Odakle 'šatrovački jezik' u sred Beograda?

Kombinacije reči koje mogu da prepoznaju samo oni kojima su upućene, večita su špijunska rabota mnogih vojnika. Ali, kada se radi o manjim, mangupskim poslovima, onda su neke kovanice nastajale i u varoškim okvirima. Beograd je tako postao mesto rođenja tzv. šatrovačkog jezika.



Ostala su zabeležena sećanja Tase Milenkovića,policajca iz vremena kada je srpska prestonica još uvek bila turska mahala, sredinom 19. veka.

– Običaj je bio da su se iz kuća jela često nosila u pekare na pečenje. Đuveči, papazjanije, mesa, pite, hleb i druga jela nosila su se u pekare jutrom, a u podne se vraćale kućama. Turci su imali problem, jer su se zadržavali po dućanima, pa su njihove žene morale postarati da se pečena roba vrati kući – pisao je on.

U to doba su Turkinje nerado izlazile na ulicu, nego bi provirile kroz kapidžik, kako bi zamolile nekog od dečaka da im donese iz pekare „pitu od Age Jusufa", ili slično.

Sećanja starog beogradskog policajca govore kako bi im dečak doneo ono što su tražile, a zauzvrat bi dobijao gurabiju ili šećerlemu.

Ali, mangupa je bilo i biće...

Stari beogradski pandur beleži kako bi se dečacima često osladilo ono što bi im zapalo u ruke, pa bi umesto turskoj buli, krivim sokacima otrčali u Tašmajdanske pećine.

Tamo su Tasa i njegovi policajci pronašli gomile tepsija i drugih bakarnih sudova. Pekare su počele da liče na „narodne kuhinje" za ondašnju sirotinju, a posuđe su skrivali unutar Tašmajdana, gde ih niko ne bi tražio.

U Tašmajdanu je tada nastalo i leglo profesionalnih mangupa koje su zvali „šatrovcima”, jer su se skrivali zakriljeni unutar pećina. Već su smislili i svoje posebne šifre kojima su se sporazumevali, a kojima su upozoravali jedan drugog na dolazak žandarma.

Tako bi, na primer, ondašnji Beograđani znali da, kada mangup drugom klipanu dovikne: „Gljaj, klinče, porjat!", to znači „Beži dečko, ide žandarm".

Taj jezik zainteresovao je i mladog profesora Prve beogradske gimnazije Vladu Jovanovića, koji je napravio „Šatrovački rečnik".

Nedugo zatim, profesora su prozvali Vlada Šatrovac.

Kada su rasterani mangupi sa Tašmajdana, opština je počela da koristi taj prostor, a ove pećine su postale prvi put beogradsko sklonište u vreme turskog bombardovanja grada 1862. godine.


dnevno

Šatrovački


Šatrovački govor je žargon u srpskom, hrvatskom, bošnjačkom i makedonskom jeziku. Rasprostranjenost šatrovačkog u regionima primene srpsko-hrvatskog-bosanskog jezičkog prostora je neravnomerna. Najviše se koristi u većim urbanim centrima - Beogradu, Sarajevu i Zagrebu - zatim manjim gradovima Srbije i Bosne i Hercegovine, Slavoniji i Istri. Šatrovačkog gotovo da nema u Zagorju i Crnoj Gori. Široko je rasprostranjen i u svakodnevnoj upotrebi u neformalnom govoru, pogotovu među mladim ljudima, ali i među onima koji žele da "ostanu mladi". Ime "šatrovački" dolazi od romskog "šatra" što je dakle u početku označavalo romske reči koje su ušle u srpskohrvatski jezik.

# kežva - žvake
# mojne! - nemoj
# tebra - brate
# ganci - cigan
# ljakse - seljak
# zipa - pazi
# tenkre - kreten
# Tarmi Rićmi - Mitar Mirić (turbo-folk pevač)
# vugla - glava
# vutra - trava
# vopi - pivo
# vozdra - zdravo
# konza - zakon
# dbalfu - fudbal
# vuspra - sprava
# Šone - Neša
# Šomi - Miša ili Mišo (muško ime ili nadimak)
# Kiza - Zoki (nadimak muškog imena Zoran)
# Ćofi - Fića (nadimak muškog imena Filip)
# Rema - Mare (nadimak muškog imena Marko)
# Fiste - Stefi (nadimak muškog imena Stefan)

Rnićipo – Vrsta filmova u kojima se koristi najviše silikona i plastike; Obrazovno štivo muškaraca u tinejdžerskom dobu (najzastupljeniji praktični metod „uradi sam“)

Tarmi Rićmi – Mitsko biće poznato po ujaku Novici i ljubavi ka čašici.

Vušugla – Deo tela koji kod najvećeg broja ljudi najočajničkije vapi za bilo kakvom popunjenošću; Deo tela koji legendarni centarhalfovi podmeću tamo gde drugi ne bi ni nogu; suvišan deo tela kod glasanja

Ljakse – Pripadnik vrlo rasprostranjene populacije koji se odavno odrodio od njive i pluga. Lako se prepoznaje po rečenicama „Volim Andrića i Dostojevskog“ (jer su samo za njih čuli), „Slušam sve vrste muzike“ (jer je to istina)

Niste – Sport u kojem naši predstavnici gube od mnogo slabijih, žale se na povrede i predaju mečeve.

Rčma – Prozor u svet za digestivni trakt; Polazište svakog rektalnog planinarenja kao i početno mesto mnogih uspešnih karijera

Tenkre – Čovek koji veruje predizbornim obećanjima; žena koja veruje predkopulativnim hvalisanjima ili postkoitusnim izgovorima

Limte mo – Najčešći vid komunikacije sa šalterskim službenicima, zdravstvenim radnicima i lokalnim partijskim moćnicima

Dije Vnago – Poželjan vid komunikacije sa bahatim šalterskim službenicima, nadobudnim medicinskim osobljem i polupismenim lokalnim moćnicima

KAKO JE NASTAO „ŠATROVAČKI" JEZIK?


Šatrovački jezik (slang, argo) predstavlja varijantu ili dopunu običnog govornog jezika.
U njemu se izrazi mogu sastojati od dvije ili više riječi (npr. ,,džabalebaroš“), a mogu nastati i skraćivanjem pojedinih riječi (npr. šiz, Kališ), ili od spojenih početnih slova nekoliko riječi (vip — veza i poznanstva). Izrazi ,,šatre“ često su nastali onomatopejom (fljiska, šljaga), a ponekad se pozajmljuju i iz drugih jezika (ćao, okej, ziher). Isto tako, ,,šatrovački“ izrazi mogu nastati i analogijom (šamarati džepove, nalijepiti se).

Svi ti oblici šatrovačkog govora nastaju iz mnogih razloga i u raznim uvjetima. Najčešće tako govore ljudi koji žive u istoj skupini. To može biti ista grana trgovine, isto zanimanje, zajednički hobi ili dob starosti, a također i pripadnost istom društvenom staležu. Studenti, na primjer, imaju svoje ,,šibere“ i svoj ,,faks“, dok konobari viču samo „Dvije ljute!'4 ili „Tri bez!” kad naručuju rakiju ili gorku kavu.
Međutim, ista riječ ne mora u istoj skupini značiti isto što i u drugoj. „Krljanje” u sportu znači grubu igru, a u novije doba, kod narkomana, davanje injekcije.

U nekim društvenim uvjetima argo se stvara brže i lakše nego u drugim. Ako zavlada neki nemir, ako se ljudi odjednom nađu združeni s istim ciljem (kao, na primjer, u ratu), naglo nastaje veliki broj novih riječi (blic, voki-toki i mnogi drugi nazivi stvoreni su u prošlom svjetskom ratu).

Ponekad neka duhovita osoba može izmisliti nov naziv, koji drugi ljudi ubrzo počinju upotrebljavati. Riječi ili izrazi koji su nekad smatrani za šatrovačke s vremenom često bivaju prihvaćeni i unijeti u rječnike, dok se drugi izrazi upotrebljavaju desetljećima, ali ipak ostaju sleng.