Republika Makedonija

**Učlanjen** : 18.11.2012

Republika Makedonija

Zastava

Grb

Himna - Денес над Македонија

Danas nad Makedonijom

Spomen-ploča ispred nekadašnje kuće u Strugi u kojoj je prvi put izvedena himna Makedonije 1942. godine

Denes nad Makedonija (Danas nad Makedonijom) je nacionalna himna Republike Makedonije koju je napisao Vlado Maleski, a komponovao Todor Skalovski 1943. godine. Ona je bila himna SR Makedonije u SFRJ. Kada je Makedonija postala nezavisna država 1991., Denes nad Makedonija je uzeta za himnu.

Stihovi

Na makedonskom:
Денес над Македонија се раѓа
ново сонце на слободата!
Македонците се борат
за своите правдини!
Македонците се борат
за своите правдини!
Одново сега знамето се вее
на Крушевската република!
Гоце Делчев, Питу Гули,
Даме Груев, Сандански!
Гоце Делчев, Питу Гули,
Даме Груев, Сандански!
Горите Македонски шумно пеат
нови песни, нови весници!
Македонија слободна,
слободно живее!
Македонија слободна,
слободно живее!

Na srpskom:
Danas nad Makedonijom se rađa
novo sunce slobode!
Makedonci se bore
za svoja prava!
Makedonci se bore
za svoja prava!
Ponovo sada zastavu se vije
Kruševske republike!
Goce Delčev, Pitu Guli,
Dame Gruev, Sandanski.
Goce Delčev, Pitu Guli,
Dame Gruev, Sandanski.
Makedonske šume šumno pevaju
nove pesme, nove novine!
Makedonija slobodna,
slobodno živi!
Makedonija slobodna,
slobodno živi!

Položaj Makedonije

Republika Makedonija (ustavno ime) (mak. Republika Makedonija, alb. Republika e Maqedonisë) ili Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija (BJRM) (prema UN) je država u jugoistočnoj Evropi (na Balkanskom poluostrvu), sa površinom od 25.713 km² i oko 2 miliona stanovnika. Oko dve trećine stanovništva čine Makedonci, a jednu četvrtinu Albanci.

Makedonija je kontinentalna država. Na severu se graniči sa Srbijom (221km)[1], na zapadu sa Albanijom (151km), na jugu sa Grčkom (246km) i na istoku sa Bugarskom (148km). Ukupna dužina granice iznosi 766km. Glavni i najveći grad je Skoplje, sa 506.926 stanovnika po popisu iz 2004. godine. Ostali veći gradovi su Bitolj, Kumanovo, Prilep, Tetovo, Ohrid, Veles, Štip, Kočani, Gostivar i Strumica.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Geografija

Republika Makedonija se nalazi na jugu Balkanskog poluostrva (u regionu južne Evrope). Graniči se sa Grčkom, Bugarskom, Albanijom i Srbijom.

Republika Makedonija Makedonija-karta

Najveći gradovi u Republici Makedoniji

**Učlanjen** : 18.11.2012

Planina Planina Korab

Položaj

Republika Makedonija 800px-makedonijasrsvg

Fizička mapa Makedonije

Republika Makedonija je država na Balkanskom poluostrvu. Zauzima površinu od 25.713 km². Ukupna dužina granica iznosi 766 km. Država se graniči sa Srbijom na severu (221 km, od toga 159 km sa Kosovom), na zapadu sa Albanijom (151 km), na jugu sa Grčkom (246 km) i na istoku sa Bugarskom (148 km).

Makedonija se nalazi u gornjem i srednjem Povardarju, između Šarskih - pindskih i Rodopskih planina. Nalazi se u široj geografskoj regiji Makedoniji.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Reljef

Šar planina

U Makedoniji se izdvajaju 3 reljefne celine: Zapadna Makedonija, središnji deo ili Povardarje i Istočna Makedonija.
Zapadni deo čini mlado nabrano Šarsko - pindske planine građene od paleozojskih škriljaca i mezozojskih krečnjaka (Baba, Šar planina, Korab, Jakupica, Nidže). Između planina nalaze se duboke doline Crnog Drima i više planinskih kotlina: Polog, Debarska kotlina, Ohridska kotlina, Prespanska kotlina i Pelagonija. Pološka i Prespanska kotlina su najveće.

Središnji deo ili Povardarje tektonski je labilan prostor ispunjen jezerima i rekama. Naslage potiču iz paleozoika i iz mezozoika i tercijara. Tu se nalazi niz kotlina, međusobno povezanih klisurama: Skopska kotlina, Veleška kotlina, Tikveš, Đevđelijska kotlina
Istočna Makedonija niža je od Zapadne. Obuhvata istočne pritoke reke Vardar, kotline se nalaze na visini oko 250 m, a nastale su erozijom eolskih sedimenata iz neogena. Okružuje je visokoplaninski pojas. Na istoku su to Osogovske planine, Vlahina planina, Plačkovica, Ogražden, a na zapadu Istočne Makedonije to su Kožuv, Kozjak, Dren planina i Jakupica.

Usamljena uzvišenja građena su od granita, kristalastih škriljavaca i magmata. Između njih prostiru se kotline ispunjene tercijarnim jezerskim talozima: Strumička kotlina, Kumanovska kotlina i Ovče polje.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Klima, tlo, vegetacija

U Makedoniji vlada submediteranska klima koju odlikuju vruća i suva leta i hladne i vlažne zime. Srednje godišnje temperature opadaju od severa prema jugu zemlje.

Srednja godišnja količina padavina je u planinama oko 1.000 - 1.500 mm, a u zavetrinskim kotlinama 600 - 700 mm.

Najplodnija su glinasto - ilovasta tla u nižim delovima kotlina. U brdsko - planinskim delovima prevladavaju kamenjari i rankeri (humusna šumska tla).

Što se vegetacije tiče, u nižim delovima prevladavaju hrast medunac, obični grab i cer, dok u višim delovima nalazimo bukvu i bukovo-jelove šume. Takođe nalazimo i zimzeleno sredozemno rastinje.

Hidrografija

Ohridsko jezero

Najvažnije reke su: Vardar, Treska, Crna Reka, Pčinja, Bregalnica, Strumica i Crni Drim. Najveći deo Makedonije je u slivu Egejskog mora preko reke Vardar, dugačka 388 km (od toga 301 km u Republici Makedoniji), koji predstavlja najvažniji rečni tok i žilu-kucavicu zemlje. Manji, zapadni deo je u slivu Jadranskog mora preko reke Crni Drim i njegovih pritoka, dok Binačka Morava pripada Crnomorskom slivu.
Makedonija ima 3 značajna prirodna jezera - Ohridsko, Prespansko i Dojransko. Posebno je značajno i turistički posećeno Ohridsko jezero, jedno od najstarijih jezera na Zemlji, u njemu žive endemski primerci, ohridska pastrmka, belvica (Salmothymus ohridanus), jegulja, i više tipova račića, puževa i školjki, bistrina vode i njena prozirnost je do 50 metara. Dojransko jezero je međugranično sa Grčkom, sa kojom danas postoji spor zbog preteranog korišćenja jezerske vode za navodnjavanje severne Grčke.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Istorija

Stari vek

Republika Makedonija 800px-stobi

Ruševine antičkog grada Stobi u današnjoj Makedoniji.

U starom veku, najveći deo teritorije Republike Makedonije (severni i istočni deo sliva Vardara) je bio u sastavu kraljevine Pajonije, koju su naseljavali Pajonci, narod tračkog porekla, kao i u sastavu Ilirije i Dardanije, koji su naseljavala ilirska plemena. Sedište Pajonije je bilo prvo u Vilazori (današnji Veles), a kasnije u Stobiju.

Najjužniji pojas današnje Makedonije zauzimala je antička Makedonija. Antički Makedonci su bili stari balkanski narod, koji je govorio jedan nedovoljno poznat jezik. Prvi značajni kralj antičkih Makedonaca je bio Filip II Makedonski. Godine 336. p. n. e. Filip II Makedonski je pokorio gornju Makedoniju, južnu Pajoniju i starogrčke polise. Filipov sin Aleksandar Veliki je osvojio i uključio u svoju državu ostatak regiona, stigavši na severu čak do Dunava. Na istoku Aleksandar je porazio Persijsko carstvo, pa se njegova imperija protezala od Dunava i Jonskog mora do Egipta i Indije. Posle njegove smrti 323. p. n. e., usled sukoba Aleksandrovih generala, ova ogromna država se raspala na tri dela. Makedonijom je zavladali kraljevi iz dinastije Antipatrida, ali njihova vladavina nije dugo potrajala zbog sukoba sa rivalskom dinastijom Antigonida.

Antički grad Herakleja koju je osnovao Filip II Makedonski

280. godine p. n. e. Gali pod Brenom su opustošili državu Pajonaca, koje su ugrožavali i Dardanci. Panonija se kasnije oporavila, ali ju je 217. p. n. e. makedonski kralj Filip V Makedonski uključio u Makedonsko kraljevstvo.

Makedonsko savezništvo sa Kartaginom i prodor rimske države na istok je dovelo do tri Makedonska rata (215. p. n. e.-168. p. n. e.). Da bi se osigurao od Rimljana, Filip V je pojačao fortifikacije u Skoplju i Uskani (današnje Kičevo), a sa juga je imao okupiranu Grčku. Međutim, grčki polisi i Rimljani su se udružili i pod pritiskom Rimljana morao se povući iz Grčke i postaviti odbranu u klisuri Tempi. Ipak, u dobi vladavina njegovog sina, Perseja V, Rimljani su ušli sa juga i pobedili Perseja u bici kod Pidne, posle koje je Makedonsko kraljevstvo u celosti potpalo pod rimsku vlast, a poslednji kralj Makedonije Persej V je odveden kao rob u Rim. Pod rimskom vlašću ova oblast je podeljena između dve rimske provincije; veći deo je bio deo u okviru provincije Makedonije, dok je najseverniji deo bio uključen u sastav Gornje Mezije. Posle podele Rimskog carstva 395. na Istočno i Zapadno rimsko carstvo, Makedonija je postala deo Istočnog rimskog carstva.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Srednji vek

Manastir Svetog Nauma kod Ohrida

Južni Sloveni su se naselili na teritoriju današnje Republike Makedonije u 6. veku. Sloveni su učestovali u nekoliko pohoda na Vizantiju, sami ili u savezu sa Avarima i Prabugarima. Oko 680. godine grupa Prabugara, koje je predvodio kan Kuber se naselila u Pelagoniji i pokrenula pohode u oblast Soluna.

Krajem 7. veka vizantijski car Justinijan II je organizovao masovni pohod protiv Slovena na grčkom poluostrvu, u kojem je zarobio veliki broj Slovena i preselio ih u Kapadokiju. Do vladavine Konstansa II (koji je takođe organizovao pohode protiv Slovena), značajan broj makedonskih Slovena je zarobljen i preseljen u centralni deo Male Azije.

Za vreme vladavine bugarskog cara Presijana I, oblast Makedonije je 837. postala deo Prvog bugarskog carstva. U ovom periodu su među Slovenima delovali braća Ćirilo i Metodije, poreklom iz Soluna, koji su tvorci glagoljice i starocrkvenoslovenskog jezika i čijim radom je veliki broj Slovena pokršten. Njihovi učenici Kliment i Naum su u Ohridu osnovali jak kulturni centar. U 10. veku u Makedoniji se pojavilo bogumilsko učenje, kao odgovor na potčinjavajući feudalni crkveno-ekonomski sistem. Ono se brzo se proširilo po celoj Evropi.

Samuilova tvrđava u Ohridu

Prvo bugarsko carstvo je 968. napala i pokorila Kijevska Rusija, ali je vizantijski car Jovan I Cimiskije 971. godine uspeo da od Kijevske Rusije preotme istočne delove Prvog bugarskog carstva. U međuvremenu, u zapadnom delu Prvog bugarskog carstva izbio je ustanak četvorice braće komitopula (Davida, Arona, Mojsija i Samuila) protiv Vizantije. Braća su 976. pokrenule novu veliku kampanju protiv Vizantije. Samuilo je iste godine ostao sam u borbi protiv Vizantije, tokom koje je uspeo da stvori moćno carstvo koje se protezalo od Jadranskog do Crnog mora i od Dunava do Tesalije. Samuilova država je postojala do 1018. nakon čega je ponovo dospela pod vlast Vizantije.

Slovenski ustanci su nastavili da izbijaju na mahove, često uz pomoć srpskih kneževina na severu. Svaku privremenu nezavisnost koju su ustanici uspevali da steknu Vizantija je obično brzo gušiča. Ovaj period su obeležili ratovi Normana i Vizantije. Normani su krenuli u napad sa svojih teritorija u južnoj Italiji i privremeno su zavladali malim teritorijama na severozapadnoj obali.

Međutim sa krajem 12. veka, nezaustavljivo slabljenje Vizantije je pružilo okolnim državama da na duže vreme drže Makedoniju. Početkom 13. veka obnovljeno Bugarsko carstvo je zavladalo ovom oblašću. Zbog unutrašnjih problema carstvo nije dugo trajalo, a region je u drugoj polovini 13. veka ponovo došao pod kontrolu obnovljene Vizantije. Od kraja 13. Makedonija je postala deo srpske kraljevine, a Skoplje je 1346. postalo prestonica Dušanovog carstva. U Skoplju je objavljen i Dušanov zakonik.

Posle smrti cara Dušana, slabi naslednik i borbe za moć su još jednom podelile Balkansko poluostrvo, što se poklopilo na prodorom Osmanlija u Evropu. Oblašću Makedonije upravljali su braća Vukašin i Uglješa Mrnjavčević, koji su pokušali da zaustave Turke u Maričkoj bici 1371. Posle njihovog poraza, Vukašinov sin Marko Mrnjavčević i braća Dejanovići su postali turski vazali.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Pod Osmanskim carstvom

Turci su ovu oblast osvojili u prvoj polovini 15. veka i ona je ostala u sastavu Osmanskog carstva narednih skoro 5 vekova.
Nakon pada Carigrada 1453. i nestankom Vizantijskog carstva, sultan Mehmed II je 1454. godine potvrdio carigradskog patrijarha za duhovnog vođu svih pravoslavnih hrišćana u Osmanskom carstvu. Carigradski patrijar je zato podržavao otomanska osvajanja, a Srpska i Bugarska pravoslavna crkva su izgubili svoju autokefalnost. Sveštenstvo u tim negrčkim crkvama je imenovao carigradski patrijarh, a Patrijašrija je bila odgovorna za prikupljanje poreza. Saradnja pravoslavne crkve i Turaka je pored fizičkog omogućila i kulturni opstanak pravoslavlja u Otonomskom carstvu. Grčki i jermenski sveštenici su imali prednost na srpskim, bugarskim i rumunskim sveštenicima. Sultan je 1767. godine raspustio Ohridsku arhiepiskopiju, što je još više ojačalo uticaj grčke crkve među Slovenima. Pravoslavna crkva je svoj položaj u otomanskom društvu dugovala tome činjenici da nijedna druga pravoslavna država do polovine 17. veka nije ugrožavala Osmansko carstvo. Rusko-turski ratovi su narušili ovaj odnos, a posle Rusko-turskog rata 1768-1774 i Kučuk-Kajnadžirskim mirom Rusija je postala zaštitnik svih pravoslavnih hrišćana u Osmanskom carstvu.

Tokom turske vladavine u ovoj oblasti, zbog doseljavanja turskog stanovništva i islamizacije, živeo je značajan broj muslimanskog stanovništva. Za vreme turske vladavine Skoplje i Bitolj su bili središta dva ejaleta. Dolina Vardara, koja je kasnije postala centralni deo Republike Makedonije, je bila u sastavu Otomanskog carsta sve do Prvog balkanskog rata, uz izuzetak kratkog perioda tokom 1878, kada su je zauzeli Rusi tokom Rusko-turskog rata 1877-1878. kada je pripala Bugarskoj. Tokom Ilindenskog ustanka u južnom delu današnje Republike Makedonije ustanici su osnovali kratkotrajnu Kruševsku republiku.

Grad Bitolj u 19. veku

Pre početka Prvog balkanskog rata, Srbija i Bugarska su odlučile da današnja teritorija Republike Makedonije dobije status autonomije, a ukoliko to bude nemoguće - da bude podeljena između Srba i Bugara po liniji Kriva Palanka-Ohrid, nakon što Osmansko carstvo bude poraženo. Bugari nisu ispoštovali obavezu o delovanju svoje vojske u Makedoniji nego su skoro svu vojsku usmerili prema Istanbulu gde su uz ugovorom neplaniranu pomoć srpske vojske pružili pomoć u zauzimanju Jedrene, pa zato Srbija nije imala obavezu da poštuje ugovor sa Bugarskom.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Makedonija u sastavu Srbije i Jugoslavije

Bugarska se smatrala oštećenom pri podeli Makedonije, te je započela Drugi balkanski rat. Kada su Srbija, Grčka, Rumunija i Turska pobedile Bugarsku u Drugom balkanskom ratu, Vardarska Makedonija (danas Republika Makedonija) je postala sastavni deo Srbije (1913-1915).

Grčka ili „Egejska“ Makedonija je pripala Grčkoj, a Pirinska Bugarskoj. No, Bugari su smatrali da su Makedonci Bugari, a Srbi da su Južni Srbi. Unutrašnja Makedonska Revolucionarna Organizacija – VMRO je osnovana 1893. sa ciljem da Makedonija dobije autonomiju u okvirima Turske. U Prvom svetskom ratu (1914-1918) je kao deo Kraljevine Srbije bila na strani Antante. Okupirana je od strane Bugarske, koja je počela da vrši bugarizaciju domaćeg stanovništva.

Skoplje je teško oštećeno u zemljotresu 1963.

Posle rata je postala deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918-1941). Članovi VMRO-a su zajedno sa ustašama izvršili atentat na kralja Jugoslavije Aleksandra Karađorđevića u Marselju 1934. U Drugom svetskom ratu je bila okupirana od strane Bugarske, koja je bila član Hitlerovske koalicije. Zapadni deo Vardarske Makedonije je ušao u sastav Velike Albanije. 1945-1991 federalna je jedinica Titove Jugoslavije.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Nezavisna Makedonija

Građani SR Makedonije su na referendumu 8. septembra 1991. izglasali nezavisnost Makedonije od SFRJ. Međutim, međunarodno priznanje države je usporavala Grčka zbog spora oko imena nove države i njenih simbola. Kao kompromis, Ujedinjene nacije su 1993. priznale novu državu pod imenom Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija. Grčka je i dalje bila nezadovoljna i februara 1994. je uvela trgovinsku blokadu. Blokada je ukinuta u septembru 1995. kada je Makedonija promenila izgled svoje zastave i delove svog ustava koji su joj dozvoljavali da se meša u unutrašnje probleme drugih država.

Makedonija je jedina republika koja se od SFRJ odvojila bez rata. Ipak, stanje u njoj je ozbiljno destabilizovano tokom rata na Kosovu, kada je oko 360.000 kosovskih Albanaca izbeglo u Makedoniju. Iako su se izbeglice vratile na Kosovo posle rata, albanski nacionalisti sa obe strane granice su se pobunili sa ciljem ostvarivanja autonomije ili nezavisnosti delova Makedonije naseljenih Albancima. Sukobi između makedonske vojske i policije i albanskih separatista su se vodili na severu i zapadu države, između marta i juna 2001. Rat je okončan intervencijom NATO pakta, koji je nadgledao uspostavljanje primirja. Po odredbama Ohridskog sporazuma, makedonska vlada se obavezala da dozvoli veći stepen političke moći i kulturne autonomije albanskoj manjini. Albanska strana se obavezala da se odrekne separatističkih zahteva i prizna sve makedonske institucije, kao i da se razoruža i preda sve oružje NATO paktu.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Stanovništvo

Broj stanovnika Republike Makedonije od 1992. do 2003. (u hiljadama)

Etnički sastav Makedonije po naseljima 2002. godine

Jezički sastav Makedonije po naseljima 2002. godine

Verski sastav Makedonije po naseljima 2002. godine

Prema popisu stanovništva iz 2003. broj stanovnika Makedonije se neznatno smanjio zbog iseljavanja i iznosio je 2.022.547.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Veroispovest

Najviše ima Pravoslavaca (64,7%), muslimani (33,3%), znatno manje ostale hrišćanske verske grupe (0,37%), uglavnom Katolici i Protestanti , i jevreji. Po ovim podacima Makedonija je druga zemlja sa muslimanskom manjinom u celoj Evropi (posle većinski muslimanskih zemalja). Jedino Bosna i Hercegovina ima veći postotak muslimana, a da nisu većina.
Veliki gradovi su: Skoplje, Bitolj, Prilep, Kumanovo, Tetovo. U tzv. "Velikom Skoplju" živi oko 30% stanovništva zemlje, što su vezi male gustine naseljenosti u odnosu na susedne zemlje govori o velikoj usresređenosti makedonskog stanovništva u velikim gradovima.

Jezik

Službeni jezik je makedonski. Jezici koje govori više od 20% stanovništva su takođe u službenoj upotrebi. Jedini takav jezik je trenutno albanski, ali samo može da se koristi na način koji je propisan zakonom (npr. na zvaničnim dokumentima, u lokalnoj samoupravi itd) i uvek uz makedonski jezik. U pojedinim opštinama gde 20% stanovništva koristi neki drugi jezik, taj drugi jezik je u službenoj upotrebi (npr. turski, srpski, romski ili vlaški jezik). Pravo zvanične upotrebe jezika na opštinskom nivou imaju sve manjinske grupe sa više od 20% u udelu stanovništva te opštine.

Politika

Oblik vladavine: parlamentarna republika; Glasačko pravo: 18 godina; Nacionalni praznik: 8. septembar.

Upravna podela

[center] Republika Makedonija Msr

Podela Makedonije na oblasti

Glavne strane: Statističke oblasti Republike Makedonije, Opštine Republike Makedonije

Makedonske statističke oblasti ili regioni postoje isključivo zakonskih i statističkih razloga. Oblasti su:

Grad Skoplje
Pelagonijska oblast
Pološka oblast
Istočna oblast
Jugoistočna oblast
Severoistočna oblast
Jugozapadna oblast
Vardarska oblast

Oblasti se dalje dele na opštine. Po izdvajanju iz Jugoslavije Makedonija se sastojala od 34 opštine, da bi se 1996. godine njihov broj povećao na 123. Novim sistemom iz avgusta 2004. godine broj opština je smanjen na 85.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Saobraćaj

Republika Makedonija Skopjetrainstationfrommo

Železnička stanica u Skoplju je renovirana po planovima japanskog arhitekte Kenza Tange, nakon velikog zemljotresa 1963. Na stanici još stoji sat sa vremenom velikog potresa, koji je uništio velik deo Skoplja.

Republika Makedonija je po svom položaju kontinentalna zemlja u sredini Balkanskog poluostrva, pa su i glavne saobraćajne veze u zemlji one povezuju različite delove poluostrva (transbalkanske veze). Posebno je važna veza sever-jug Vardarskom udolinom, koja povezuje Grčku sa ostatkom Evrope.

Ukupna dužina železničke mreže u Makedoniji je 699 km. Najvažnija železnička linija je pruga na liniji granica sa Srbijom - Kumanovo - Skoplje - Veles - Đevđelija - granica sa Grčkom. Od 2001. godine gradi se pruga Beljakovci - granica sa Bugarskom, čime će se dobiti neposredna veza Skoplje - Sofija. Najvažnije železničko čvorište u zemlji je Skoplje, a ostala dva su Veles i Kumanovo.

**Učlanjen** : 18.11.2012

Kultura

Crkva Sv. Jovan Bogoslov Kaneo

Grad Ohrid je makedonski i pravoslavni Jerusalim, muzej na otvorenom, kulturna baština se proteže od praistorije do današnjih dana, u njemu je osnovan i delovao je prvi Sveslovenski univerzitet osnovan od Sv. Klimenta Ohridskog i Sv. Nauma Ohridskog. Freske i ikone u mnogim crkvama i manastirima u Ohridu i Makedoniji su jedinstvene u svetu. Reka Radika i njen kanjon je ekološka sredina, priroda je neponovljiva, a manastir Sv. Jovan Bigorski je jedan od najlepših manastira na Balkanu, raspolaže sa jedinstvenim oltarom u svetu izrađenom dubokim duborezom.