Manastiri Fruške Gore

Manastir Grgeteg


Manastir Grgeteg je, prema predanju, osnovao 1471. despot Vuk Branković, poznatiji u narodnim pesmama kao Zmaj Ognjeni Vuk, u nameri da tu smesti svog oslepljenog oca Grgura, hilandarskog monaha. Po ovoj legendi, manastir je prema očevom imenu i dobio naziv. Grgur je, međutim, umro kao otac German još 1459. godine, tako da ovo predanje ostaje nepotkrepljeno istorijskim činjenicama.

Pouzdani istorijski podaci navode da je ovaj manastir, posvećen svetom Nikoli, poput ostalih fruškogorskih manastira, nastao u tzv. predturskom dobu. U vreme turske vladavine u Sremu (1521-1717) Grgeteg se pominje nekoliko puta u poreskim i katastarskim knjigama.


U jednom od čestih ratova, koji su krajem XVII veka vođeni između Austrije i Turske, manastir Grgeteg je opustošen, a kaluđeri rasterani. Bio je napušten do Velike seobe Srba 1690. godine, kada su ga naselili kaluđeri prebegli iz Srbije. Popis iz 1753. svedoči da su kaluđeri, posle stradanja manastira u vreme Turaka, brzo popunili manastirsku riznicu novim predmetima. Broj dragocenosti uvećan je stvarima koje su 1739. doneli prebegli kaluđeri manastira Slanci, kao i ikonama koje su iste godine prenete iz beogradske pridvorne kapele.


Barokizacija manastira Grgetega „po ukusu novijeh vremena“, počela je zidanjem zapadnog i severnog krila konaka 1751-52. godine. Smatra se da je nova grgeteška crkva podignuta između 1766. i 1771, ktitorstvom mitropolita Pavla Nenadovića, Jovana Đorđevića i Vićentija Jovanovića Vidaka.

Za vreme kratkog vladanja Jovana Georgijevića tadašnjom Karlovačkom mitropolijom, sazidana je oltarska pregrada i pripremljena podloga za slikarske radove, odnosno načinjen je raspored ikonografskih tema sa ornamentalnom dekoracijom u štuku. Pod Georgijevićevim naslednikom, novim mitropolitom Vićentijem Jovanovićem Vidakom, završeno je slikanje ikonostasa, koje je 1774. bratstvo manastira poverilo tada mladom umetniku Jakovu Orfelinu. Baš zato što je ovaj velelepni ikonostas od 85 ikona bio zidan i što su ikone slikane na zidanoj podlozi, prilikom rušenja očuvane su samo dve prestone ikone sv. Nikole i sv. Jovana Preteče, jer su – za razliku od ostalih ikona – bile rađene na drvetu.


Ikonostas Uroša Predića

Radikalna izmena manastirskog kompleksa usledila je između 1899. i 1901, za vreme igumana Ilariona Ruvarca. Tada je porušen ikonostas Jakova Orfelina, a prema projektu Hermana Bolea podignut je novi, za koji je 1901-02. godine ikone slikao Uroš Predić. Slikarski radovi Jakova Orfelina su prilikom restauracije crkve potpuno uništeni. Sačuvane su samo dve – već pomenute – prestone ikone, sv. Nikole i sv. Jovana. Poštujući dosledno svoj princip, Bole je projektovao i mali drveni ikonostas za zvoničko-horsku kapelu. Ikone za taj ikonostas naslikao je poznati slikar i karikaturista Pjer Križanić (1911).

Zbog svoje odluke da na poslovima adaptacije manastirskog kompleksa i izgradnje novog ikonostasa zaposli zagrebačkog arhitektu Hermana Bolea, arhimandrit Ilarion Ruvarac je oštro kritikovan. Ikonostas je naime, izrađen kao pregrada od kovanog gvožđa, što se kosilo sa običajem postavljanja drvenih ili zidanih ikonostasa u pravoslavnim crkvama na našim prostorima. Ipak, potpuno moderan, i sa tradicijom graditeljstva u Srpskoj pravoslavnoj crkvi neusklađen nov ikonostas stoji i dan danas u manastirskoj crkvi.

Ovaj manastir je oduvek bio poseban centar produhovljenosti, kulture i učenosti. O značaju manastira i ugledu njegovih starešina svedoči i podatak da je 11 grgeteških arhimandrita izabrano za episkope, od kojih je jedan, German Anđelić, kasnije imenovan srpskim patrijarhom. Jedan od nastojatelja manastira Grgetega, Kiril Živković, kasnije će, kao episkop pakrački, osnovati eparhijsku biblioteku. Nekadašnji arhimandrit Grgetega Jerotej Mutibarić je spadao u red najboljih poznavalaca karlovačkog pojanja, čiju je konačnu redakciju dao, sledeći iskustva svojih prethodnika Dimitrija Krestića i Dionisija Čupića. Nekadašnji jerođakon manastira, potonji patrijarh srpski German Anđelić, sa bratom je Stevanom priložio znatnu sumu novca za podizanje Karlovačke gimnazije. Za vreme arhimandrita Ilariona Ruvarca manastir postaje istorijski centar, u koji poglede upiru svi srpski istoričari, koji se bave istorijom srpskog naroda i SPC.

Nedaće koje je doneo Drugi svetski rat nisu mimoišle nijedan fruškogorski manastir, pa ni Grgeteg. Vojne posade ustaša i domobrana su tokom okupacije manastiru nanele veliku materijalnu štetu, uništavajući njegovu biblioteku, arhivu i ostala kulturno-istorijska i umetnička dela. Blizu 2000 retkih starih knjiga i celokupna arhivska građa, sabirana od kraja XVII veka do ratnih godina, upotrebljavane su za potpaljivanje vatre. Nemačke jedinice su, zajedno sa ustašama 22. septembra 1943. topovskim granatama gađale manastir, a potom minirale i porušile crkveni zvonik. Konak je opustošen. Odneta su sva vrata, prozori, podovi u sobama, posle čega je u nekada parketiranim sobama prvog sprata nabujao korov.

Ono što su miniranjem i topovskim granatiranjem započeli ustaše i Nemci, sa velikim entuzijazmom nastavili su seljaci iz okolnih mesta, razvlačeći ciglu kao jeftinu građu. Ikonostas Uroša Predića izrešetan je mecima komunističke omladine, koja je radila na obnovi toga kraja, zajedno sa vršnjacima iz Grčke. Iz revolvera i pušaka naročito su gađane kompozicija Blagovesti i lik Hrista.

Obnovom manastirskog hrama, započetom 1987, crkva je građevinski sanirana, a dekoracija u njoj rekonstruisana. Tokom 1994. su obnovljeni i manastirski konaci. Novcem Ministarstva kulture Srbije i Eparhije sremske, te godine je izmalterisana i obojena fasada južnog i istočnog krila konaka, uz obnovu malterskog ukrasa, dok je kasnije obnovljen i zvonik.


samsvojvodic.

Iatovac


Do pred Drugi svetski rat se, uz manastire Ravanicu i Jazak, smatrao najvećom nacionalnom svetinjom među Fruškogorskim manastirima. Polovinom 1944. godine je od strane Nemaca miniran i u potpunosti srušen. Danas je zvonik ponovo podignut, dok su zidovi crkve obnovljeni, stavljeni su krov i kube, a obnovljeni su i konaci.sisatovac

Istorijat

Za razliku od drugih Fruškogorskih manastira, za ovaj se sasvim sigurno zna kako je i kada nastao. Izvesno je da je osnovan 1520. godine, a da su osnivači monasi iz manastira Žiče. Tih godina morali su, kao i mnogi drugi monasi, da se sklanjaju ispred Turaka u Srem. Pod vođstvom igumana Teofila, monaha Ilariona i Visariona, dolaze u Srem i tu zatiču jednu crkvicu posvećenu svetom Nikoli, koju oni nazivaju Remetsko. Sam manastir je imao dosta različitih naziva. Zbog rečice Remete zvali su ga Remetica, Remeta, Remetsko… Kasnije, kada su 1545. u njega prenete mošti Stefana Štiljanovića, Turci ga nazivaju manastirom svetog Stevana Iškilanovića. Monasi iz Žiče upravo na tom mestu zidaju crkvu posvećenu Rođenju Bogorodice i nazivaju je Šišatovac.

O toj prvobitnoj crkvi postoji jedan izuzetan dokument. U četvorojevanđelju starca Evgenija iz 1560. godine, u vreme igumana Teofila, sačuvana je iza poslednjeg lista knjige, slika stare crkve Rođenja Presvete Bogorodice iz 1520. godine. Tu crkvu bez zvonika podigli su iguman Teofilo i izbegli Žički monasi. Nekom igrom sudbine tu sliku su naručili monasi iz Šišatovca ne bi li sačuvali uspomenu na staru crkvu, koja se trebala rušiti. Ova slika je rađena dosta kasno, 1778. godine, od strane lajtnanta (poručnika) Pavla Dimitrijevića, a u vreme kada se već zidala nova, današnja crkva.


Kult svetog Stefana Štiljanovića

Već od 1545. u manastiru je postojao kult svetog Stefana Štiljanovića. Ako se uzme u obzir da je ovaj srpski despot umro tokom 1543, a možda čak i kasnije, može se konstatovati da je veoma brzo posle smrti proglašen za svetitelja. Koliko se zna, Štiljanović je sahranjen kod varošice Šikluš, ali ubrzo nakon sahrane došlo je do njegovog objavljenja, a interesantno je to da su prvi koji su to otkrili bili baš Turci.

Neko od njih je video da iz zemlje izbija neobična svetlost, a kada su počeli kopati, misleći da će naići na blago, otkrili su telo Stefana Štiljanovića, potpuno odevenog, blagougodnog mirisa. To se veoma brzo pročulo, tako da su uskoro pristigli monasi iz Šišatovca i od Turaka izmolili mošti. Manastir je zbog ovog kulta imao dosta posetilaca, pa i materijalnih priloga. Tokom 1643. u manastiru boravi i patrijarh Pajsije, koji se poklonio pred moštima sveca i napisao mu Povesno slovo. U manastir je dolazio i patrijarh Maksim 1666. godine. Telo vojvode Stevana Štiljanovića sada je u muzeju SPC u Beogradu.

Arhitektura


Probitna crkva nije sačuvana i brzo je srušena, tako da se već u vizitaciji iz 1753. navodi samo nova crkva sagrađena 1634. Tako opis navodi da je nova crkva sagrađena od unutrakamena, da ima dva kubeta i da je pokrivena sa novom hrastovom šindrom. Nedugo potom, sagrađen je 1742. novi četvorospratni zvonik kvadratnog preseka prilogom Vuka Isakovića. U doba vizitacije unutrašnjost crkve je bila u prilično lošem stanju, jer su neke freske pootpadale. Navodi se da u crkvi postoji ikonostas, ali se danas o njemu skoro ništa ne zna. Tokom 1749. podignuta je i grobljanska kapela oblika jednobrodne crkvice.

Crkva koju mi danas poznajemo podignuta je u vremenu od 1758. do 1778. Svojom veličinom odstupa od ostalih fruškogorskih manastirskih crkava, koje su dosta manje. U njenoj arhitekturi potpuno preovlađuje barok, a devet prozora je izrađeno u gotskom stilu. Oblik hrama je trikonhos, sa velikim i snažnim trostranim pevničkim apsidama. Nad crkvom se uzdiže osmostrano kube.

Ne zna se tačan datum nastanka manastirskih konaka, ali se oni već 1753. navode kao postojeći. Okružuju manastir sa tri strane, a sa četvrte, severne, je sama crkva. Ovaj konak je izgoreo 1849. godine, a nešto kasnije je podignut novi.

U crkvi


Crkva je oslikana tokom 1793. od strane Grigorija Davidovića – Obšića iz Čalme. Godinu dana kasnije on je oslikao i ikonostas. Grigorije Davidović – Obšić bio je učenik Dimitrija Bačevića i Teodora Kračuna, ali u odnosu na njih je mnogo slabiji. Crtež mu je nešto nesigurniji, proporcije često nedosledne. Međutim, uspeva sve to da nadoknadi dobrim koloritom svojih slika. Za njega je karakteristično da svojim likovimagrb2 daje izrazito visoka čela i da veoma pažljivo obrađuje detalje na slikama.

Danas se o Šišatovačkom ikonostasu zna tek onoliko, koliko to dopuštaju slučajno sačuvane fotografije i svedočenja savremenika. Karakteristično je za njega, da je spadao u retke zidane oltarske pregade. Sastojao se iz tri horizontalne zone (prestone ikone, praznici i medaljoni). Skoro sve ikone su bile oslikane na gipsanoj podlozi. Nažalost sačuvane su samo carske dveri sa predstavom Blagovesti.

Takođe je sačuvana i jedna prestona ikona, rad Stanoja Popovića iz sredine XVIII veka, i koja se danas čuva u muzeju Srema. Na njoj se prikazuje sedeća figura Spasitelja.

Inače, manastir je baš tokom XVIII i XIX veka imao svoj procvat. Posećivali su ga crkveni zvaničnici i brojni intelektualci, kao što je Vuk Karadžić, braća Isakoviči (Vuk i Trifun), braća Monasterlija (Jovan i Josif), arhimandrit Vikentije Popović, pesnik i arhimandrit Lukijan Mušicki, slepi Filip Višnjić… Možda je najpoznatiji period od 1812. do 1827. godine, kada je u njemu boravio arhimandrit Lukijan Mušicki, koji je uspeo da od manastira napravi stecište najznačajnije srpske inteligencije toga doba.



samsvojvodic

BEOČIN


Manastirska crkva je posvećena prazniku Vaznesenja Hristovog. Nema pouzdanih podataka o vremenu osnivanja manastira. Prvi put se pominje u turskim dokumentima 1566-67, kada je imao malu jednobrodnu crkvu, za koju se pretpostavlja da je bila sagrađena pod uticajem tradicionalne arhitekture. U Austro-Turskim ratovima, manastir je oštećen i napušten. Posle Velike seobe Srba, manastir su obnovili izbegli kaluđeri manastira Rače, između 1697-99. Isti monasi su 1708. sagradili privremenu crkvu od drveta.

Današnja manastirska crkva je izgrađena 1732. i 1734, a trospratni zvonik uz zapadnu fasadu crkve sagrađen je 1762. Manastirski konaci, koji su građeni između 1728. i 1771, okružuju crkvu sa južne i zapadne strane. Manastirski kompleks je potpuno obnovljen 1893, a manje izmene izvedene su 1921. Ikonostas u manastirskoj crkvi slikali su Dimitrije Bačević, Janko Halkozović i Teodor Kračun, u šestoj i sedmoj deceniji 18. veka. U neposrednoj blizini manastira, istovremeno kad i crkva, sazidana je stara kapela. Nova, današnja kapela sagrađena je 1905. prema projektu Vladimira Nikolića. U drugom svetskom ratu, manastir je opustošen, ali su građevine ostale neoštećene.

BEŠENOVO



Manastirska crkva je bila posvećena sv. Arhanđelima. Manastir je, prema predanju, osnovao srpski kralj Dragutin, međutim, najčešće pominjani datum osnivanja je 1467. godina, kada je, prema jednom izgubljenom zapisu, manastirska crkva oslikana. Prvi pouzdani podaci o postojanju manastira nalaze se tek u turskim popisima iz 1545. i 1548. Bešenovačka crkva, iako prepravljena tokom 19. i početkom 20. veka, zadržala je oblik sakralne građevine raškog tipa sve do razaranja u Drugom svetskom ratu.


Trostrani manastirski konaci izgrađeni su između 1730. i 1771. Konaci su, kao i crkva, razoreni u Drugom svetskom ratu i nisu obnovljeni. U manastirskoj crkvi su zabeležena tri ikonostasa. Treći, poslednji ikonostas slikao je Stevan Aleksić 1908. Delovi ovog ikonostasa čuvaju se u muzeju Srema, u Sremskoj Mitrovici.

Vodič kroz manastire Fruške gore



Fruška gora nije posebna samo po tome što je jedina planina u Vojvodini – ona ima još mnogo
toga da ponudi, ispriča, pruži i dočara. Jedna od tih jedinstvenih priča je i ona o manastirima
koji krase beskrajno zelenilo njenih listopadnih šuma. Spremni da je čujete? Vodimo vas u
obilazak 16 srednjovekovnih svetinja “srpskog Atosa”!
Do pre 90 miliona godina, Fruška gora bila je ostrvo u Panonskom moru. Danas je prelepa
ostrvska planina smeštena u zagrljaju mirnih vojvođanskih ravnica i najstariji nacionalni park
u Srbiji. Njene skrivene doline nekada su čuvale čak 35 srpskih pravoslavnih manastira, od
kojih je danas, usled osvajanja, ratova i razaranja, sačuvano njih 16.

Fruškogorske manastire podizala je despotska porodica Brankovića, nastavljajući kult stare
Nemanjićke države. Ova grupa sakralnih objekata nekada je predstavljala stub duhovnog
i političkog života Srba, a danas reprezentuje verske, istorijske i kulturne objekte od velike
vrednosti i značaja.


Manastir Krušedol (1509-1514)




Manastir Staro Hopovo (1545-1546)

Manastir Novo Hopovo (1496-1502)





Manastir Beočin (1566-1567) - ovaj manastie je vec pomenut u ranijim postovima.

Manastir Rakovac (1566-1567)




Manastir Vrdnik – Ravanica (1566-1569)




.............

Manastir Velika Remeta (1562.)





Manastir Grgeteg (1545-1546)




.............

............

Manastir Petkovica (1566-1567)






Manastir Šišatovac (1545-1550)




................

Manastir Kuveždin (1520.)




Manastir Đipša (krajem 15. veka)

..............

Manastir Privina Glava (12. Ili 16. vek)




Manastir Jazak (1736.)




............

............

Manastir Mala Remeta (1562)




serbia.com