Istorija srpskog jezika

Slovenski jezici

Stari Sloveni su prvo govorili praslovenskim jezikom. Prapostojbina Slovena prostirala se između reka Visle, Odre i Labe.

Slovenski jezici se dele u tri velike grupe.

1) Zapadnoslovenski jezici;

2) Južnoslovenski jezici;

3) Istočnoslovenski jezici.


Zapadnoslovenski jezici:

1. poljski (sa slovinjskim i kašupskim)

2. češki

3. slovački

4. lužičkosrpski (deli se na gornjolužičkosrpske i donjolužičkosrpske)

5. polapski (izumrli jezik iz okoline Labe)


Južnoslovenski jezici:

1. slovenački

2. hrvatski

3. srpski

4. makedonski

5. bugarski

6. staroslovenski

* slovenački, hrvatski i srpski su zapadni južnoslovenski jezici,
a makedonski, bugarski i staroslovenski su istočni južnoslovenski jezici.

Istočnoslovenski jezici:

1. ruski

2. beloruski

3. ukrajinski

Razvoj jezika od IX do XIX veka

Godina 863. predstavlja početak slovenske pismenosti i slovenske misije braće Ćirila i Metodija. Na zahtev moravskog kneza Rastislava da mu pošalje učene ljude koji će među Slovenima širiti hrišćanstvo i pismenost, vizantijski car Mihailo za misiju određuje Konstantina Filozofa (Ćirila) i njegovog brata Metodija. Pre polaska u misiju, Ćirilo i Metodije su preveli neophodne biblijske knjige sa grčkog na slovenski jezik i zapisali ih pismom glagoljicom.

STAROSLOVENSKI JEZIK predstavlja prvi književni jezik svih Slovena čiji su tvorci bili Ćirilo i Metodije. Staroslovenski jezik nastao je na osnovu govora makedonskih Slovena iz okoline Soluna, ali nikada nije bio govorni jezik.

GLAGOLJICA je prvo slovensko pismo koje je nastalo po ugledu na grčko pismo. Postojala je obla i uglasta glagoljica, a nastala je od reči glagolati što znači govoriti. U srpskim krajevima glagoljicu je ubrzo zamenila ćirilica, a u zapadnim krajevima latinica.

ĆIRILICA je drugo slovensko pismo nastalo krajem IX i početkom X veka po ugledu na grčko pismo. Njen tvorac nije poznat, ali se pretpostavlja da je to bio jedan od učenika Ćirila i Metodija- Kliment Ohridski i da je nastala u Makedoniji.

U X veku u Makedoniji Crnorizac Hrabar piše dragoceno naučno delo pod nazivom Slovo o pismenima u kome se raspravlja o vrednosti slovenskog jezika i pisma. Do tada se verovalo da postoje samo tri sveta jezika: latinski, grčki i hebrejski, a Hrabar je uspeo da odbrani vrednost i značaj slovenskog jezika i da obelodani vredne podatke o slovenskoj misiji solunske braće Ćirila i Metodija.

Značaj XII veka za razvoj jezika bio je u pojavama redakcija ili recenzija slovenskog jezika, koje su zapravo značile unošenje elemenata narodnog jezika (fonetskih, morfoloških, leksičkih) u staroslovenski jezik. Te redakcije su naročito bile prisutne u delima svetovnog karaktera, kao što su pisma, povelje, zakoni. Takvom jednom redakcijom nastaje i SRPSKOSLOVENSKI JEZIK, odnosno srpska redakcija staroslovenskog jezika ili crkvenoslovenski jezik.
Godina 1180. značajna je zbog nastanka najvažnijeg spomenika srpske kulture pisan srpskoslovenskim jezikom i ćiriličnim pismom, a to delo se naziva Miroslavljevo jevanđelje.

U XIV veku nastao je Zakonik cara Dušana, pisan srpskoslovenskim jezikom, koji je značajan jer u njemu dominiraju elementi srpskog narodnog jezika.

Godine 1690. dešava se Velika seoba Srba i tada je jedan deo srpskog naroda i sveštanstva zbog ratovanja na strani Austrije, a protiv Turaka, izbegao na sever, preko Save i Dunava, u tadašnju Južnu Ugarsku.

U XVIII veku, tačnije 1726. i 1733. na molbu srpskog patrijarha, među Srbe u Ugarskoj stižu ruski učitelji Maksim Suvorov i Emanuel Kozačinski i otvaraju Slavjansku i Latinsku školu. Suvorov i Kozačinski sa sobom nose udžbenike i knjige na RUSKOSLOVENSKOM JEZIKU koji Srbi prihvataju i uče, a kasnije ga mešaju sa srpskim narodnim jezikom.

Mešanjem ruskoslovenskog sa elementima srpskog narodnog jezika nastaje SLAVENOSRPSKI JEZIK.
Prvi pisac koji piše slavenosrpskim jezikom jeste Zaharija Orfelin i to će posebno naglasiti u svom delu iz 1768. godine pod nazivom Slavjanoserpski magazin. Pored slavenosrpskog, Orfelin istovremeno piše i na narodnom jeziku i uviđa potrebu da narodni jezik bude književni. Značaj narodnog jezika uvideli su i Gavril Stefanović Venclović (piše na oba jezika) i Jovan Rajić koji je na narodnom jeziku napisao značajan ep pod nazivom Boj Zmaja s orlovi.

Vukova reforma

Vuk Stefanović Karadžić (1787-1864) značajan je u istoriji srpskog jezika zbog reforme jezika, zalaganju da narodni jezik bude književni, kao i zbog pisanja prvih srpskih gramatika i rečnika. Rad Vuka Karadžića značajan je i u istoriji književnosti jer nam je upravo njegov saklupljački rad sačuvao brojne srpske narodne pesme, priče, zagonetke i običaje.

Godine 1813. Vuk Karadžić odlazi u Beč gde upoznaje Jerneja Kopitara.

Godine 1814. u Beču objavljuje dve knjige:

1) Pismenica serbskoga jezika po govoru prostoga naroda pisana
(prva srpska gramatika, Vuk ju je napisao po ugleda na Slovensku gramatiku Avrama Mrazovića)

2) Mala prostonarodna slavenoserbska pjesnarica
(u njoj se Vuk služi reformisanom ćirilicom Save Mrkalja; delo Mrkaljevo se zove Salo debeloga jera libo Azbukoprotres)

Vuk Karadžić uvodi nova slova u azbuku: lj, nj, ć, dž, đ, j.
Glasove ć i dž preuzima iz starih rukopisa, ideju za glas đ mu daje Lukijan Mušicki, a glas j preuzima iz latinice.

Godine 1818. objavljeno je prvo izdanje Srpskog rječnika sa Srpskom gramatikom u Beču. Rečnik se sastojao od 26000 reči koje su bile akcentovane, a prevod reči na nemački i latinski uradio je Jernej Kopitar.
U ovom delu Vuk Karadžić prvi put koristi svoju reformisanu azbuku.
Savremenici su imali određene zamerke na njegov rad, a to su:

1) rad rečnika narodnog jezika koji su smatrali primitivnim,

2) zbog slova j koje je koristio iz latinice čime su mislili da on želi da pokatoliči narod,

3) zbog nepristojnih reči.

Godine 1836. Vuk Karadžić počinje da piše glas h u izdanju Srpskih narodnih poslovica.
Smatrao je da je tako bolje i ispravnije jer je glas h posotojao već u dubrovačkoj književnosti i u govoru Crne Gore i kod muslimana.

Godine 1839. Vuk odustaje od jekavskog jotovanja suglasnika d i t, pa umesto đevojka, ćerati piše djevojka i tjerati. Ovim je Vuk završio svoju reformu pravopisa i jezika.

Godina 1847. bila je godina trijumfa Vukovih ideja i te godine su objavljena četiri vrlo značajna dela:

1) Pesme, Branko Radičević,

2) Gorski vijenac, Petar II Petrović Njegoš,

3) Vukov prevod Novog zavjeta,

4) Rat za srpski jezik i pravopis, Đura Daničić.

Sva četiri dela pisana su narodnim jezikom i štampana su Vukovim pravopisom, osim Gorskog vijenca koji je štampan starim pravopisom.

Godine 1850. bio je Književni dogovor u Beču između Srba i Hrvata o zajedničkom književnom jeziku. Kao osnovica uzeto je štokavsko narečje i ijekavski izgovor.

Godine 1852. objavljeno je drugo izdanje Srpskog rječnika sa oko 47000 reči, koje su bile akcentovane. Vukov saradnik na drugom izdanju bio je Đura Daničić.

Godine 1864. Vuk Karadžić umire u Beču i biva sahranjen u Beogradu u Sabornoj crkvi.

Zvanična pobeda Vukove reforme jezika i pravopisa bila je 1868. godine.