Znamenite gradjevine grada Beograda

KONAK KNEZA MILOŠA
U Topčideru



Posle konaka za svoju ženu i decu u beogradskoj varoši, knez Miloš Obrenović podigao je 1831-1834. i za sebe konak u Topčideru. Konak su sagradili majstori Janja Mihailović i Nikola Đorđević, a radove vodio Hadži-Nikola Živković, nadzornik i neimar skoro svih građevinskih poduhvata kneza Miloša. Bogata unutrašnja dekoracija plafona, zidova i niša, delimično je sačuvana do danas. Za vreme svoje prve vladavine Miloš je samo povremeno ovde boravio, a za druge vladavine sve vreme (dve godine) proveo je u Konaku i tu umro 14. septembra 1860. Jedno vreme u Konaku je bio Muzej kneza Miloša i Mihaila Obrenovića, zatim Šumarsko-lovački muzej, osnovan 1929.

Prilikom proslave 150-godišnjice Prvog srpskog ustanka (1954), u Konaku je otvoren Muzej Prvog srpskog ustanka sa tematikom posvećenom čitavom periodu oslobodilačkih borbi protiv Turaka (od 1804. do drugog hatišerifa 1839). Eksponati Muzeja poslužili su kao polazna osnova za formiranje Istorijskog muzeja Srbije, 1963. Ispred ovog zdanja je jedan od najstarijih i najlepših platana u Evropi, zaštićen kao prirodna retkost (ima više od 160 godina).

KONAK KNEGINjE LjUBICE
Kneza Sime Markovića 8



Sagrađen je 1829-1831. pod nadzorom Hadži-Nikole Živkovića, pionira srpskog neimarstva u prvoj polovini 19. veka. Po nalogu kneza Miloša Obrenovića podignut je za stanovanje njegove porodice, kneginje Ljubice i sinova - Milana i Mihaila. Zgrada je do danas sačuvana kao najreprezentativnija gradska kuća iz prve polovine 19. veka. U arhitektonskoj obradi sadrži sve odlike orijentalnog građevinarstva, varijante tzv. srpsko-balkanskog stila, ali sa dekorativnim elementima klasicizma koji najavljuju uticaj Zapada na domaću arhitekturu u prvom periodu obnove srpske države.

Od dolaska na vlast Aleksandra Karađorđevića 1842. godine, pa nadalje, zgrada je služila kao Licej, Kasacioni i Apelacioni sud, Umetnički muzej, Crkveni muzej, Dom staraca i starica, Zavod za zaštitu spomenika kulture Srbije, a sada je u sastavu Muzeja grada Beograda i koristi se za izlaganje muzejskog materijala i slikarskih izložbi. Stalnu postavku u Konaku čini originalni nameštaj, rađen u orijentalno-balkanskom stilu kao i drugim stilovima onog vremena (klasicizam, bidermajer, neobarok).

NARODNA BANKA SRBIJE
Kralja Petra I 12



Najznačajnije je delo bečkog arhitekte srpskog porekla Konstantina A. Jovanovića. Zgrada je podignuta u dve faze: prvi ugaoni deo prema ulici Cara Lazara 1888-1889. godine, a dograđeni 1922-1925. Dogradnja se oseća više u enterijeru, jer je svečani ulaz bio prvobitno na uglu, a sada u sredini objekta. U eksterijeru je postignuto potpuno jedinstvo stila zasnovanog na neorenesansi. Bogato uređena šalter-sala predstavlja jedan od najreprezentativnijih beogradskih enterijera, a u oslikavanju tavanice uzeo je učešća i tada mladi beogradski slikar Moša Pijade, docnije političar i državnik.

NARODNI MUZEJ
Trg Republike 1a



Prvobitni korpus, prema Trgu Republike, sagrađen je 1902. po projektu Andre Stevanovića i Nikole Nestorovića. Trakt prema ulici Laze Pačua dograđen je 1930. godine, kada je uređena i šalter-sala (danas atrijum Narodnog muzeja). Tokom Drugog svetskog rata zgrada je bila znatno oštećena, a posle rata obnovljena bez sadašnjeg kubeta. Šezdesetih godina, zalaganjem tadašnjeg upravnika Narodnog muzeja, dr Lazara Trifunovića, vraćeno je srednje kube i uređen enterijer, tako da danas u potpunosti odgovara nameni.

NARODNO POZORIŠTE
Trg Republike 2



Sazidano je 1868-1869. po planovima arhitekte Aleksandra Bugarskog, jednog od najplodnijih graditelja Beograda u 19. veku. Odluku o podizanju posebne zgrade za teatar doneo je knez Mihailo Obrenović. Zgrada je izvedena po opštem tipu pozorišnih objekata toga vremena, posebno zgrade Milanske skale, od koje je preuzeta renesansna koncepcija i dekorativna obrada. Kasnijim rekonstrukcijama prvobitni izgled u potpunosti je izmenjen. Obimna rekonstrukcija izvedena je 1986. kada je pozorištu vraćen izgled iz 1922. i izvršena dogradnja prema ulici Braće Jugovića. Osim za pozorišne predstave, sala je tokom 19. veka korišćena i za dobrotvorne balove i koncerte. Velika ustavotvorna skupština je u njoj izglasala poznati Ustav od 1888.

SKUPŠTINA SRBIJE
Trg Nikole Pašića 13



Prvi projekt za Dom narodnog predstavništva napravio je 1891. godine Konstantin A. Jovanović. Na konkursu za zgradu, prema izmenjenom programu, na prostoru blizu Batal-džamije, održanom 1901. godine, nagrađen je rad Jovana Ilkića, koji u suštini predstavlja varijantu Jovanovićevog rešenja. Gradnja palate započeta je 1907. godine, a kamen-temeljac položio je Kralj Petar I. Tokom Prvog svetskog rata Ilkić je umro u logoru, u Nežideru, a planovi su izgubljeni. Nove planove, prema izgrađenom stanju, napravio je Ilkićev sin Pavle, a u dovršavanju objekta, posebno enterijera, pomogao je Nikolaj Krasnov. Građevina je dovršena tek 1936. Oblikovana je u duhu akademskog tradicionalizma, sa bogatom unutrašnjom (arhitektonskom i umetničkom) dekoracijom, koju su izveli tada najpoznatiji domaći umetnici i zanatlije. Ispred glavnog ulaza postavljena je, 1939. godine, monumentalna skulptorska grupa "Igrali se konji vrani", delo poznatog vajara Tome Rosandića.

PALATA "BEOGRAD"
("BEOGRAĐANKA")
Ugao Kralja Milana i Masarikove



Izgradnja je trajala od 1969. do 1974. Projektant je Branko Pešić. Objekat je izgrađen u jezgru starog gradskog tkiva, na potezu Terazije - Slavija, sa naglašenom težnjom da svojim visokim delom, od 24 etaža, dominira kao prostorni gradski orijentir. Na prvih nekoliko spratova se nalazi Robna kuća "Beograd", a na ostalim spratovima su poslovne prostorije, kao i sedište nekoliko beogradskih medija.

BEOGRADSKA TVRDJAVA



Beogradska tvrđava podignuta je na grebenu iznad ušća Save u Dunav u razdoblju od I do XVIII veka kao kompleks odbrambenog karaktera. Tvrđava je danas svojevrstan muzej istorije Beograda. Ovu celinu čine sama Beogradska tvrđava, podeljena na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan.

Zbog izuzetnog strateškog značaja na ovom mestu je, krajem prvog veka naše ere, podignuto utvrđenje - rimski kastrum, kao stalni vojni logor IV Flavijeve legije. Posle rušenja od strane Gota i Huna, utvrđenje je obnovljeno u prvim decenijama 6. veka. Nepuno stoleće kasnije, razaraju ga Avari i Sloveni.

Uz utvrđenje na bregu iznad ušća Save u Dunav, nastao je antički Singidunum, a na istom mestu i slovenski Beograd. Stolećima se srednjovekovni grad razvijao na prostorima Tvrđave, tražeći sigurnost među njenim bedemima. Beogradska tvrđava često je rušena i obnavljana. Iznad rimskih zidina stoje srpski bedemi, a preko njih, turske i austrijske fortifikacije. U 12. veku vizantijski car Manojlo Komnin podigao je na rimskim ruševinama novi kastel. U prvim decenijama 14. veka ovo malo utvrđenje na bregu prošireno je do rečnih obala.

Pod vlašću despota Stefana Lazarevića, kao novo središte Srbije, Beograd je ojačan prostranim utvrđenjima Gornjeg i Donjeg grada. U starom kastelu podignut je Despotov dvor, a na Savi je dograđeno ratno pristanište. U okviru bedema razvio se napredan srednjovekovni grad. Posle turskog osvajanja 1521. godine, pa sve do kraja 17. veka, Beogradska tvrđava nije značajnije dograđivana.

Novo razdoblje započelo je austrijsko-turskim ratom. Kao ključno utvrđenje u središtu ratnih sukoba tokom 18. veka, Tvrđava je tri puta rekonstruisana. Porušen je stari kastel, a veliki deo srednjovekovnih bedema prekrile su nove fortifikacije. Pod austrijskom okupacijom, 1717-39. godine, posle izgradnje novih modernih utvrđenja, Beogradska tvrđava je predstavljala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Građena je prema projektima generala Nikole Doksata Demoreza, Švajcarca u austrijskoj službi. Igrom sudbine, u svitanje jednog martovskog dana 1738. godine, zbog poraza kod Niša, upravo pred bedemima Tvrđave streljan je njen graditelj. Povratku Turaka u Beograd 1740. godine, prethodila su rušenja svih novopodignutih utvrđenja. Do kraja 18. veka Beogradska tvrđava je dobila konačni oblik. U ratnim razaranjima tokom proteklih decenija porušeni su gotovo svi objekti u Gornjem i Donjem gradu, a bedemi znatno oštećeni.

Prema Beogradskoj tvrđavi vode ulice Knez Mihailova i Uzun Mirkova. Na tom pravcu su glavne tvrđavske kapije - Stambol-kapija (unutrašnja i spoljna) i Sahat-kapija. U srednjovekovno utvrđenje ulazilo se sa istočne strane (pored današnjeg Zoološkog vrta), kroz Zindan-kapiju i Despotovu kapiju Gornjeg grada. Donjem gradu prilazi se Bulevarom vojvode Bojovića (Vidin-kapija) i iz Karađorđeve ulice (Mračna kapija).

KALEMEGDAN



Najlepši je i najveći beogradski park, istovremeno je i najznačajniji kulturno-istorijski kompleks, u kojem dominira Beogradska tvrđava iznad ušća Save u Dunav. Naziv Kalemegdan odnosi se samo na prostorni plato oko Tvrđave koji je osamdesetih godina 19. veka pretvoren u park. Plato je, dok je Tvrđava bila glavno vojno uporište Beograda, služio da se neprijatelj osmotri i sačeka za borbu; zbog toga i njegovo ime potiče od turskih reči "kale" - grad, to jest tvrđava i "megdan" - polje. Turci su Kalemegdan nazivali i Fićir-bajir što znači "breg za razmišljanje".

Preuređivanje u park otpočelo je, posle predaje Tvrđave Srbima (1867), po naređenju kneza Mihaila Obrenovića. Idejne skice za uređenje Kalemegdana napravio je prvi beogradski urbanista Emilijan Josimović. Zelenilo je zasađeno između 1873. i 1875. godine, kada Beogradskom tvrđavom komanduje pukovnik Dragutin Žabarac, ađutant kneza Miloša Obrenovića u doba njegove druge vladavine.

Plansko uređivanje Kalemegdana počinje 1890. Tada je vojska predala park Beogradskoj opštini. Ondašnji predsednik opštine Nikola Pašić odobrio je prvi kredit za uređivanje Kalemegdana od 10.000 tadašnjih dinara. Godine 1905. pristupilo se proširivanju parka, uređivanjem Malog Kalemegdana, koji se prostirao od paviljona "Cvijeta Zuzorić" do Zoološkog vrta.

Pre Prvog svetskog rata Kalemegdanski park završavao se na mestu gde su sada kamene stepenice (vode prema donjoj terasi). Zemljište iza ovih stepenica bilo je sve do 1929. potpuno neuređeno i obraslo u korov. Posle 1931. parkovske površine proširene su i na Gornji grad. U parku je postavljeno više spomenika poznatim kulturnim i javnim radnicima. Na Kalemegdanu su Vojni muzej, Umetnički paviljon "Cvijeta Zuzorić", Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture, Zoološki vrt, dečiji zabavni park, veći broj sportskih igrališta, ugostiteljskih objekata i drugo.

STARI DVOR



Stari dvor, palata srpske dinastije Obrenović, u kojoj je danas Skupština grada Beograda, nalazi se na uglu ulica Kralja Milana i Dragoslava Jovanovića. Sagrađen je između 1882. i 1884. po projektu Aleksandra Bugarskog u maniru arhitekture akademizma XIX veka, s namerom da prevaziđe sve dotadašnje rezidencije srpskih vladara.

Engleski putopisac Herbert Vivijen, koji je krajem XIX veka obišao Stari dvor, detaljno je opisao njegovu unutrašnjost: "S leve strane nalazi se otmena dvorana za balove, sa zidovima boje limuna i velikim belim lusterima od venecijanskog stakla, koji na državnim svečanostima prijatno blistaju, osvetljeni električnom svetlošću. Kada prođete kroz prostranu salu za prijeme, ulazite u dvoranu za bankete. U dvorani se sve blista: od parketa do izrezbarenog stola od mahagonija. Za sto može da sedne 60 zvanica. Stolice od kože imaju boju jesenjeg lišća. Pada u oči dobar ukus koji karakteriše svaku stvar, bila ona upotrebna ili služila samo kao ukras. Vaše divljenje još više privlače lepo izrezbarene tavanice koje su nasleđene iz turskog vremena i njihove mode..."

Za Stari dvor vezani su važni događaji iz vremena političke moći dinastije Obrenović: zgrada je podignuta kada je Srbija proglašena za kraljevinu, a u njoj je kralj Milan 22. februara 1889. abdicirao u korist sina Aleksandra. Od 1903. do 1914. Stari dvor je rezidencija dinastije Karađorđević. Od 1919. do 1920. u njemu su se održavale sednice privremene Narodne skupštine, a sve vreme do 1941. dvorske zabave i prijemi visokih stranih gostiju.



Dvor je dva puta oštećen: u Prvom svetskom ratu i u šestoaprilskom bombardovanju 1941. godine. Po završetku Prvog svetskog rata dvor je popravljen, a prva veća adaptacija urađena je oko 1930. Sređivanje i preuređivanje Starog dvora po završetku Drugog svetskog rata trajali su sve do 1947. godine. Arhitektura je tom prilikom znatno izmenjena. Dvor je ostao bez dva kubeta prema bašti, a fasada prema današnjem Bulevaru kralja Aleksandra potpuno je izmenjena. Od tada su u dvoru Prezidijum Narodne skupštine, zatim Vlada FNRJ, Savezno izvršno veće, a od 1961. Skupština grada Beograda.

Stari dvor ima približno kvadratnu osnovu 40x40 m. Njeno rešenje je klasično, sa centralnim unutrašnjim zastakljenim holom. U njemu su nekada bili staklena bašta i naknadno naručene, bogato obrađene hrastove stepenice, koje su vodile na prvi sprat (projektovao ih je poznati arhitekta Jovan Ilkić). Stepenice su uništene u Prvom svetskom ratu. Oko ovog centralnog prostora sa stubovima i galerijama nalazile su se ostale prostorije dvora, među kojima su bile najznačajnije velika dvorana za prijeme i balove i trpezarija. Deo dvora su bile i lepo uređena biblioteka i dvorska kapela prema bašti. Celokupna unutrašnja oprema dvora naručivana je uglavnom iz Beča.

Po spoljašnjoj arhitekturi zgrada je među najlepšim ostvarenjima akademske arhitekture Srbije XIX veka. Najbogatije je obrađena fasada prema bašti sa isturenim terasama koje su omogućavale prisniju vezu sa vrtom. Na ovoj fasadi su najkarakterističniji motiv karijatide u visini prvog sprata, koje iznad terase na krajevima fasade nose bogato obrađene timpanone krajnjih prozora. Karijatide se ponavljaju i na fasadi prema ulici Kralja Milana, a ispod njih je niz dorskih stubova. Na fasadi prema bašti dorski stubovi se javljaju između bogato dekorisanih prozora. Ostale dve fasade su nešto jednostavnije. Suteren i uglovi zgrade obrađeni su u rustici. Ograda terasa i atika rešeni su primenom balustrada. Tri ugla zgrade završavala su se proporcionisanim kubetima.

Danas posetioce očekuje Stari dvor koji je vremenom izmenio svoj prvobitni unutrašnji i spoljašni izgled. Iz Centralnog hola (površine 130 m2) najpre se ulazi u Crveni salon u kome će verovatno najviše pažnje privući "Portret devojke" koji je 1862. naslikao Đura Jakšić. Tu je i slika Ismeta Mujezinovića "Prelaz peko Neretve". U ovom salonu su i pokloni delegacija: dve porculanske vaze sa motivima iz Sankt Petersburga (poklon ruske delegacije) i činija (poklon danske delegacije). Sa leve strane kod ulaza u Žuti salon izložen je faksimil pisma pape Jovana VIII od 16. aprila 878. godine - najstarijeg pisanog dokumenta u kome se pominje slovensko ime Beograd. To je, zapravo, deo Registra pape Jovana VIII koji se danas čuva u Arhivu Vatikana. Pored faksimila je i umetnička interpretacija ovog dokumenta, rad poznatog slikara i grafičara, profesora Fakulteta likovnih umetnosti Branka Miljuša. Sa desne strane kod ulaza izložen je Orden narodnog heroja kojim je Beograd odlikovan 20. oktobra 1974.

U sledećem Žutom salonu nekoliko je izuzetnih slika. Tu su slike Save Šumanovića, Jovana Bijelića, Petra Lubarde, Miodraga-Bate Mihajlovića, Ljube Laha, Jovana Zonjića, Peđe Milosavljevića, Petra Omčikusa i Vase Pomorišca kao i skulpture u drvetu Riste Stijovića. U ovom salonu izloženi su i pokloni stranih državnika, delegacija, udruženja i saveza: veći broj ukrasnih tanjira, vaza i skulptura.

Iz Žutog salona ulazi se u Svečanu salu čija je površina 260 m2. Gornji delovi zidova ukrašeni su vitražima koji ilustruju narodnooslobodilačku borbu i radno pregalaštvo. Na konzolama ispred ogledala, odmah kod ulaza sa leve i desne strane, nalaze se mesingani čiraci visoki 65 cm francuske izrade, dve stojeće pepeljare sa ukrasnim figurama tri zmije (na desnoj strani), kao i dve vaze i porculanski svećnjak (na levoj strani). Na drugom delu sale je bombonjera sa dva anđela, rađena u istoj tehnici kao i čiraci i porculanske vaze. Iz ove sale se može izaći na terasu.

Enterijer Salona XIX veka uredio je Muzej grada Beograda u duhu vremena kada je Stari dvor nastao. Komodica, sekretar, vitrina, dve konzole sa ogledalima, kao i sto i dve stolice u stilu Luj XV predstavljaju originalni nameštaj koji je koristila kraljica Natalija Obrenović, supruga kralja Milana. U vitrini su delovi porculanskih servisa, takođe iz kraljičinog salona, uvezeni sa Zapada. Tu je i porculanski tanjir sa krunom i kraljevskim inicijalima. Izložena crna garnitura u stilu Napoleon III takođe pripada tom vremenu, a u udubljenom delu nalazi se bidermajer salon iz prve polovine XIX veka. Građanska nošnja ilustruje kako su se Beograđani oblačili u prvoj polovini XIX veka. U ovom salonu su portreti viđenih i uglednih građana: trgovca Vula Bogdanovića i njegove žene, autora Franje Grifingera, zatim Stevana Knićanina, nepoznatog autora, Zmaj Jove Jovanovića, rad Uroša Predića iz 1938. portreti Jelisavete Kocić i Đorđa Bimbe, autora Arsenija Petrovića. Na centralnom zidu je velika slika "Veselje pred krčmom", nepoznatog autora.

Ovi reprezentativni prostori u Starom dvoru koriste se za prijeme domaćih i stranih delegacija i uglednih gostiju iz zemlje i sveta, svečanu dodelu priznanja Skupštine grada, prijeme, bankete, balove, koncerte, promocije knjiga i druge kulturne manifestacije. Ostale prostorije su kabineti predsednika, potpredsednika i sekretara Skupštine grada Beograda; predsednika, potpredsednika i članova gradske vlade.

HRAM SVETOG SAVE
na Vračarskom platou



Hram se nalazi u istočnom delu Svetosavskog trga. Pripreme za njegovu izgradnju trajale su veoma dugo, još od 1894. Na drugom konkursu raspisanom 1926. godine usvojeno je arhitektonsko rešenje arh. Bogdana Nestorovića, uz kasnije prihvatanje nekih elemenata projekta arh. Aleksandra Deroka. Osvećenje temelja izvršio je patrijarh Varnava 15. septembra 1935. godine, a kada su radovi poodmakli, patrijarh Gavrilo je 27. maja 1939. godine svečano osvetio, i u oltaru, uz kamen temeljac, položio povelju. Dalja izgradnja bila je prekinuta napadom Nemačke na Jugoslaviju, 6. aprila 1941. Tek u leto 1984. godine dobijena je dozvola od države za nastavak gradnje, pa je ratom i ljudskom nebrigom oskrnavljen hram ponovo osvetio patrijarh German u prisustvu svih srpskih arhijereja, 30. aprila 1985. godine, položivši povelju o nastavku radova u novim istorijskim prilikama. Za protomajstora izgradnje određen je arh. Branko Pešić, profesor Univerziteta. Iako u izgradnji, već danas spomen-hram predstavlja organski deo savremene živopisne siluete Beograda, čineći jedno od njegovih glavnih obeležja.

Kapetan Mišino zdanje


Zgrada je zaduzbina kapetana Miše Anastasijevića, trgovca i poslovnog partnera kneza Miloša. Sagrađena je po projektu arh. Jana Nevole 1863. i predstavlja stilsku mešavinu elemenata gotike, romanike i renesanse. Danas je u njoj Rektorat Beogradskog univerziteta.

Kolarčeva zadužbina



Zgradu je 1932. podigao veliki dobrotvor Beograda - Ilija Milosavljević-Kolarac. Izgrađena je u duhu akademizma, po planu arh. Petra Bajalovića. Ima veliku koncertnu dvoranu, izvanredne akustike, i izložbenu galeriju.

Šeik Mustafino turbe


Turbe je jedna od retkih sačuvanih turskih građevina u Beogradu. Podignut je 1784. nad grobom ove religijske ličnosti, u dvorištu nekadašnje derviške tekije.

Palata "Anker"


Sagrađena je u stilu neorenesanse 1900. po planovima arh. Milana Antonijevića za Osiguravajuće društvo "Anker".