Niš kroz vekove

Praistorija i ime grada

Kao jedan od najstarijih gradova Evrope, Niš poseduje bogatu riznicu istorijskog nasleđa, od samog nastanka civilizacije do danas.

Praistorijska nalazišta - Bubanj, Velika humska čuka i Medijana svedoče o postojanju prvih naselja u okolini Niša još u dalekom neolitu, eneolitu i bronzanom dobu. Osim kuća pronađenih na navedenim lokalitetima, koje i po lokaciji i po načinu gradnje govore o naprednom civilizacijskom stepenu razvoja prastanovnika ovog prostora, pronađeni su i brojni upotrebni predmeti koji obeležavaju ove periode praistorije.



Poreklo imena grada nije pouzdano utvrđeno, mada postoje priče o Keltskom mitu da je grad dobio ime Vilin grad po Vilinoj reci jer su ga vile iz reke, nakon čestih rušenja, preko noći obnavljale. Pod imenom Naisus prvi put ga spominje Klaudije Ptolomej u knjizi Geografija sredinom II veka, a navodi ga kao najveći grad u Dardaniji.

Doba Rimljana i car Konstantin Veliki



Razvoj antičkog Naisusa išao je od samog osnivanja uzlaznom putanjom. Podigunt je krajem I veka pre Hrista kao vojna baza na desnoj obali Nišave, na prostoru koji danas zauzima niška Tvrđava i Gradsko polje, da bi nakon formiranja provincije Gornja Mezija, od 15. godine posle Hrista, postao, osim vojnog i strateškog, i značajan trgovački centar. Tokom vladavine Marka Aurelija (161. – 180. godine) grad toliko dobija na značaju da dobija status «municipijuma» - grada sa određenim stepenom samoupravnog prava. Od vremena Dioklecijanove vladavine (284. – 305. godine), Naisus pripada provinciji Sredozemna Dakija, a u IV veku postaje i episkopsko sedište. Pravi procvat antički Naisus doživljava u periodu od III do V veka. U doba kada je u njemu rođen čuveni rimski imperator i vojskovođa Flavije Valerije Konstantin (Konstantin Veliki), 274. godine, Niš postaje snažan i neosvojiv «kastrum», a u doba kada Konstantin postaje vladar cele Rimske imperije, Niš, koga je Konstantin bogato ukrasio postaje značajan administrativni, ekonomski i vojni centar provincije Gornja Mezija.
Konstantin Veliki predstavlja značajnu istorijsku figuru kako u svetskoj tako i u istoriji Niša. Poznat je ne samo kao vladar i mudar vojskovođa već i kao veliki vizionar i pobornik hrišćanstva. Njegove vizije i snovi u kojima mu se ukazivao «labarum» ili «hristov monogram» i reči Hristove: «Pod ovim znakom ćeš pobediti» (In hoc singno vinces) vodili su ga u mnoge bitke u kojima je pobeđivao daleko mnogobrojnije neprijatelje, tako da je logičan sled događaja bilo priznavanje hrišćanstva za zvaničnu rimsku religiju 313. godine čuvenim Milanskim ediktom. Svetska istorija i istorija hrišćanstva zauvek će ga pamtiti kao nekog ko je hrišćanstvo iz katakombi i gladijatorskih arena izveo na svetlost dana i utro put daljem razvoju jedne od najrasprostranjenijih svetskih religija. Njegov portret – glava cara Konstantina u bronzi (IV vek), pronađen u koritu reke Nišave, čuva se u Narodnom muzeju u Beogradu (kopiju možete videti u Arheloškoj sali Narodnog muzeja u Nišu)kao značajno istorijsko i nacionalno blago.



Vladavina Rima uticala je i na umetnike sa ovog područja, pa tako i skulptura Jupitera na tronu (kraj I veka) pronađena 1938. godine u reci Nišavi, na slikovit način prenosi umetničke afinitete žitelja Naisusa. Ova skladna i jednostavna figura, koja zrači snagom i dostojanstvom, svojom lepotom prevazilazi mnogo slične primerke.

Stalna postavka u Arheološkoj sali u kojoj je izložena skulptura Jupitera, od nedavno je obogaćena još jednim umetnički vrednim eksponatom iz tog perioda, a to je oltarska pregrada paganskog hrama – «ograda sa hermama», sa predstavama antičkih božanstava Lune i Asklepija sa arheološkog nalazišta Medijana.

Osim ostataka antičkog Naisusa koji su pronađeni na prostoru Tvrđave (ostaci antičke ulice, objekti sa svodovima i terme) o bogatstvu života Rimljana svedoči i arheološko nalazište Medijana, koja otkriva da su stanovnici Naisusa naseljavali ne samo uže jezgro grada već i njegovu okolinu. Tako se pretpostavlja da je Medijana predstavljala značajan centar za distribuciju i snabdevanje osnovnim životnim namirnicama kako grada tako iu sistemu distribucije na nivou Carstva.

Vizantijski i srednjovekovni Niš


U Atilinom pohodu 441. godine Niš je doživeo ogromna razaranja. Poznati vizantijski diplomata Prisk opisuje stanje koje je zatekao prilikom prolaska kroz Naisus 448. godine: «Kad smo stigli do Niša, nađosmo grad sasvim opusteo pošto je do temelja bio porušen od neprijatelja (Huna)...».

Grad doživljava novi procvat i obnovu tek u VI veku kada počinje da ga iz temelja obnavlja vizantijski car Justinijan. Istoričar Prokopije navodi da Justinijan Niš « ...utvrdi i učini neosvojivim za neprijatelja...».

Iz ovog perioda, u okolini Niša, na lokalitetu Kulina u selu Balajnac, na ostacima vizantijskog foruma, pronađen je portret vizantijske carice i jedini poznati primer ranovizantijske skulpture (početak VI veka) na ovom delu Balkana. Istoričari umetnosti imaju dve teorije o tome koga zapravo prikazuje portret – vizantijsku caricu Teodoru, ženu Justinijana ili suprugu Justinijanovog ujaka vizantijskog cara Justina I - vizantijsku caricu- Eufemiju. U svakom slučaju, ovaj prelep portret žene nedokučive vizantijske lepote i blagog osmeha predstavlja značajno umetničko i istorijsko otkriće i predstavlja nesumnjivo kulturno blago našeg grada.

Od polovine VI veka Niš je na udaru slovenskih plemena, koji će ga polovinom VII veka osvojiti i početi njegovo naseljavanje. Time započinje srednjovekovno razdoblje grada.

Period naseljavanja Slovena (VII i VIII vek) nije nam ostavio pisana svedočanstva, tako da se o tom vremenu ne može puno govoriti. Istorijski značajan period za grad ponovo počinje u XI i nastavlja se kroz XII vek, kada Niš, u doba velikog župana i poznatog srpskog vladara Stefana Nemanje, ulazi u sastav srpske države. Krstaški pohod koji je krenuo iz Francuske i Nemačke, doveo je u ove krajeve nemačkog cara Fridriha I Barbarosu, koga je 1189. godine u Nišu, u porti današnje Pantelejske crkve, primio Stefan Nemanja. Pored bogatih poklona i hrane za vojsku, Nemanja je Barbarosi ponudio vojnu pomoć i vazalski odnos za sve osvojene i neosvojene vizantijske oblasti. Osamsto godina kasnije, stanovnici Niša podigli su spomenik, ispred Tvrđave, u čast postignutog dogovora između Stefana Nemanje i nemačkog cara.

Period petovekovne vladavine Turaka

Turci 1386. godine osvajaju Niš i drže grad sa kraćim prekidima (austrijska osvajanja u 17. veku) sve do 1878. godine. Tokom petovekovne Turske vladavine Niš postaje središte vojne i upravne vlasti. Niška Tvrđava građena je u periodu od 1719 do 1723. godine i spada u najlepša i najočuvanija turska zdanja na Balkanu.

Stanovništvo Srbije više nije moglo da trpi turska ugnjetavanja, tako da 1804. godine, na čelu sa Karađorđem Petrovićem, podiže ustanak. Jedna od čuvenih bitaka I srpskog ustanka dogodila se na brdu pokraj Niša - Čegru, 31.maja 1809. godine. Tog dana je vojvoda Stevan Sinđelić, koji nije mogao da se izbori sa daleko brojnijom turskom vojskom, pucao u skladište baruta i poginuo dostojanstvenom smrću zajedno sa svojim saborcima. O tragičnoj pogibiji u ovoj bitci govore spomenici Ćele kula i spomenik na Čegru.





Oslobođeni Niš

Posle oslobođenja od Turaka, Niš konačno prestaje da bude orijentalna «kasaba», izgrađuje se prema savremenim urbanističkim planovima, doživljava kulturni procvat i politički se razvija u pravi evropski grad. Narednih godina Niš dobija :

• prvu gimnaziju 1878. godine
  
• prvu bankarsku ustanovu 1881. godine
  
• železničku prugu Beograd - Niš 1884. godine
  
• Pozorište Sinđelić1887. godine
  
• Narodnu biblioteku 1889. godine
  
• Pasterov zavod 1900. godine
  
• Likovnu koloniju u Sićevu koju je osnovala slikarka Nadežda Petrović 1905. godine
  
• Hidrocentralu na Nišavi u Sićevu 1908. godine
  

I i II svetski rat

Nakon ubistva austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu, 28. juna 1914. godine, Austrougarska optužuje srpsku državu kao odgovornu za ubistvo i priprema vojni pohod na nju. Želeći da odbrani svoju državu srpska vlada 25. jula 1914. naređuje evakuaciju Beograda i premešta vladu u Niš, koji postaje tzv. «ratna prestonica Srbije». Samo par dana kasnije u Niš stiže i telegram kojim je Austrougarska objavila rat Srbiji. 7. decembra 1914. godine Narodna skupština zaseda u zgradi oficirskog doma u Nišu i donosi tzv. «Nišku deklaraciju» u kojoj su obrazloženi ciljevi oslobodilačkog rata i najavljeno ujedinjenje južnih Slovena - Srba, Hrvata i Slovenaca u jednu državu, tako da Niš nazivaju i «rodnim gradom Jugoslavije».

Od oktobra 1915. godine do oktobra 1918. godine. Niš je pod okupacijom nemačkih, austrijskih i bugarskih trupa. Oslobađa ga srpsko-francuska vojska pod komandom vojvode Petra Bojovića. Iz ovog perioda u Nišu nalazimo staro vojno groblje, koje se nalazi u današnjem naselju Delijski vis, gde su sahranjivani srpski vojnici iz Balkanskih ratova, iz I Svetskog rata, a delimično i nemački vojnici iz I Svetskog rata. Jedan deo ovog groblja je izdvojen i čini vojno groblje Britanskog Komonvelta, gde su sahranjeni britanski vojnici poginuli u I Svetskom ratu. Interesantna je činjenica da groblje i danas predstavlja deo teritorije Britanskog komonvelta u području Niša.

U periodu između dva svetska rata Niš je središte Moravske banovine i tada je imao 25096 stanovnika.

U periodu II svetskog rata od 1941. godine do 1945. godine Niš je važna strategijska tačka na putu za Solun i Crno more. Pretrpeo je žestoka bombardovanja i brojne represalije od strane nemačkih okupacionih trupa o čemu svedoče koncentracioni logor Crveni Krst i memorijalni park Bubanj. Niš je oslobođen 14. oktobra 1944. godine kada je posle žestokih borbi uništena 7 SS brdska divizija «Princ Eugen».





Od oslobođenja do danas

U periodu nakon II svetskog rata, grad se intenzivno izgrađuje i postaje središte jugoistočnog regiona.

• 1966. godine - Osnovani Filmski susreti - festival jugoslovenskog glumačkog ostvarenja
  
• 1969. godine - Osnovane Jugoslovenske horske svečenosti
  
• 1971. godine - «Narodne novine» postaju prvi niški dnevni list
  
• 1975. godine - Niš postaje centar Niškog regiona
  
• 1975. godine - Niš postaje centar Niškog okruga
  
• 17.novembar 1996 - 27. januar 1997. godine - Posle drugog izbornog kruga i velike krađe glasova na lokalnim izborima, u Nišu počinju masovni građanski protesti. Potaknuti buntom nezadovoljnih radnika, protestima se pridružuju studenti i ostali građani Niša. Protesti su trajali 96 dana na centralnom trgu u Nišu, koliko je bilo potrebno da se prizna izborna volja naroda. Inicirani primerom Nišlija, u Beogradu i ostalim gradovi Srbije počinju protesti protiv Miloševićevog režima. Na Savin dan 27 januara 1997. godine konstituisana je demokratska Skupština grada Niša.
  
• 24. mart – 12.jun 1999. godine - Za vreme NATO bombardovanja, u Nišu je poginulo 25 osoba, od čega 22 civila, 2 vojnika i 1 policajac. Tokom 78 dana neprekidnog bombardovanja, NATO vojska je bombardovala Niš 40 puta, od čega 28 puta noću i 12 puta po danu. Na grad je bačena 161 avionska bomba, 71 krstareća raketa "tomahavk", 36 kontejnerskih kasetnih bombi i osam paketa grafitnih bombi za onesposobljavanje elektroenergetske mreže. Srušeno je 120, a oštećeno više od 3.400 stambenih, poslovnih, infrastrukturnih i vojnih objekata.
  

Izvor:nistourism

Uf nisam znao ja sve ove stvari o Nišu, baš su interesantni podatci i odlične ove informacije i što sam nešto naučio.

Niš


Niš, jedan od najstarijih gradova na Balkanu poznat kao "Kapija" Istoka i Zapada zbog svog geografskog položaja. Naime, grad se nalazi na raskrčću puteva Zapadne Evrope sa Bliskim istokom i Grčkom.

Grad je nastao mnogo vremena pre nego su stigli Rimljani u ove krajeve. Geograf Ptolomei je prvi put pomenuo 140 A.D. kao Rimska tvrdjava na putu za Vizantiju. Iperator Konstantin je rodjen u Nišu 274 A.D.. Tokom njegove vladavine je izgradjena luksuzna rezidencija i tokom tog vremena grad je postao vazni administrativni centar. Huni su tokom svoje opsade 441 A.D., gotovo totalno uništili grad. Sredinom VI veka, Vizantiski car Justinian Veliki je renovirao grad i nazvao ga Naissopolis. Godine 550 A.D., Sloveni su opsedali grad ali je on ovog puta poštedjen razaranja tako da je mogao dalje da se razvija. Kako je grad lociran na putu za Konstantinopol, Krstaši su nekoliko puta prolazili kroz grad tokom njihovih pohoda na Vizantiju. U leto 1189. godine, Stefan Nemanja, veliki vladar Srpske države, susreo se u Nišu sa Frederikom I Barbarosom u vreme drugog Krstaskog pohoda.

Turci su prvi put okupirali Nis 1386 godine, tri godine pre Kosovske bitke. Od 1454 godine Nis je okupiran sve do 1877 godine.

U Prvom Svetkom Ratu, Niš je "pao" 1915 godine pod okupacijom Nemačke i Bugarske vojske koja je trajala 4 godine, do Oktobra 12-og 1918 godine. Grad je pretrpeo velika razaranja tokom Drugog Svetskog Rata a stanovnistvo je pretrpelo velike represalije. Kao dokaz imamo koncentracioni logor na Crvenom Krstu. Niš je konačno oslobodjen 14-og Oktobra 1944 godine.

Bogata istorija i konstantna borba za slobodom kroz vekove, ostavila je Nišu vredna kulturna znamenja i istoriske spomenike kao sto je:

MEDIANA - letnja rezidencija Cara Konstantina;

TVRDJAVA turska gradjevina (sagradjena 1723);

ČEGAR - spomenik u znak bitke na Čegru i herojske pogibije Vojvode Stevana Sindjelića i njegovih 3000 saboraca naspram 10.000 Turaka;

ĆELE KULA - jedinstveni svetski spomenik koga su sagradili Turci posle bitke na Čegru, napravljen od lobanja Srpskih heroja;


SPOMENIK OSLOBODJENJA NIŠA (konj) u samom centru grada simbol borbe za slobodom: 1874, 1877, 1917 i 1918.

Niške bune sredinom 19. veka


O Niškim bunama kada je samo nekoliko kilometara od Niša bila slobodna Srbija, a odatle počinjala Turska, ili Azija, na osnovu hatišerifa iz 1830. godine i utvrđenih granica između Srbije i Turske 1833. godine pisalo je dosta istoričara. Najkompletnije Sevdelin Andrejević, niški istoričar, novinar i publicista ( "Niške bune", izdanje niške "Prosvete" 2003. godine ) i istoričar i akademik Vladimir Stojančević ( Jugoistočna Srbija u 19. veku - 1804 1878 ).

Kako navodi S. Andrejević, "do početka 1834. godine srpsko - turska granica je bila ne samo presečena, već i potpuno uređena. Niš, sa svojom širom okolinom, osta za tom granicom, u Turskoj." "Nišlije to zabole do samoga srca". Za takvo razočaranje, bilo je i razloga. Jer, granica je postavljena na domaku Niša, pri čemu je - kod Supovca i Knez - sela udaljena od njega samo desetak kilometara. Tolika razdaljina delila je Nišlije od slobode ! za stanovnike pojedinih sela ta razdaljina je iznosila samo po nekoliko stotina metara. razumljivo je što se u niškom kraju i na jugu Srbije podiglo više buna za oslobođenje od vekovnog Turskog ropstva, Turci su ih krvavo i zverski ugušili, a da knez Miloš Obrenović, a zatim i knez Milan Obrenović nisu bili u stanju, koliko god da su hteli, da pomognu ustanicima.

Naprotiv, pokušavali su da smire Niševljane jer je tadašnja Srbija još bila vojno i ekonomski nejaka da stupi u otvoreni sukob sa Turskom.

Priredio : Dušan Milosavljević
Izvor : "Niški Vesnik"