacionog plana iz 1891.godine (270 ha).

...............

"Treba otimati radost danima koji beze "
Majakovski

» Nova prva ''prva pomoć'' od 19. septembra
» Prestonica pijanizma
» Kina pravi naciju genija
» KRAGUJEVAC
» Poreklo imena gradova u Srbiji