Znamenitosti Novog Sada

"Ima u grbu grada beli golub koji ne znači samo čistotu i mir, nego i krilatost. Neka vam je dobro jutro svi vi, krilati. Neka vam je dobro jutro svi vi, beli u sebi. Neka vam je dobro jutro vršnjaci svoje borbe, vršnjaci svoga roda, vršnjaci svojih ideala ..."

Miroslav Antić: "Pečat na srcu vremena"


Ime mu čine dve reči - NOVI i SAD, koje ga već i time označavaju novim rasadnikom ljudskog stvaralaštva. To je grad brzih promena, podjednako takav u očima svojih gostiju i svojih stanovnika.



U srednjovekovnom amblemu Novog Sada golub sa maslinovom grančicom simboliše ljubav prema miru, zeleno polje - bogatstvo plodne ravnice, plava traka - tokove života, a tri kule sa zatvorenim kapijama - odbranu od svega što je neljudsko i nazadno.

Na severu je Srbije, u središtu Vojvodine, većim delom u južnoj Bačkoj, a manjim na obroncima Fruške gore u severnom Sremu; na 1.255. km toka Dunava; na 72 do 80 m nadmorske visine; između 19. i 20. stepena istočne dužine i 45. i 46. stepena severne geografske širine; na ušću je magistralnog kanala Dunav-Tisa-Dunav; raskrsnica je kopnenih i vodenih puteva; železnički čvor na magistralnoj pruzi od Atine i Istambula prema Budimpešti, Pragu, Berlinu, odnosno Varšavi i Moskvi; raskrsnica je magistralnih, regionalnih i lokalnih puteva na internacionalnom putu E-5, prema Budimpešti na severu i Beogradu, Nišu i Atini, odnosno Sofiji i Istambulu prema jugu.

PETROVARADINSKA TVRĐAVA



Poznata i kao "Dunavski Gibraltar", građena je od 1692. do 1780. godine, na mestu srednjovekovne mađarsko turske utvrde. U gradnji su korišćeni najmoderniji planovi toga doba francuskog arhitekte, markiza Sebastijana Vobana. Projektanti su bili Marsili, Kajzersfeld, Sreder i Vanberg koji tu i počiva. Prostor obuhvata 112 h sa tri sprata u dubinu i 16 km raznih koridora. Glavnu odbranu je činilo 400 topova sa 12 hiljada puškarnica. Savršenstvo fortifikacije potvrđuje i sjajna pobeda Eugena Savojskog, 1716. godine, koji je branio tvrđavu sa svega 70.000 vojnika od turske vojske Damad Ali paše, koja je napadala sa 200.000 vojnika.

SAT NA TVRĐAVI



Da bi se iz daljine videlo koliko je sati, mala kazaljka pokazuje minute a velika sate. Potiče iz XVIII veka, kada je zamenjena stara manja kula, u kojoj je bio isti satni mehanizam. Prečnik satnih krugova je dva metra.

GRADSKA KUĆA



Stari Magistrat je jedna od najznačajnijih i najlepših građevina u Novom Sadu. Kao i katoličku crkvu preko puta, i ovo zdanje je projektovao Đerđ (Georg) Molnar. Izgrađena je 1895. godine u neorenesansnom stilu.Trg Slobode.

NIKOLAJEVSKA CRKVA SVETOG NIKOLE



Najstarija pravoslavna crkva podignuta pre 1730., posvećena prenosu moštiju Svetog Nikole u Bari. Pogođena u bombardovanju 1849., izgubila je prvobitnu unutrašnju dekoraciju. Ikonostas je radio Pavle Simić, 1862. U ovoj crkvi su na Malu gospojinu, 1913. kršteni sinovi Milene i Alberta Ajnštajna, Albert i Eduard. Nalazi se između Pašićeve i ulice Đure Jakšića.

USPENSKA CRKVA (USPENJA BOGORODICE)



Postoje svedočanstva da je Svetouspenska crkva postojala već 1731. Tadašnje zdanje je bilo izgrađeno od pruća i naboja. Gradnja nove, sadašnje crkve otpočela je oko 1765. Posebnu lepotu ovog hrama čine ikonostas i njegova rezbarija, kao i rezbarija Bogorodičinog trona, arhijerejskog prestola i crkvenog nameštaja retke lepote domaćih rezbara Marka Gavrilovića i njegovih sinova. Ikonostas su radili Janko Halkozović i Vasilije Ostojić. Stilom odudaraju ikone na severnim i južnim dverima, i ikone u arhijerejskom tronu, pa se veruje da je njih slikao Dimitrije Bratoglić iz Zemuna ili Mihajlo Jeftić iz Sremskih Karlovaca. Posle postavljanja zvona i nekih manjih radova, kao i ikonostasa, najverovatnije 1776. Uspenska crkva je dobila današnji izgled. Pored Srpskog narodnog pozorišta.

SABORNA (ĐURĐEVSKA) CRKVA SVETOG ĐORĐA



Novosadska saborna crkva je bila u gradnji još u toku 1734., a završena je, u baroknom stilu, oko 1740. za vreme vladavine carice Marije Terezije, pod patrijarhom Arsenijem IV Jovanovićem i episkopom Visarionom Pavlovićem. Navodi se da je rađena od kamena i opeke. Stradala je kao i veći deo Novog Sada 1849. Obnovljena je između 1860. i 1880. Današnji izgled definitivno je dobila na Uskrs 1905. po projektu Mihajla Harminca arhitekte iz Pešte, u vreme i zahvaljujući pre svega episkopu Mitrofanu Ševiću. Tada je izgrađen nov visok zvonik sa zvonima naručenim u Budimpešti. Dvadeset i šest ikona na ikonostasu, dve kompozicije iznad pevnica i dve velike ikone na tronovima Bogorodicinom i Arhijerejskom - radio je Paja Jovanović, pod čijim nadzorom je rađena i zidna ornamentika. Vitraže na prozorima je po njegovim nacrtima izradio Imre Zseler iz Budimpešte. Pašićeva ulica

ALMAŠKA CRKVA SVETA TRI JERARHA



Prvu crkvu na ovom mestu, podigli su 1718. Srbi koji su se doselili na periferiju tadašnjag Petrovaradinskog Šanca, iz sela Almaša. Sagrađena od pruća, nije mogla biti dugog veka, pa je na istom mestu podignuta nova, nešto malo veća. Bački vladika, Visarion Pavlović ju je osvetio 30. januara 1733. Zatim se iznad stare podiže novo zdanje koje je osvećeno 1797. Po prostranstvu najveća pravoslavna crkva u Novom Sadu. Današnji izgled ima od kraja XVIII veka, kada je poslednji put obnovljena u stilu ranog klasicizma. Drvorez je radio Aksentije Marković a ikonostas i zidno slikarstvo Arsenije Teodorović, poznati slikar čiji se grob nalazi u crkvenoj porti, Uroš Predić je 1905. uradio ikonu Bogodorice na tronu. Almaška ulica.

RIMOKATOLIČKA PAROHIJSKA CRKVA SVETE MARIJE



Podignuta 1895. po nacrtima arhitekte Đerđa Molnara, u neogotskom stilu. Podignuta je na mestu stare crkve iz XVIII veka. Trg Slobode.

CRKVA SNEŽNE GOSPE



Crkva izgrađena u spomen pobede austrijske vojske nad Turcima 1716. Na istom mestu, ranije se nalazila mala kapela bez tornja, koju su Turci srušili tokom XVI veka, a na istom mestu podigli su drvenu džamiju sa minaretom i staništem za derviše. Po tome je nazvaše tekija što na arapskom znači odmorište. Fratri su je 1687. pretvorili u hrišćansku, katoličku crkvu, a 1881 je sagrađena sadašnja, sa dva gotska tornja, sa oltarima u tri hrišćanske varijante, katoličkoj, pravoslavnoj i protestantskoj. Na zadnjem kubetu su krst i polumesec. Karlovački put.

SINAGOGA



Izgrađena 1906. po projektu arhitekte Lipota Baumhorna, u stilu mađarske secesije. Zbog izuzetne akustičnosti, koristi se kao koncertna dvorana. U objektu se ne vrše religiozni obredi. Jevrejska 11.

FRUŠKA GORA



Kroz istoriju nazivana različitim imenima, u neposrednoj blizini Novog Sada, natkriljujući i obilno ga snabdevajući svežim i čistim vazduhom, nalazi se Fruška Gora (Crveni Čot 538 m/nm). Na preko 50 km dugom i 10 km širokom prostoru razmešteno je 15 manastira, od ukupno 35 koliko ih je od 16 veka ukupno podignuto.



nirvot.

Novi Sad



Gledan sa neba, Novi Sad se otkriva ravničarski reljefno, kao pregledno raširen i prostorno otvoren grad. Istorijska gromada Petrovaradinske tvrđave s desne strane Dunava, a sa leve vertikala centralne Pošte, masivne horizontale SPENS-a i NIS-a, elegantni oval Banovine. Oku se podatno nude i zelene oaze parkova, a svuda unaokolo širi se izuvijani lavirint ulica i uličica, sečen pravilnim hodom prostranih bulevara. Tu je naravno i Dunav kao asimetrična, moćna osa grada, pa uz njega položeno izduženo telo keja i Štranda – najlepše gradske plaže duž čitavog toka velike reke. A tu su ponovo i mostovi bez kojih smo jedno vreme bili da bismo ih iznova izgradili. Biće ih još, uskoro.

Gledano planetarno, eto grada po tradicijom bogatoj meri Panonske nizije, u kome uspeva sve, od sačuvane secesije do arhitektonske postmoderne. Njegov meridijanski najpopularniji današnji zaštitni znak je muzički festival EXIT, a kao nekada i sada su tu temeljne institucije srpske kulture: Matica srpska, Srpsko narodno pozorište, Sterijino pozorje… Uz to, ovaj grad, kao retko koja od evropskih destinacija, s pravom može poneti i epitet multinacionalne, multikulturalne i multikonfesionalne metropole u malom, u kojoj se razlike doživljavaju kao prednost. Svedoči o tome i rad Novosadskog pozorišta/Ujvideki czinhaz, Univerzitet sa 19 fakulteta i specijalizovanim katedrama na kojima se nastava održava na jezicima nacionalnih manjina ili je njihovom izučavanju namenjena. Svedoči i mnogo toga drugog što je živa materija novosadske svakodnevice.

Petrovaradinska tvrđava


Petrovaradinska tvrđava je veliki lepo uređen prostor kome morate da posvetite dovoljno vremena i posebnu pažnju jer zaista vredi. Ovde se svake godine održava čuveni muzički festival EXIT.

Od ostalih znamenitosti i ambijentalnih celina svakako treba obići: Trg slobode, Gradsku kuću, spomenik Svetozaru Miletiću, crkvu imena Marijina, Dunavsku i Zmaj Jovinu ulicu, Zmajev spomenik, Vladičanski dvor ...

Trg Slobode


Trg slobode je centralni gradski trg kojim dominira zgrada magistrata (sada Gradska kuća), Finansijska palata (sada Vojvođanska banka), katolička katedrala imena Marijinog, Tanurdžićeva palata i hotel Vojvodina. Centrom trga dominira bronzana statua Svetozara Miletića.

Svetozar Miletić (1826-1901) je nekadašnji Novosadski advokat i gradonačelnik, politički predvodnik Vojvođanskih Srba. Statua ispred gradske kuće je delo Ivana Meštrovića iz 1939. godine. Visoka je 5 metara a dinamikom pokreta sugeriše Miletićev temperament.

Zmaj Jovina ulica


Zmaj Jovina ulica – nekada glavna gradska ulica, proteže se od Trga slobode do Vladičanskog dvora. Nekada su je zbog svoje naglašene trgovačke funkcije nazivali „Magazinski sokak“, služila je i kao pijaca a nekada je njom saobraćao gradski tramvaj. Danas je Zmaj Jovina ulica lepo uređena ambijentalna sredina bez saobraćaja. Današnji izgled dobila je 1848. godine, nakon bombardovanja Novog Sada sa Petrovaradinske tvrđave.

Vladičanski dvor

Vladičanski dvor se nalazi samom kraju Zmaj Jovine ulice u Novom Sadu. Dvor predstavlja jedno od najvrednijih arhitektonskih dela u Novom Sadu. Delo je arhitekte Vladimira Nikolića iz 1901. godine. Ima naglašene linije stare vizantijske arhitekture sa grbovima bogate Bačke eparhije. Bifore na prozorima podsećaju na studeničke, a romantični duh fasade upotpunjuje ambijent starog gradskog jezgra. Danas se u ovom zdanju nalazi sedište episkopa bačkog .


Ispred dvora, na mestu nekadašnjeg krsta od ružičastog mermera (premešten u portu Saborne crkve) nalazi se spomenik Jovanu Jovanoviću.

Dunavska ulica


Dunavska ulica je ambijentalna celina, zanatsko-trgovačka i kulturna zona. Ovde se, između ostalih značajnih građevina i ustanova nalazi i: Gradska biblioteka, muzej grada Novog Sada i muzej Vojvodine. Ova ulica je omiljeni korzo Novosađana. Naslanja se na istoimeni Dunavski park a završava se na Dunavskom keju.


U Novom Sadu postoji toliko znamenitosti da ih je gotovo nemoguće sve opisti u jednom tekstu. Stoga, neke ćemo i izostaviti a neke ćemo samo spomenuti: Srpsko narodno pozorište, Sinagoga, Zmajev spomenik, Matica Srpska, Galerija Matice Srpske, Spomen zbirka Pavle Beljanski, Spomen zbirka Rajko Mamuzić, SPENS, Palata Dunavske Banovine (Izvršno veće Vojvodine), Poslovna zgrada NIS-a, palata Zepter i sl.

DUNAVSKA ULICA I DUNAVSKI PARK


Ulica još iz vremena Petrovaradinskog šanca, posle Zlatne grede najstarija u starom jezgru grada. Ulica je u stvari bila nasip između dve bare, leva strana je zasuta tek 1918. godine. Na mapi iz 1745. i dugo posle toga nazivala se Aufden Brück (Na mostu). Na samom mostu nalazili su se mali dućani u drvenim budama. Nemci su ovaj sokak nazivali Donaugasse, a Mađari Duna utca. Jedno vreme zvala se Petrovaradinska ulica. Tuda je vodio put prema Dunavu i pontonskom mostu za Petrovaradin. Između dva svetska rata ulica je nosila ime Jaše Tomića, za vreme Drugog svetskog rata Mađari su je prekrstili u ulicu dr Lasla Bardošija, da bi se konačno ustalio naziv Dunavska ulica posle 1944. godine.

Na uglu Dunavske i današnje Gimnazijske, preko puta Vladičanskog dvora nalazila se jednospratnica s kupolom i balkonom na samom ćošku. U njoj je bila Grajnicova gvožđara, a pred Drugi svetski rat trgovačka firma „Kontinentalno d. d.”, takođe sa gvožđarom, koja je tu ostala i prvih godina posle rata, kada je zgrada srušena, a na slepom zidu susedne (Pajevićeve) kuće probijeni prozori, izlozi i vrata.

Današnja spratna zgrada br. 1 je iz druge polovine XVIII veka, oštećena je u bombardovanju 1849, a kasnije je obnovljena. U njoj je 1870. smestio svoju štampariju tadašnji predsednik Matice srpske dr Jovan Subotić i štampao politički list Narod. Avgusta 1876. štampariju i kuću je od Subotića kupio knjižar i izdavač Arsa Pajević. Ovde je štampao Zmaj-Jovine listove Ilustrovanu ratnu hroniku, Neven, Starmali i Javor, a od 1888. do 1895. liberalni list Branik, čija je i redakcija bila tada u toj kući. Od 1885. naspratu Pajevićeve kuće bile su prostorije Srpske čitaonice. Zgrada je 1958. prešla društvenu svojinu i danas je u njoj smeštena Gradska biblioteka, koja nastavla tradiciju Srpske čitaonice. Restauracija 1969-1970. povratila je raniji izgled fasade.

Kuća br. 3 je iz istog vremena, takođe je stradala u Buni, a pripadala je porodici gradonačelnika Stevana Popović-Pecija. Stručnjaci smatraju da je to jedna od najlepše skrojenih zgrada u ovom kompleksu.

Kuća br. 5 pripadala je porodici dr Mihaila Polit-Desančića. Potiče iz druge polovine XVIII veka, obnavljana je 1813. i posle Bune. U njoj je pre rata bila trgovina muzičkih instrumenata Bele Trumpela, a i sada je Muzički magazin.

Zgrada br. 7 pripadala je porodici Petrović, nekada se u njoj nalazila gostionica.

U kući br. 9 Krsta Đorđević je smestio pekaru, sa ulice je buregdžijska radnja njegovih naslednika. Posle stradanja u Buni zgrada br. 11 je obnovljena 1867. Susedna zgrada br. 13 novijeg je datuma, podignuta krajem XIX veka umesto starije građevine. Pod brojem 15 smeštena je poslastičarnica. Naredna, br. 17 bila je vlasništvo Save Vujića. U broju 19 je Hošekova oštračka radionica, osnovana 1895. U kući br. 21, gde je bife „Ribar” nekada je bila boemska gostionica „Crni jarac”, u kojoj je boravio Vasa Pelagić 1874, a na spratu je stanovao poznati profesor Aleksandar Sandić.

Kuća br. 23 podignuta je posle Bune i pripadala je konjičkom oficiru Antonu Gorjunu, a otkupili su je Dunđerski i 1926. adaptirali. Na spratu prema ulici uredili su reprezentativne sale i salone sa ukrasima od gipsa i štuka.

U br. 25 nalazio se dalmatinski restoran, koji je posle raspada Jugoslavije devedesetih godina prošlog veka dobio ime „Dunavska oaza”. Adaptacije su zbrisale skoro sve plastične ukrase koje je imalo ovo zdanje.


Velika reprezentativna građevina br. 27 iz 1905-06, sa uličnom fasadom i krovom u secesionističkom stilu, pripadala je Nikoli Ivkoviću, trgovcu i proizvođaču crkvenih ûtvari. U njoj je stanovao poznati advokat dr Ignjat Pavlas. Zgrada bogate eklektič ke fasade, broj 29, takođe je podignuta 1905, s frizom i vencima u stilu secesije. U njoj je depandans Muzeja grada Zbirka strane umetnosti, koju je novosadski lekar dr Branko Ilić poklonio Novom Sadu. Poslednje tri zgrade na levoj strani, 31, 33 i 35, potiču iz druge polovine XIX veka. Na uglu je bio poznati hotel „Fabri”. Na mestu gde su se nalazile šupe hotela dvadesetih godina prošlog
veka sagrađena je današnja Komanda garnizona (za vreme mađarske okupacije to je bilo mučilište poznato pod imenom Armija).

DUNAVSKI PARK


Godine 1895. počela je da se uređuje u centru Novog Sada zelena površina kao park. U blizini Dunava i u produžetku Dunavske ulice - otuda mu ime, a oivičen je bulevarom Mihajla Pupina s južne strane, Dunavskom ulicom sa severne, ulicama Ive Lole Ribara i Ignjata Pavlasa (Žarka Zrenjanina) sa istočne i zapadne. Tu je u XIX veku bio liman, rukavac Dunava koji je postao bara, obrasla trskom i vrbama, nezdrava za okolinu, leglo komaraca i žaba. Teren je bio niži od prostora oko Mostobrana i završetka Dunavskog sokaka, jer je zemlja odavde korišćena za gradnju nasipa uz obalu Dunava i nasipanje kraja Dunavske ulice.

Kad je Magistrat odlučio da ovo područje uredi, najpre je nasuta zemlja u depresijama s muljevito-peskovitom podlogom. Jedino je na najnižoj koti, na 76 m2 nadmorske visine, ostala bara, koja je kasnije ozidana, te je nastalo današnje jezerce, sa malim ostrvom, nazvanim Eržebet (Jelisaveta) gde je zasađena žalosna vrba u spomen na austrijsku caricu ubijenu 1898. godine. Franc [ams, petrovaradinski apotekar i hroničar zabeležio je još 1810. da je uz nekadašnji liman postojao prostor za šetnju i odmor, koji se lepo mogao videti sa Petrovaradinske tvrđave. Kraći priobalni deo limana i kraj Dunavske ulice, koji je bio donekle uređen, Novosađani su još pre nastajanja današnjeg parka nazivali Promenada (šetalište). Tu su pre podne izlazile majke ili dadilje s decom, oko podneva su dolazili penzioneri, a pred veče je to bilo mesto za provod mladeži. Na saletli, koja je obnovljena 2001. godine, nedeljom i praznicima, u popodnevnim časovima, svirala vojna kapela.


Prvih godina XX veka, kada je na mestu gostionice „Kod engleske kraljice” podignuta sudska palata (danas Muzej Vojvodine). Tada je širi prostor ispred ove palate lepo uređen, zasejana je trava, zasađeno drveće, a kroz travnjak su napravljene zemljane staze. U parku prema Dunavskoj ulici postavljena je skulptura Nimfa u vidu vodoskoka, rad poznatog novosadskog vajara Đorđa Jovanovića, a 1925. godine okolo je napravljen prvi cvetni parter. Gradnja okolnih zgrada i probijanje bulevara uvek je podrazumevalo i dodatno uređenje najbližeg dela Dunavskog parka, ulepšavanje i ukrašavanje. Park se danas prostire na površini od 33.695 m2 , na jezeru su patke i labudovi, izgrađena je i česma s pijaćom vodom, povećan broj klupa, sada ih ima 135. Nekada su u parku bile bude s poslastičarnicom i cvećarom, sada postoji dom izviđača, a uz teniska igrališta mali restoran. Na park se naslanja i rukometno igralište, čiji je prednji deo, prema ulici Ive Lole Ribara, iskorišćen za male radnje pretežno ugostiteljskog karaktera.


Travne površine zahvataju 22.000 m2, a ima ukupno 760 stabala dendroflore, pored deset hiljada komada ukrasnog listopadnog i zimzelenog šiblja, živih ograda, cvetnih gredica i perenskih zasada. U parku se nalaze mnoge vredne i retke vrste drveća. Pod zaštitu je stavljen izuzetno lep primerak piramidalnog hrastalužnjaka. Od listopadnog drveća ovde ima platana, lešnika, breza, koprivića, divljeg kestena, javora, srebrne lipe, jablana, od četinara jela, čempresa, crnog bora, tuja, od šiblja šimšira, žutike, japanske dunje, crvenog drena, kleke, itd.

Pored Nimfe, ovde se nalaze još dva spomenika: sedeća figura Đure Jakšića, rad Jovana Soldatović a (1982) i uspravna figura Prepodobnog Sergija Radonješ kog, rad Vjačeslava Kulikova, poklon Društva rusko-srpskog prijateljstva iz Moskve (1992). Sa Lenjinovog trga (Trga mladenaca) 1974. prenesena je ovamo bista Branka Radičevića, rad Ivanke Acin (1953), a 1992. na kamenom postamentu postavljena bista Miroslava Antića, rad Pavla Radovanovića. Figura Đorđa Natoševića, od veštačkog kamena visine 220 cm, rad vajara Karla Baranjija iz Novog Sada, postavljena 1934. godine, na konzoli u zidu, iznad ulaza u zgradu u ulici Vojvode Putnika br. 1.