Ljubica Cuca Sokic

  Ljubica Cuca Sokic
    ( 1914. - 2009. )

 
[You must be registered and logged in to see this image.]


"Pričajući kako je još u detinjstvu volela da crta, Ljubica Sokić se seća kako je jednog dana nešto obojila zelenom bojom, „pa sam onda”, kaže, „uzela crvenu i njom obojila površinu do one zelene. Bile su to doista ružne boje: crvena je bila nekako previše roza, a zelena neka bleda, nikakva, ali su one ipak kod mene proizvele pravi šok. Bilo je to nešto divno. Potpuno očarana, gledala sam te dve boje jednu do druge i tog prizora nisam mogla da se nasitim.”

Taj odnos crvene, uprkos tome što je bila „previše roza”, i zelene, uprkos tome što je bila „bleda” i „nikakva”, delovao je očaravajuće, i devojčici otkrio svet boja, svet likovnosti, u koji je tog trenutka ušla, da iz njega nikad ne izađe.

Taj prasak, taj provokativni odnos zelene i crvene, koji će se kasnije prerušavati u mnogo stišanije, prigušenije i složenije odnose ljubičaste i žute, zelene i ljubičaste, sive i plave, plave i plave, crvene i crvene, upravljaće slikarskom sudbinom Ljubice Sokić. Bilo šta da slika – Kosančićev venac, pogled na hotelu „Moskvu”, Monparnas, parisku pijacu, crkvu u Oteju, krovove, tornjeve i drveće Sremskih Karlovaca, boce ili bokale, narove i suvo lišće, oblake ili proklijale glavice luka – ona će uvek pokušavati da sluša i sledi ono što su joj nekad gromko otkrile zelena i crvena, a što će joj kasnije, najčešće šapatom, diktirati dve stišane i prigušene boje, koje pokušavaju da se nađu i usaglase. Sva pitanja i svi problemi slikarstva Ljubice Sokić postavljaće se i rešavati u tom odnosu.

Postojao je još jedan odnos od koga je sve zavisilo. Odnos Ljubice Sokić prema figuri i, uopšte, prema predmetnom svetu – a o tom odnosu je reč – u najmanju ruku je dvojak. To se vidi već i iz naziva njenih slika. S jedne strane, ona će precizno, kao da inventariše, nabrajati predmete koje slika: „Stočić sa zelenom bocom”, „Sto sa više boca”, „Mrtva priroda sa plavom vazom”, „Dve crne boce, čaša i beli ibrik”, „Mrtva priroda sa bokalom”, „Mlin i boca”. S druge strane, predmeti će potpuno nestati pred sve većom najezdom boja: ona slika „Kompoziciju sa ljubičastom i žutom”, „Kompoziciju sa citron-žutom”, „Sivo-žutu kompoziciju”, „Kompoziciju sa oranž i sivo-plavom”, „Uspravnu sa ljubičastom”, „Uspravnu sa tirkiz plavom”, slika „Kompoziciju sa tri plave” i „Kompoziciju sa tri crvene”, slika „Zeleno, belo, sivo”. Ona ne kaže šta je ljubičasto ili žuto, ne kaže šta je zeleno, belo ili sivo, ne kaže šta su te tri crvene ili te tri plave. Sve su češći trenuci u kojima je za nju boja predmeta važnija nego predmet. Njenu pažnju privlači boja kao takva. Nju zanima odnos jedne boje prema drugoj boji, koja joj može biti komplementarna ili oponentna, ali koja može biti i samo njen valer, svetlija ili tamnija varijanta nje same. Ona ne slika zelenu bocu, plavu vazu ili beli ibrik: ona slika „kompozicije” oslobođenih boja, dovoljnih samima sebi. Sve to, naravno, znači da se slikarstvo Ljubice Sokić realizuje u sferi apstrakcije. Ipak, rekao bih da se njene apstraktne forme sećaju da su, pre nego što su postale apstraktne, bile bokal, vaza, kutija ili flaša. Pišući o odnosu Ljubice Sokić prema figuri i apstrakciji, Aleksa Čelebonović kaže: „Onaj ko se ikada bavio slikarstvom zna koliko je drugačije i lakše rešiti probleme kada se do znakova, do simbola ili do svedenih formula dolazi na osnovu dubljeg poznavanja strukture predmeta iz prirode, nego samo na osnovu mašte i vizuelnog utiska...” On je čak ubeđen da je „veristički postupak... mnogima bio veoma koristan”.


[You must be registered and logged in to see this image.]

"Crveni krovovi I" 2002.







[You must be registered and logged in to see this image.]

"Autoportret" 1942.



[You must be registered and logged in to see this image.]

"Bulevar Monparnas I" 1939.


Sledeći to iskustvo, Aleksa Čelebonović veruje da bi „odnosi boja i odnosi u veličinama njihovih površina” u slikama Ljubice Sokić bili „potpuno primenjivi u jednom realističkom slikarstvu”. Veoma je zanimljiv još jedan njegov zaključak: „Pošto je”, kaže on, „u prvoj fazi odlučnog napuštanja realizma primenjivala metod relativne apstrakcije, u kome se zadržavaju odnosi između prikazanih predmeta i radnje ili motiva, ona je u drugoj fazi dostigla nivo na kome je mogla sagledati i uobličiti opštije odnose, koje nazivamo generalizovanom apstrakcijom”. Između „relativne” i „generalizovane apstrakcije” pruža se veoma veliki manevarski prostor. Ljubica Sokić se u tom prostoru kreće bez predrasuda, prolazeći pri tom kroz brojne faze, koje će kritičari definisati kao realizam, poetski realizam, metafizički realizam, postkubizam, apstraktno ili figurativno, ili neofigurativno slikarstvo. Pri tom se te faze ne nižu sukcesivno jedna za drugom, nego su katkad istovremene, a katkad se u očekivanom hronološkom redosledu pojavljuju neočekivane inverzije. Na primer, njen „Pogled na Sremske Karlovce”, slikan 1979. mogao je, takav kakav je, da bude naslikan i 1952. godine, kada su nastali „Sremski Karlovci”. Ali je, s druge strane, i njen „Mali trg u Parizu II” iz 1939, slikan otprilike onako kako će 1957. biti slikana „Kuća”, ili kako će, 1967. biti slikan „Predeo iz predgrađa”. Međutim, te inverzije u korišćenju različitih poetika nisu znak kolebanja. I kad nam predstavlja predmet kao takav, i kad ga zanemaruje, usredsređujući svu pažnju na njegovu senku, siluetu ili boju, Ljubica Sokić ostaje dosledno zagledana u ono što smatra najbitnijim: u unutrašnji odraz spoljašnjeg sveta. Oslobođena svakog predubeđenja, ona nije slikala onako kako bi joj mogao diktirati ovaj ili onaj unapred definisani program, nego onako kako joj je, u svakom pojedinačnom trenutku, nalagao svaki pojedinačni motiv.



[You must be registered and logged in to see this image.]

"Sremski Karlovci" 1952.


Često pomišljam da je Ljubica Sokić najveću slobodu dostigla slikajući, 1975. godine, „Predeo sa oblacima”. Moglo bi da se kaže da sa oblacima možete da radite šta vam padne na pamet, da ih slikate kako hoćete, a da niko ne može da vam kaže da to nije to. Ali Ljubica Sokić se i prema krovovima i zidovima, i prema kutijama, bocama i bokalima, ponašala isto kao i prema oblacima. To možemo prozreti posmatrajući, recimo, „Park” iz 1968, ili „Ramatiel LXIII”, ili „Drvo u plavom predelu”. Ljubica Sokić svoje pejzaže nije slikala onako kako ih je videla u takozvanoj objektivnoj stvarnosti, u takozvanom realnom svetu, nego ih je slikala u onom obliku u kome su joj se oni ukazivali na nekom njenom unutrašnjem horizontu.
Kada je, u jesen 1936. godine, stigla u Pariz, tamo ju je sačekala velika Sezanova izložba, kojom se oduševila. Potom se, kako nas obaveštava Irina Subotić, približila Bonaru i Vijaru, zavolela je Šardena, Koroa, Kurbeovu „Sahranu u Ornanu”, upoznala je dela Seraa, Matisa, Ruoa, Braka, Pikasa, čak i Baltusa, čak i „suviše tehnicističkog” Fernana Ležea. Ali je ostalo i zanimljivo Čeleobonovićevo svedočenje da je Ljubica Sokić u tim godinama, zajedno sa svojim prijateljima, tražeći „dublje poznavanje jednog introvertovanog sveta”, i „bolje primere privrženosti čistom slikarstvu od onih koje smo znali”, u slikarstvu tražila Prusta. Ne Prusta kao literaturu, ne slikarstvo kao literaturu, nego Prustov pikturalni ekvivalent. Prusta kao princip. Imajući to na umu, pomišljam da se njene slike najbolje mogu gledati, najbolje videti, i najbolje razumeti, ako se gledaju onako kako se čita Prust: gledajući u sebe, gledajući u senke."

(Reč na otvaranju izložbe slika Ljubice Cuce Sokić, koja je 15. aprila 2008., u okviru saradnje sa Galerijom SANU, otvorena u Gradskoj galeriji u Užicu)

Ljubomir Simović

[You must be registered and logged in to see this image.]

"Sivo-crna flasa" 1969.



[You must be registered and logged in to see this image.]

"Gornja crkva u Sremskim Karlovcima" 1948.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Apstraktna kompozicija. 1965.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Pijaca, 1937.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Mrtva priroda, 1950.

Mrtva priroda ima privilegovano mesto u registru tema Cuce Sokić. Na njenim ranim platnima srećemo klasične motive, kao što su voće, činije, korpe, vaze sa cvećem, školjke, luk, paleta, da bi počev od pedesetih godina njena mrtva priroda postajala sve bliža apstraktnom načinu izražavanja. Upravo u granične slike, koje su još uvek vezane za mimetičnost motiva iako postepeno napuštaju strogost i tačnost prikaza, spada i Mrtva priroda iz Spomen-zbirke Pavla Beljanskog. U donjem delu kompozicije dominira tamni registar boje – smeđa površina starinske škrinje dok je gornji, osvetljeni deo s mestimičnim akcentima zagasitijih namaza, ispunjen arabeskama različitih posuda dinamično razigranim kao u nekom imaginarnom međusobnom dijalogu. Ova čista igra likovnosti nagoveštava bitne promene u slikarkinom opusu. U sledećoj etapi svoga rada Cuca Sokić radikalnije napušta prepoznatljivu predmetnost. Njeni predlošci su različite kutije, flaše, čaše, jednostavnije posude u kojima autorka traži još čistije plastične odnose, dovedene do apstrakcije, bez alegorija, bez metafora, mada uvek sa asocijacijom na realnost od koje polaze. Ipak, od sedamdesetih godina, umetnica se vraća motivima svoje mladosti (limun, luk, cvet, nar), ali nakon novih iskustava, kada je napustila mimetičnost, pridaje im nova koloristička sazvučja, novu sintaksu i nove sintetičke oblike bez ikakve deskripcije.
( Spomen zbirka Pavle beljanski )

[You must be registered and logged in to see this image.]

Sremski Karlovci, 1950.

Spomen-zbirka Pavla Beljanskog srećno okuplja sve bitne teme slikarstva Cuce Sokić: kao veliki poklonik urbanog predela, ona je slikala s ljubavlju pariske i beogradske motive, ali je veza sa Sremskim Karlovcima za nju imala posebnu draž. Tu je ona često boravila počev od 1948. godine pa je ovekovečila čuvenu gimnaziju, Gornju crkvu, karakteristične tornjeve, kapije, ulice i sokake na klasičan, emotivan i intimistički način. Zahvaljujući toj posvećenosti, 1995. godine proglašena je počasnim građaninom Sremskih Karlovaca. Slika iz Spomen--zbirke Pavla Beljanskog posebno je dragocena jer, kao i Mrtva priroda iz istog perioda (1950), označava prekretnicu u slikarkinom opusu. Na nju se može primeniti iskaz koji je dala o svom umetničkom prosedeu: „Vaspitavana sam na francuskom slikarstvu, gde se svaki izraz bazira na likovnoj senzaciji, i moje slike i danas nose takve karakteristike.” Slika je zadržala svojstvene crte grada – splet vitkih kula baroknih crkava, nagnute krovove kuća, gusto zelenilo i obronke Fruške Gore u pozadini. Međutim, u načinu sintetizovanja forme, plošnosti i gustini boje, grafizmu crteža koji naglašava ritam kompozicije – ovde se pre svega čita težnja Cuce Sokić ka pojednostavljivanju i ka harmonijskim, gotovo muzičkim kadencama u oslobađanju od tradicionalnih nazora.

( Spomen zbirka Pavle Beljanski )

[You must be registered and logged in to see this image.]

Autoportret

U mladim danima Ljubica–Cuca Sokić u više navrata crta i slika svoj lik (1929, 1939, 1940, 1942). Ti autoportreti su više od samo veštog likovnog igrokaza: oni odražavaju suštinski, egzistencijalni trenutak raspoloženja, pa čak i života. Dva autoportreta (jedan rađen 1940, vlasništvo autorke, a drugi 1942, iz Spomen-zbirke Pavla Beljanskog) najbliža su i po godinama i po formi: Cuca nosi isti šešir i ima gotovo istu frizuru; ista je neutralna pozadina; obe slike prikazuju lik frontalno do pola grudi. Među njima, ipak, postoje suštinske razlike: na prvom preovlađuje topli, oker tonalitet lica s ravnomernim osenčenjima i odblescima oboda šešira. Ozbiljan slikarkin pogled govori o njenoj zamišljenosti i upitanosti. Šešir je ukrašen kitom vedrih crveno-ružičastih cvetova, iste game kao njene usne i ivica proreza uz vrat radne odeće – jednobojne tamne kecelje. Celina slike govori o smirenosti i harmoničnosti dela, ali i izvesnoj pritajenoj nelagodi. Drugi autoportret, rađen samo dve godine kasnije, u vreme nacističke okupacije i tragedije koja je zadesila autorkinu porodicu i njenu zemlju, uprkos formalnim sličnostima, odiše sasvim drugim raspoloženjem. Ceo tonalitet slike je u zelenim nijansama žuči. Pogled umetnice je bolan, ali i buntovan i prkosan: s tamnim podočnjacima, izbledelim usnama, dramatično zatamnjene leve strane lica, razdrljene bele košulje i smeđeg sakoa, što evocira na odeću Gojine nevine žrtve. Umesto buketića cveća, na šeširu je nemarno zavezana jarko crvena marama. Svi ovi detalji mogu da se protumače kao znak traume i nepristajanja na nametnuti okupacijski život i, u krajnjoj liniji, unose u sliku dublju i univerzalnu ljudsku dimenziju.

( spomen zbirka Pavle Beljanski )

[You must be registered and logged in to see this image.]

Glava mlade devojke, 1946

Nastala u vreme socijalističkog realizma, Glava mlade devojke (1946) portret je Vere Solarović, jedne od triju sestara Solarović, koje su bile prijateljice Cucine sestre od tetke. Ona je donedavno živela u Francuskoj, a u vreme poziranja imala je 14–15 godina. Po sećanju Cuce Sokić, Veru je upravo izabrala za svoj model jer joj se dopadao njen specifičan izgled. Taj portret u velikoj meri iskače iz uobičajenog shvatanja tadašnjih normi: na njemu nema sreće zbog pobede, nema poleta, optimističke projekcije budućnosti, radosti žrtve za opšte dobro, strogosti i preciznosti u realizaciji. Naprotiv, Cuca Sokić kao da je želela da figurom otmene mlade dame govori o nečemu drugom: njena duga bujna smeđa kosa, ukroćena ružičastim mašnicama, i nežna bela bluza, svilena ili čipkasta, jedini su atributi koji dopunjuju ovaj portret. Pa ipak, oni su dovoljni da pročitamo kako se radi o osobi koja nosi tragove nekih drugih, prohujalih vremenama, kao što ih je, uostalom, i sama Cuca Sokić nosila. Izduženi oval lica ove usamljene devojke, izrazito svetle oči mirnog pogleda i naglašenih, melanholičnih podočnjaka, sočne usne, ruke koje nagoveštavaju da su skrštene – sve to predstavlja znak izmeštanja iz realnosti koja je u to vreme očekivala izgradnju porušenih gradova, fabrika i mostova, radne akcije i naglašeni kolektivitet. Portret je, suprotno tome, oda individui, samostalnosti i posebnoj ličnosti, i upravo se tim idejama Cuca Sokić rukovodila kada je u svoj opus uključivala slikanje figura – posebno portreta i autoportreta – ističući, pri tome, u prvi plan plastične probleme slike.

( SZ Pavle Beljanski )

[You must be registered and logged in to see this image.]

Zena sa zutom bluzom, 1975.


[You must be registered and logged in to see this image.]

[You must be registered and logged in to see this image.]

Enterijer sa mapama za skiciranje, 1960.




[You must be registered and logged in to see this image.]

Enterijer sa devojcicom, 1960.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Enterijer, 1960.


[You must be registered and logged in to see this image.]

Enterijer V, 1960.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Eksterijer, 1960.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Zene na  balkonu, 1955.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Kompozicija, 1960.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Stara kuca, 1970.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Kuca u predelu, 1946.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Stojeci akt sa vocem, oko 1970.