Dinosauri

Dinosauri

[You must be registered and logged in to see this image.]

Dinosauri su prapovijesne životinje koje su nastale prije otprilike 230.000.000 godina, a izumrle prije oko 65.000.000 godina. Bili su najbrojnija životinjska skupina u mezozoiku, koji se dijeli na trijas, juru i kredu. Riječ dinosauria dolazi iz grčkog, a znači strašni gušter. U vrijeme dinosaura klima je bila blaga i topla, a visokih planina je bilo manje nego danas.

Osim kopnenih, postojali su i morski i leteći dinosauri, što ide u prilog teoriji o spoju dinosaura i ptica. Dinosauri su živjeli pretežno u prostranim plodnim ravnicama kroz koje su tekle velike spore rijeke. Za vrijeme dinosaura nije postojala trava. Dinosaurusi su naseljavali nepregledne šume papratnjača.

Neki dinosauri su, uz kitove, najveće životinje koje su ikad postojale na Zemlji. Diplodok od 30 metara se dugo smatrao najdužim dinosaurom. Njegovi kasnije otkriveni srodnici Supersaurus, Ultrasaurus, Giraffatitan a posebno Argentinosaurus pokazali su se još veći. Mamenchisaurus je možda bio najviši, samo njegov vrat je bio dug 11 m. Od svih njih je veći bio Amphicoelias fragillimus dug do 60 m i težak 122 tone.

Najmanji dinosauri zasada otkriveni su Parvicursor remotus, dug 30 cm i malo duži ali lakši Anchiornis huxleyi mase do 110 g.

Od mesoždera (Theropoda) se kao najstrašniji ističe tiranosaur, dug 15 metara i sa zubima od kojih su neki dugi 20 cm. Postoje dokazi da su iz njegove porodice veći mesožderi bili Carcharodontosaurus i Gigantosaurus a iz druge porodice Spinosaurus. Premda je tiranosaur prikazan kao zastrašujući lovac, postoje indikacije da je nije bio osobito brz (40 km / h) te je bio lovac (binokularni vid)i strvinar (razvijen njuh). Tome u prilog ide i mišljenje da mu je trebalo nekoliko sekundi da pokrene glavu za 45 stupnjeva.

Mnogi misle da su dinosauri hladnokrvni gmazovi, ali postoje neke indikacije da su bili toplokrvni, slični više pticama, nego gmazovima. Također se ne zna koje su boje bili, a neki znanstvenici smatraju da su bili zeleni i smeđi, kao današnji gmazovi. [9] Znanstvenici ne mogu odrediti kojeg je spola fosil dinosaura ni kako su se glasali dinosauri.

(Wikipedija)

Prehrana dinosaura

[You must be registered and logged in to see this image.]

Biljožderi
Dinosauri biljožderi su imali tupe zube koji su bili prilagođeni teško probavljivoj biljnoj hrani. Imali su i veći probavni sustav od mesoždera. Neki biljožderi su, kao današnje ptice gutali stijene (gastroliti) koje bi im se zaglavila u želucu, da bi se lakše usitnila hrana. Neki dinosauri biljožderi su: iguanadon, diplodok, supersaur, triceratops, ultrasaur, seismosaur, brahiosaur i mnogi drugi.

Mesožderi
Dinosauri mesožderi su imali jako duge noge, dobar vid i osjetilo sluha kako bi mogli uloviti plijen. Također su imali jako oštre zube kako bi ubili i rastrgali plijen. Neki mesožderi su bili kanibali, jeli su pripadnike svoje vrste. Nekoliko fosila dinosaura pronađeno je sa fosilom neke životinje unutar tijela. Neki mesožderi su: kampsognatus, tiranosaur, alosaur, albertosaur i mnogi drugi.

Svežderi
Samo nekoliko nama poznatih dinosaura su svežderi, kao ornithomimus i oviraptor koji su jeli biljke, jaja, kukce... Dosta biljoždera kad jede biljke slučajno proguta kukce ili neke druge male životinje.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Razmnožavanje

[You must be registered and logged in to see this image.]

Malo toga se zna o razmnožavanju dinosaura. Poznato je da su se dinosauri razmnožavali jako rano, čak sa osam godina. Jaja su bila okrugla i izdužena, slična jajima gmazova, ptica i primitivnih sisavaca. Najveće jaje dinosaura je ono hipselosaurovo. Pronađeno je u Francuskoj 1869. Bilo je dugo 30 cm, 25 cm široko, obujma 2 l i teško 7 kg. Neki znanstvenici su utvrdili da su ženke imale proširenu cijev koja je služila za polaganje jaja.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Model embrija

Evolucija

[You must be registered and logged in to see this image.]

Evolucija dinosaura počinje u trijasu, prije skoro 250 000 000 godina, kada se od primitivnih tekodonta počinje razvijati dinosaur i neke druge grupe arhosaurija. Najstariji poznati predstavnik dinosaura ili je Eoraptor lunensis - što znači jutarnji kradljivac. Pronađen je u Argentini 1991. Pronašao ga je Paul Sereno, paleontolog iz Chicaga. Njegova starost se procjenjuje na oko 235 000 000 godina. Od tog vremena dinosauri počinju naglu ekspanziju i zauzimaju sve dijelove tadašnjeg kopna. Harry Seeley je 1887. podijelio dinosaure na dvije velike grupe:

Saurischia, sa zdjeličnim pojasom kao kod gmazova (pubis je uperen prema naprijed).
Ornitischia, sa zdjeličnim pojasom kao kod ptica (pubis je okrenut unazad).[6]
Obje skupine daju niz ogranaka koji zauzimaju sva kopnena staništa i potiskuju sisavce iz mnogih ekoloških niša. Preci sisavaca su se pojavili, približno, kad i prvi dinosauri ali su evoluirali u male, pretpostavlja se noćne životinje koje su 170 000 000 godina živjele u "sjeni" dinosaura i drugih gmazova, sve dok dinosauri nisu izumrli. U razdoblju jure, a možda još i u trijasu, Saurischia daje ogranak iz koga nastaju prve ptice. Dalja adaptivna radijacija dinosaura trajalo je i tijekom razdoblja krede kada su bili na vrhuncu svog razvoja, a onda nestaju ostavljajući za sobom jedino ptice kao najprilagođeniju grupu Theropoda celurosaurija.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Kad su se pojavili prvi dinosauri, vjerojatno je postojao superkontinent Pangea u čiji su sastav ulazili današnji kontinenti. Kad se Pangea počela raspadati na današnje kontinente, dinosauri su bili naseljeni na svim njezinioim dijelovima. Zato se njihovi fosili mogu naći na svim kontinentima, čak i na Antarktici. Fosili kopnenih dinosaura se teže nalaze, jer poslije smrti dinosaur je morao upasti u vodu da bi mu se tijelo fosiliziralo.

Otkriće

[You must be registered and logged in to see this image.]

Robert Plot, engleski prirodoslovac, otkrio je 1667. prvu kost dinosaura. Tada su ljudi mislili da je svijet nepromjenljiv. Znanstvenici su smatrali da se radi o kosti nekoga slona ili čak diva. 145 godina poslije, žena engleskog liječnika, Mantella, nalazi ogromne zube u hrpi kamenja. Mantell je skupio toliko fosila da je svoju kuću pretvorio u muzej. Vidjeli su te velike zube i nisu znali odrediti kome pripadaju. Njegovi pomagači, znanstvenici, zaključili su da se radi o velikim sisavcima. Mantell je primijetio da ti ogromni zubi nalikuju zubima južnoameričkih leguanima (Iguanidae). Pomislio je da su to zubi fosilnog guštera kojeg je nazvao iguanodon, što znači "leguanov zub". Znanstvenici su mislili da je riječ o zubima nekog krokodila ili nosoroga.

Konačno, 1841. godine, veliki stručnjak Richard Owen prvi put potvrđuje da je riječ o davno nestalim gmazovima. Nazvao ih je dinosauri što na grčkom znači "strašni gušteri". Od tada su dinosauri popularni. 1861. u pješčanim stijenama Bavarske je pronađen fosil praptice nazvane Archaeopteryx što znači "staro krilo". Ptica je imala obilježja dinosaura, a živjela je prije oko 100 milijuna godina. Dosta ljudi vjeruje da je arheopteriks dokaz veze ptica i dinosaura. [8] Preko 100 kostura dinosaura Coelophzis iz donjeg trijasa nađeno je u Novom Meksiku. To je trenutno najveći broj dinosaura nađenih zajedno.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Izumiranje

[You must be registered and logged in to see this image.]

Otkad su dinosauri otkriveni mnogi znanstvenici se pitaju zašto su dinosauri izumrli u Kredi. To još nije otkriveno, a postoje brojne teorije o njihovu izumiranju. Nestanak dinosaura, drugih krupnih mezozoičkih gmazova i 65% tadašnjeg živog svijeta, dovodi se u vezu sa padom ogromnog asteroida (krater Chicxulub) koji je prije 65 000 000 godina pao na poluotok Jucatan u Meksiku [11] Starije teorije zagovarale su sporije izumiranje dinosaura npr. jer su se uzdigle visoke planine i došlo je do promjena u klimi kojima se nisu mogli prilagoditi. Zbunjujuća je činjenica da su preživjeli neki organizmi vrlo bliski dinosaurima, kao što su i njihovi primitivniji srodnici krokodili i evolucijski potomci ptice.

(Wikipedija)

ZAŠTO SU NESTALI DINOSAURUSI

(Siniša Lavrnja)


Preko 150 miliona godina dinosaurusi su vladali ovom planetom, a onda, pre 65 miliona godina, na kraju Krede, nestali su.U vrlo kratkom vremenskom periodu, dinosaurusi, ali i sve druge životinje teže od 50 kg su tada izumrle i naučnici još uvek tragaju za razlozima njihovog nestanka.

Postavljeno je više od sto raznih teorija o nestanku dinosaurusa do sada, ali većina ih je danas odbačena. Neki naučnici su smatrali da su dinosaurusi nestali zato što su mali sisari, koji su tada živeli, jeli jaja dinosaurusa. Međutim to bi značilo da je broj tih sisara bio velik, a činjenica je da su sisari bili retki tokom vladavine dinosaurusa, pogotovu krajem Krede. Pored toga dinosaurusi i sisari su živeli zajedno tokom mnogo miliona godina, zajedno se pojavivši krajemTrijasa. Pa ako su sisari pojeli toliko jaja dinosaurusa, zašto dinosaurusi onda nisu nestali ranije?
Drugi naučnici rešenje misterije nestanka dinosaurusa su videli u navodnom povećanju toplote i zračenje Sunca što je prouzrokovalo slepilo kod dinosaurusa, te su oni stradali usled izgladnelosti, nesreća i nemogućnosti da se pare. Međutim, ne postoje nikakvi dokazi da je tada došlo do ikakve povećane radijacije sa Sunca, ili bilo kakve promene u aktivnosti Sunca.
[You must be registered and logged in to see this image.]Bolest je takođe predložena kao razlog nestanka dinosaurusa, ali je teško zamisliti bolest koja bi usmrtila samo dinosauruse, poštedevši druge životinjske vrste.
Predložene su i mnogo bizarnije teorije, od toga da su dinosauruse ubili vanzemaljci, pa do teorije da je evolucija cvetnih biljaka dovela do umiranja dinosaurusa od konstipacije.
Ni jedna od ovih ideja nema osnove u naučnim činjenicama. Većina tih teorija ne računa na činjenice da su mnoge druge životinje takođe nestale krajem Krede.Umoru, mnoge vrste riba, korala i školjki su nestale, zajedno sa morskim reptilima i mnogim mikroskopskim životinjama. Svaka teorija koja pokušava da pruži razlog za izumiranje dinosaurusa mora da objasni i kako je dati uzrok uticao i na druge životinje u isto vreme.
Naučnici su uočili nekoliko putokaza u fosilnim zapisima izumiranja sa kraja perioda Krede. Ni jedna životinjska vrsta teža od 50 kilograma nije preživela period u kojem su izumrli dinosaurusi. Ovo sugeriše da se nešto dogodilo u lancu ishrane širom planete, nešto što je najviše uticalo na velike, kopnene životinje za čiji opstanak je bila nužna velika količina hrane. Takođe, sve ove velike životinje nisu nestale u potupno istom vremenskom periodu. Neke grupe, kao vodeni reptili, su nestali nekoliko miliona godina pre kraja perioda Krede, dok se fosili drugih grupa, kao što su dinosaurusi i amoniti,mogunaći u stenju koje datira sa samog kraja „vremena dinosaurusa“.
Pored ovoga, činjenica je da su neke grupe dinosaurusa bile u opadanju tokom nekoliko miliona godina pre nego što su napokon nestale. Na samom kraju perioda Krede ostalo je svega nekoliko grupa dinosaurusa, uključujući Tyrannosaurusa i Triceratopsa i, možda, nekoliko ranih vrsta ptica koje su evoluirale od dinosaurusa. Kako sve ove činjenice zajedno mogu da pruže objašnjenje izumiranja?
 Zašto su izumrli
Doskora, većina naučnika je tražila jedan jedini događaj koji bi mogao prouzrokovati tragičan kraj brojnih životinjskih vrsta. Ali sve je očiglednije da je nekoliko različitih faktora prouzrokovalo pad brojnosti i konačno nestajanje dinosaurusa i drugih životinjskih vrsta koje su zajedno sa njima delile planetu.

Reč dinosaurus

Početkom 19. veka na nekoliko mesta u južnoj Engleskoj su pronađeni neobični fosili ogromnih kostiju koje nisu pripadale ni jednom tada poznatom organizmu. Rekonstrukcija je ukazivala na neobične životinje koje su po građi skeleta podsećale na guštere. Ser Ričard Oven (Owen, Ser Richard 1804-1892), engleski paleontolog, dao je (1842) ovim životinjama ime dinosaurus (=strašni gušter) napravivši kovanicu od grčkih reči deinos (čudan, strašan) i sauros (gušter). Može biti da su kosti dinosaurusa otkrivane i mnogo ranije. Ima indicija da su neke pronađene jos u 5-tom veku pre nove ere. Neki naučnici pretpostavljaju da je grčki istoričar Herodot govoreći o grifonu* zapravo opisivao dinosaurusa.Ujednom kineskom tekstu iz trećeg veka pominju se „kosti zmaja“, koje mogu da se odnose i na fosilne ostatke nekog dinosaurusa.

* Mitska čevoronožna ptica sa nogama i kandžama lava i glavom orla

Planeta je prošla kroz velike promene na kraju perioda Krede uključujći odvajanje kontinenata, zahlađivanje klime i transformaciju vegetacije. Moguće je da su se dinosaurusi teško privikavali na ove promene uslova za život. Ali ipak, morali bi postojati i drugi, mnogo katastrofalniji faktori koji bi prouzrokovali tako dramatično izumiranje. Kako se kopno širom planete razdvajalo, udaljavalo i pomeralo ka pozicijama koje imaju danas, promene u okeanskim strujanjima i vetrovima su počele da hlade klimu planete. Cvetne biljke su počele da dominiraju šumama i ravnicama, zamenjujući konifere i ferne koje su tu bile pre njih. U geološ kim terminima, ovo je bila serija brzih događaja koji su mogli dovesti do opadanja broja vrsti dinosaurusa tokom poslednjih nekoliko miliona godina Krede. Ali ovaj tip naglih promena ne može biti uzet u obzir kao razlog naglog nestanka preostalih vrsta dinosaurusa i životinja na kraju samom Krede.
Dve katastrofe svetskih razmera su najverovatnije zapečatile njihovu sudbinu. Udar meteorita i erupcija supervulkana. Zemlja je konstantno bombardovana malim česticama stena i prašine iz svemira. Ovi mali objekti obično nestanu u atmosferi pre nego što stignu do površine Zemlje. S vremena na vreme neki veći meteorit preživi pad kroz atmosferu i dospe do površine planete. Većina meteorita je mala, ali neki su ogromni i mogu svojim padom izazvati katastrofu. Dokazi ovih udara se vide u obliku velikih kratera još uvek vidljivih na površini planete. Meteoriti sadr- že velike količine metala iridijuma i pronalazak velikih količina ovog retkog metala u naslagama stenja sa kraja Krede je navelo naučnike na mogućnost da je veliki meteorit svojim padom izazvao izumiranje na kraju perioda Krede. Otkriće velikog meteoritskog kratera delimično na poluostrvu Jukatan u Meksiku, potvrđuje ovu ideju što bi objasnilo i zašto je izumiranje bilo veće na Američkom kontinentu nego bilo gde drugde u svetu.
U otprilike isto vreme, serija jakih vulkanskih erupcija je započ ela u današnjoj centralnoj Indiji. Ove erupcije, koje su trajale konstantno tokom više miliona godina, proizvele su milijarde tona pepela i lave. Lava i pepeo su formirali slojeve stenja nazvane „Deccan Traps“, debelu nekoliko kilometara.
Supervulkan je mogao da izbaci masu gasa i prašine nekoliko kilometara u atmosferu, što bi blokiralo sunčevu toplotu i svetlost, a što bi opet dovelo do naglog pada temperature na Zemlji. Udar meteorita bi izazvao sličan efekat, izbacivanjem velikih količ ina stenja i prašine koje bi ostalo u atmosferi godinama. I to je danas najprihvaćeniji scenario katastrofe s kraja Krede.
Kako se Zemlja hladila biljke su umirale i veliki biljojedi su ostali bez hrane. Počeli su da umiru od gladi, a sa njihovim nestankom i mesožderi su ostali bez hrane što je započelo njihov nestanak. Trebalo je svega nekoliko meseci da ceo život na Zemlji bude ugrožen i da sve velike životinje izumru. Do vremena kada se prašina slegla i biljni svet počeo ponovo da se razvija, dinosaurusi su već nestali sa lica planete.
 Literatura:
 Scientific American „Book of Dinosaurus“
 National Geographic „Dinosaurus“
 National Geographic „Fethered Dinosaurus“
 BBC/Haynes „Walking with the Dinosaurus“
 Jack Horner „Dinosaurus Lives“
 grupa autora „Rock, Fossils and Dinosaurus“
 Steve Parker „The Complete Guide to Dinosaurus“

Dinosaurusi su bili toplokrvna bića?
Najnovije istraživanje ukazuje na to da su praistorijski kičmenjaci najverovatnije istovremeno bili endotermna (toplokrvna) i ektotermna (hladnokrvna) bića.