Nepostojano A

Nepostojano A u srpskom jeziku ima dvoznačnu ulogu. Ono označava:

a) sam glas A i

b) glasovnu promenu.

Glasovna promena Nepostojano A je promena koja nastaje kada se samoglasnik A u nekim rečima i oblicima reči izgubi, pa se opet pojavljuje u drugim oblicima istih reči.

Nepostojano A se pojavljuje u sledećim slučajevima:

☼ Nominativ jednine i genitiv množine imenica muškog roda

borac (nominativ jednine, nepostojano A se pojavljuje kao glas u osnovnom obliku reči) – borci (nominativ množine, izvršena je glasovna promena Nepostojano A u kojoj dolazi do gubljenja samoglasnika A) – boraca (genitiv množine, izvršena je glasovna promena Nepostojano A pri kojoj dolazi do ponovnog pojavljivanja samoglasnika A)

☼ Genitiv množine imenica ženskog roda

daska (nominativ jednine) – daske (nominativ množine) – dasaka (genitiv množine, izvršena je glasovna promena nepostojano A pri kojoj dolazi do pojavljivanja samoglasnika A u reči)

☼ Genitiv množine imenica srednjeg roda

staklo (nominativ jednine) – stakla (nominativ množine) – stakala (genitiv množine, izvršena je glasovna promena nepostojano A pri kojoj dolazi do pojavljivanja samoglasnika A u reči)

☼ Nominativ jednine prideva muškog roda

dobar (nominativ jednine prideva muškog roda) – dobri (nominativ množine prideva muškog roda, izvršena je glasovna promena nepostojano A u kojoj dolazi do gubljenja samoglasnika A) – dobra (nominativ jednine prideva ženskog roda, izvršena je glasovna promena Nepostojano A pri kojoj dolazi do gubljenja samoglasnika A)

☼ Nominativ pridevske zamenice muškog roda

takav (nominativ jednine zamenice muškog roda, nepostojano A se pojavljuje kao glas u osnovnom obliku reči) – takvi (nominativ množine zamenice muškog roda, izvršena je glasovna promena nepostojano A u kojoj dolazi do gubljenja samoglasnika A) – takva (nominativ jednine prideva ženskog roda, izvršena je glasovna promena Nepostojano A pri kojoj dolazi do gubljenja samoglasnika A)

☼ Prošlo vreme glagola

mogao (nepostojano A se pojavljuje kao glas u osnovnom obliku reči) – mogli (izvršena je glasovna promena nepostojano A u kojoj dolazi do gubljenja samoglasnika A) – mogli (izvršena je glasovna promena Nepostojano A u kojoj dolazi do gubljenja samoglasnika A)

☼ Predlozi

s – s(a), k – k(a), niz – niz(a), kroz – kroz(a)

Primeri sa više glasovnih promena

čitalac – čitaoci, rukovodilac – rukovodioci, žetelac – žeteoci, kotao – kotlovi, ugao – uglovi, trougao – trouglovi, misao – misli, posao – poslovi (prelazak L u O, nepostojano A)

vrabac – vrapci, kobac – kopci, gibak – gipka, redak – retka, mrzak – mrska gladak – glatka, Šabac – Šapca, ulazak – ulasci, staklorezac – stakloresci(jednačenje suglasnika po zvučnosti, nepostojano A)

zadatak – zadaci, gubitak – gubici, dobitak – dobici, imetak – imeci (nepostojano A, gubljenje suglasnika, sibilarizacija)

IZUZECI

manijak – manijaci, junak – junaci, kandidat – kandidati, aparat – aparati, kanal – kanali, vršnjak – vršnjaci, kajmak – kajmaci, zemljak – zemljaci

Nepostojano A

Fonetska alternacija Nepostojano A najčešće se uočava u nominativu jednine i genitivu množine. Prisutna je i kod imenica, i kod prideva, i kod glagola.  A čest je slučaj da se javlja i kod predloga.

Nepostojano A kod imenica:

nominativ jednine: devojka, pisac, rebro
genitiv jednine: devojke, pisca, rebra
nominativ množine: devojke, pisci, rebra
genitiv množine: devojaka, pisaca, rebara

Nepostojano A kod prideva:

dobar-dobra
topao-topla
jasna-jasna

Nepostojano A kod glagola:

ja sam- mi smo
ja sam išao-ona je išla
ja sam rekao-ona je rekla

Nepostojano A kod predloga:

sa, s (sa mnom, s tobom)
ka, k (k meni, ka kući)
uz, uza (uz nju, uza me)
nad, nada (nad kućom, nada mnom)
pred, preda (pred tobom, preda mnom)

U ovim slučajevima nikako nije dozvoljeno upotrebljavati predlog s, k, pred, uz, nad sa apostrofom.