Stand-up komedija

Stand-up komedija je stil izvođenja komedije u kojoj komičar, jednostavno nazvan stendaper (stand-uper), nastupa pred živom publikom, najčešće im se direktno obraćajući.
Stand-up nastupi su uglavnom kratki. Komičar u njima govori viceve, priča kratke priče i često se koristi imitacijom. Takođe, mnogi komičari u svojim nastupima imaju muzičku i drugu tonsku podlogu, a često i sami sviraju neki instrument, izvode mađioničarske trikove i sl.

Mesta gde se stand-up komedije izvode su klubovi, barovi, pozorišta ali i mnoga druga mesta poput ulice, itd. Postoji i takozvani Open mic događaj koji daje mogućnost da bilo ko iz publike izađe na scenu i govori, što biva uvod u glavnu tačku u kojoj nastupa profesionalni komičar.

Što se istorijata stand-up komedije u savremenom smislu tiče, najdužu tradiciju imaju Britanci. U Music Hall-ovima, stand-up komedije počinju da se izvode još u 18. veku. U Britaniji, nakon II svetskog rata, ukus za stand-up komediju, kao i komediju uopšte, se menja posebno kod ljudi koji su učestvovali u ratu i nešto što je bila zabava za vojsku u ratnim vremenima (gde su izvođači bili sami vojnici!) postaje vid profesionalne zabave.

Razvojem radija i televizije komercijalna stand-up komedija biva praktično mrtva. Razvijaju se alternativne scene poput čuvenog Working Mens’ Clubs. Mnogi komičari iz ovog kluba kao što su Bernard Manning, Bobby Thompson, Frank Carson i Stan Boardman kasnije su stekli slavu na televiziji. Pre njih televizijsku slavu stekli su Billy Connolly, Mike Harding i Jasper Carrott. Oni su bili muzičari koji su između izvođenja numera imali kratke komične tačke.

Šezdesetih godina prošlog veka u Londonu se otvara čuveni The Establishment klub u kojem nastupa Lenny Bruce, američki komičar. Britanci su tada po prvi put mogli da vide nešto što se nazivalo ekstremnom američkom stand-up komedijom prepunom satire i socijalne kritike. Prvi klub u kome su se izvodile stand-up komedije u američkom stilu, Comedy Store, London, izrodio je mnoge velike zvezde kao što su Dawn French i Jennifer Saunders, Alexei Sayle, Lee Evans, Rik Mayall i Adrian Edmondson. Mlada predavačica drame, Maria Kempinska 1983. godine osniva Jongleurs, komičarski klub koji je danas najveći lanac stand-up komedije u Evropi.

U Americi, stand-up komedija vuče korene iz različitih tradicionalnih zabavnih izvedbi sa kraja 19. veka uključujući i cirkus, engleski Music Hall, šaljive monologe poznatih umetnika kao što je bio Mark Twain. Očevima savremene američke stand-up komedije smatraju se Jack Benny, Bob Hope, Fred Allen, Milton Berle, i Frank Fay čiji rad počinje u vaudeville-u, pozorišnom žanru koji je trajao između 1880. i 1930. u Americi i Kanadi i sastojao se iz muzičkih, klovnovskih i artističkih tačaka, kratkih drama ili delova drama. Oni su se publici direktno obraćali igrajući sami sebe. Stil stand-up komedije je formiran uvođenjem master of ceremonies, čoveka koji je najavljivao komičare. Frank Fay iz njujorškog Palace Theater-a na Brodadway-u je bio prvi najavljivač i program majstor.

Noćni klubovi postaju mesta na kojima se rađaju nove zvezde stand-up komedije kao što su Alan King, Danny Thomas, Don Rickles i Jack E. Leonard. Pedesetih i šezdesetih godina prošlog veka predvođeni Mort Sahl-om, stand-up komičari u svoje tačke dodaju elemete socijalne satire. Mort Sahl je bio poznat po svojim šalama na račun govora predsednika Johnn F. Kennedy-a. U svojim nastupima počinju da se bave političkim i rasnim pitanjima koristeći tzv. crni humor. Lenny Bruce i njegovo hapšenje 1961. predstavlja prekretnicu u stand-up komediji u Americi po pitanju cenzure. U ovom periodu se pojavljuju i Woody Allen, Shelley Berman, i Bob Newhart.

Sedamdesetih godina prošlog veka, prateći Lenny Bruce-ov način izražavanja, Richard Pryor i George Carlin postaju ikone stand-up komedije i kritike društva. Stand-up komedija se iz malih klubova seli u velike koncertne dvorane, sportske stadione i amfiteatre. Pojavljuju se izvođači poput Steve Martin-a i Bill Cosby-a. Stand-up komičari Rodney Dangerfield i Buddy Hackett nastavljaju da neguju stariji stil u kojem nema socijalne satire.
Irska je zemlja iz koje su potekli mnogi uspešni i uticajni stand-up komičari kao što su Dave Allen, Spike Milligan, Dylan Moran, Dara Ó Briain, Ardal O’Hanlon, Sean Hughes i Ed Byrne. Hong Kong, Malezija, Meksiko, Singapur i Filipini takođe imaju bogatu istoriju stand-up komedije.

Postoje četiri velika stand-up festivala: Edinburgh Festival Fringe u Edinburgu, Škotska, Just for Laughs u Montrealu, Kanada, U.S. Comedy Arts Festival u Aspenu, Colorado i Melbourne International Comedy Festivalu Melburnu, Australija i mnogo manjih ali ne i manje značajnih. HK International Comedy Festival u Hong Kongu koji posebno poznat po otkrivanju novih talenata.

Stand-up komedija se pojavljuje i na televiziji počevši od 1975. na HBO sa nastupom Robert Klein-a. Posle toga mnogi stand-up komičari koriste televiziju i film za promovisanje i prikazivanje svojih nastupa širokom auditorijumu. Sredinom prve decenije 21. veka online video-sharing sajtovi poput popularnog YouTube su takođe postali medij kojim se stand-up komičari koriste.

Stand-up komedija koju je tokom većeg dela njene istorije pratila cenzura i danas je jedno od najsnažnijih oružja za izražavanje različitih stavova i kritičkog mišljenja.