Istorija Kosova i Metohije

Manastir Visoki Dečani



Manastir Visoki Dečani je zadužbina kralja Stefana III Dečanskog i cara Dušana. Gradnja je završena 1335. godine, a freske su završene oko 1350. godine. Manastir je posvećen Hristu Pantokratoru i Vaznesenju Gospodnjem - Spasovdanu. Glavni neimar bio je majstor Vito Kotoranin.

Izgradnja manastira

Manastir Visoki Dečani nalazi se u jednoj udolini pored rečice Dečanska Bistrica jugozapadno od Peći, ispod planinskog masiva Prokletije. Izgradnja crkve Hrista Pantokratora (Svedržitelja) počela je 1327. godine ktitorstvom srpskog kralja Stefana Uroša Trećeg Dečanskog. Glavni majstor bio je fra Vita iz Kotora, inače katolički monah, a radove je nadgledao arhiepiskop Danilo Drugi koji se trudio o „sazdanju i utvrđenju“ crkve skupivši „veliko mnoštvo umetničkih i veštih majstora“. Sam Stefan Dečanski je sazidao ugaoni kamen na ovoj crkvi a još 1330. godine izdao je ktitorsku povelju kojom je bogato obdario svoju zadužbinu. Posle smrti kralja Stefana, njegovo delo nastavio je njegov sin Stefan Uroš Četvrti Dušan i okončao gradnju Dečana 1335. godine. U vreme turskog robovanja ova carska lavra je opstala, ali u vrlo teškim okolnostima.

Manastir Dečani je poznat kao najveći i najbolje očuvani srednjovekovni srpski manastir. U svojoj burnoj istoriji manastir je ostao poznat kao važan duhovni centar u kome je razvijana crkvena umetnost, misionarski i prevodilački rad i druge duhovne aktivnosti. Iako su manastirske zgrade postradale u vreme turske okupacije, crkva je u potpunosti sačuvana sa svojim vrednim freskama iz 14. veka.



Oslikan je znatno kasnije 1347-1348. godine. Same proporcije ovog manastira (dug 36 metara, a visok 30 metara), za ono vreme potpuno neuobičajene doprinele su da se ovaj manastir naziva „Visokim“ (Visoki Dečani). Plemenito jednostavan, skladnih proporcija ovaj manastir predstavlja najveći srpski srednjovekovni spomenik. Po legendi, sam Stefan Dečanski je izabrao mesto na kojem manastir sada leži. On je u tu svrhu dosta mesta obilazio, a onda je iznenada naišao na ovo mesto koje ga je očaralo svojom lepotom.

   "A sam, postavivši šatore, tu prebivaše diveći se krasnome mestu, jer leži na najvišim mestima, sačišćeno svakim drvećem, mnogogranatim i mnogoplodnim, a ujedno ravno i travno, a odasvud teku najslađe vode. Tu izviru veliki izvori i napaja ga bistra reka, čija voda pre ukusa daje veliko rumenilo licu, a posle ukusa veliko dobro rastvorenje telu, tako da se niko ne može nasititi naslade vode. Sa zapadne strane zatvaraju ga najviše gore i njihove strmine, i otuda je tamo zdrav vazduh. Sa istočne strane ovome se priupodobljava veliko polje, navodnjavano istom rekom. Takvo je dakle mesto časno i dostohvalno za podizanje manastira" (Grigorije Camblak).

Period posle 16. veka

Zadnji deo manastira Dečani

U vreme obnove Pećke patrijaršije, u drugoj polovini 16. veka, nastaju bolja vremena. U to vreme, pa i kroz ceo 17. vek, manastirska riznica, biblioteka i ostala manastirska zdanja su obogaćena vrednim dragocenostima. Posebno je značajan rad manastirske skriptorije gde su prepisivane bogoslužbene i bogoslovske knjige. U vreme Velike seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, manastir su opljačkali Turci. Ponovo su nastala teška vremena za manastir Dečane i njegovo bratstvo koje se tih godina jedva održalo.



Knez Miloš podiže 1836. godine jedan konak, a knez Aleksandar 1849. godine poklanja ćivot za mošti svetog kralja Stefana Dečanskog. Tokom 19. veka obnovljena su manastirska zdanja.

Dečanska crkva Hrista Pantokratora spada među najveće građevine srednjovekovne Srbije. Crkva manastira Dečana građena je od mermernih kvadara u dve boje. Po svojoj graditeljskoj složenosti crkva predstavlja skladno prožimanje elemenata zapadnog - romanike i gotike, i istočnog - vizantijskog stila sa već postojećim tradicijama srpske umetnosti. Slikanje dečanskog hrama trajalo je od završetka gradnje 1335. pa sve do 1350. godine i radilo je nekoliko grupa najboljih slikara Dušanovog carstva. Po broju likova i scena, kao i ukupnoj oslikanoj površini, dečanske freske prednjače u srpskom slikarstvu srednjeg veka.

Kosovska pošta je na proleće 2009. izdala poštanske markice, na kojima je prikazan manastir Visoki Dečani kao „arhitekstonsko blago Kosova“, bez napominjanja njegove povezanosti sa srpskom kulturom i istorijom.

Svetska baština

Ovaj manastir se nalazi na spisku Uneskove Svetske baštine zajedno sa još tri manastira SPC pod imenom „Srednjovekovni spomenici na Kosovu i Metohiji“.

UNESKO je proglasio manastir Dečani za mesto svetske kulturne baštine 2004, navodeći da su njegove freske jedno od najvrednijih primera tzv. renesanse Paleologa u Vizantijskom slikarstvu i dragocen zapis o životu u XIV veku.




wikipedija

Pećka patrijaršija



Na samom ulazu u Rugovsku klisuru nedaleko od Peći smešten je manastir Pećka patrijaršija. Skupina pećkih crkava vekovima je duhovno sedište i mauzolej srpskih arhiepiskopa i patrijaraha. Hram Sv. apostola podigao je u trećoj deceniji XIII veka arhiepiskop Arsenije I. Njegovom zaslugom crkva je oslikana oko 1260. Arhiepiskop Nikodim (1321–1324) podigao je uz severnu stranu Sv. apostola hram Sv. Dimitrija, a arhiepiskop Danilo II (1324–1337) je sa južne strane izgradio crkve posvećene Bogorodici Odigitriji i Sv. Nikoli.



Ispred zapadnih fasada Sv. Dimitrija, Sv. apostola i Sv. Bogorodice Odigitrije podigao je i monumentalnu pripratu u vidu velelepnog otvorenog trema. U vreme patrijarha Makarija Sokolovića elegantni otvori sa dvojnim arkadama su zazidani. Čitava istorija stilova srednjovekovnog zidnog slikarstva može da se sagleda na zidovima pećkih crkava. Sv. apostoli su ukrašavani i oko 1300, zatim oko 1350, potom oko 1375. i u dva navrata u XVII veku.



Crkva Sv. Dimitrija živopisana je prvi put u vreme patrijarha Joanikija, oko 1345, a novi sloj fresaka oslikao je oko 1619–1620. Georgije Mitrofanović. Bogorodičina crkva dobila je freske pre 1337, a priprata je oslikavana u XIV i XVI veku, dok je Sv. Nikolu 1673/4. živopisao slikar Radul. Manastir se permanentno konzervatorski štiti.



Pećka patrijaršija je jedan od najznačajnijih spomenika srpske prošlosti. U njoj se vekovima nalazilo sedište srpskih arhiepiskopa i patrijaraha. Od svoga postanka u 13. veku, Patrijaršija je okupljala učene teologe, vrsne književnike i obdarene umetnike i svi su oni u njoj ostavljali svedočanstva o svom pregalaštvu. Stoga je ona danas ne samo staro središte srpske crkve, već i mesto gde se čuva značajna umetnička zaostavština.

UNESKO je proglasio manastir Pećku patrijaršiju za mesto svetske kulturne baštine 13. jula 2006.

Kompleks manastirskih crkava je krajem novembra 2008. godine ofarban u crvenu boju, poput manastirske crkve u Žiči, što je izazvalo burne reakcije u stručnim krugovima, kako među onima koji taj čin osuđuju, tako i među onima koji ga opravdavaju.





wikipedija

Crkva Bogorodica Ljeviška


Bogorodica Ljeviška je crkva u Prizrenu, zadužbina kralja Milutina. Crkva je podignuta u periodu 1306—1307. na ostacima katedrale iz 11. veka, koja je takođe osnovana na mestu starije, ranohrišćanske crkve. Crkva je istorijsko sedište episkopa prizrenskog Srpske pravoslavne crkve.


Prvobitna građevina iz 11. veka bila je trobrodna bazilika. Imala je tri apside na istoku i pripratu na zapadu, ispred koje se nalazio trem. Preuređenjem u 14. veku glavni brod je pretvoren u petokupolnu celinu, a bočni brodovi su prevoreni u ambulatorijum. Ovo je ideja koja je u vizantijskoj arhitekturi već viđena u Crkvi Solunskih apostola: osnova je u vidu upisanog krsta sa pet kupola, a oko njega je sa tri strane široki brod. Umesto trema, sagrađen je dvospratni egzonarteks (spoljna priprata) sa zvonikom. Od stare crkve preuzeti su bočni zidovi. Središnja kupola leži na četiri stuba, dok su male kupole postavljene dijagonalno. Crkva je sagrađena naizmeničnim redovima cigle i krečnjaka. Spoljni izgled je oživljen dvostrukim i trostrukim prozorima i nišama. Obnovom crkve su upravljali majstori Nikola (arhitektura) i Astrapa (živopis). O tome se zna po natpisu u spoljnoj priprati.


Najstarije sačuvane freske u crkvi potiču iz treće decenije 13. veka. To su prikazi svadbe u Kani, izlečenje slepca i Bogorodica sa Hristom čuvarem. Preostale freske su delo majstora Mihaila Astrape i njegovih pomoćnika, naslikane između 1307. i 1313. godine. Među njima su ciklusi velikih praznika, Hristovih muka, čuda i parabola, kao i portreti svetaca i srpskih istorijskih ličnosti (Stefan Nemanja, Sveti Sava, kralj Milutin).

Za vreme turske vlasti, u 18. veku, freske su izubijane čekićem, pokrivene slojem maltera i prekrečene, kada je crkva pretvorena u džamiju. Freske su ponovo otkrivene u periodu 1950—1952. Radovi na njihovoj restauraciji trajali su do 1976. godine.



Dana 13. jula 2006. Crkva Bogorodice Ljeviške je stavljena na Uneskovu listu svetske kulturne baštine, kao deo ansambla srednjevekovnih spomenika na Kosovu. Za ovu grupu spomenika se smatra da su ugroženi.


wikipedija

Manastir Gračanica


Manastir Gračanicu je sagradio Sv. Kralj Milutin 1310. godine i posvetio je Uspenju Presvete Bogorodice. Manastir se nalazi u selu Gračanica, 5 km. udaljen od Prištine, administrativnog centra Kosova i Metohije. Vreme 14. i 15. veka bio je period velike duhovne slave manastira. U Gračanici je živelo stotine monaha koji su bili razvili veoma intenzivnu duhovnu i umetničku delatnost. U drugoj četvrtini 16. veka tu je bilo i središte novobrdskog mitropolita koji je u manastir doneo i prvu štampariju. Kasnije, usled velikih turskih zuluma, manastir je napušten i crkva je služila za parohijske potrebe.

Posle Drugog svetskog rata, manastir su obnovile monahinje i od tada on služi kao ženski manastir. Danas u njemu živi 20 tak sestara koje se bave ikonopisanjem, vezom, poljoprivredom i drugim monaškim poslušanjima.


Crkva manastira Gračanica je građevina sa pet kubeta sa osnovom upisanog krsta, te kao takva pripada grupi prvoklasnih arhitektonskih ostvarenja svoga vremena. Spoljna priprata je sagrađena u krajem 14. veka u vreme Sv. Kneza Lazara. U 16. veku priprata je oslikana freskama. Mihajlo i Evtihije, poznati slikari iz Soluna završili su freske u glavnoj crkvi do 1321. Nebeska liturgija, proroci i evanđelisti su naslikani na glavnoj kupoli ispod freske Hrista Pantokratora dok se na zidovima naosa mogu videti ciklusi Velikih Praznika, Hristovog stradanja, čuda, priča, Hristovog Rodžestva i Vaskrsenja, prizori iz života Bogorodice, Sv. Nikole i Kalendar svetih. Prizori koji prikazuju Evharistiju kao i starozavetni motivi nalaze se u oltaru. Sv. Kralj Milutin i njegova supruga kraljica Simonida, vizantijska princeza, prikazani su u centralnom luku kao vladari kojima sam Gospod daje vlast preko anđela koji na njihove glave spuštaju krune. Nemanjićko stablo porekla i Strašni sud su naslikani u prednjem delu naosa dok su i van priprate sačuvani fragmenti freaka iz 14. veka.


Pored ostalih fresaka značajni su ciklusi Vaseljenskih sabora, Akatista Presvete Gobororodice i Rođenja Gospodnjeg. Na zidovima ove crkve takođe se mogu naći i portreti srpskih arhiepiskopa i patrijaraha kao i pogrebna scena gračaničkog mitropolita Dionisija. Gračanička riznica je uništena u požarima 1379 i 1383. U manastiru se i danas čuva zbirka starih ikona, među kojima je značajna ikona Hrista Milostivog iz 14. veka koja je jedinstvena po svojim dimenzijama (269 cm x 139 cm). Na manastiru je do sada urađeno više graditeljskih i slikarskih konzervatorskih radova.



wikipedija

Manastir Gračanica



Tokom srednjovekovnog razvoja srpske države samo na Kosovu i Metohiji izgrađeno je preko 1500 hrišćanskih crkava i manastira.

Jedan od tih spomenika i najlepših primera evropskog srednjeg veka jeste i manastir Gračanica, koji je nedaleko od mesta gde se 28. juna 1389. odigrala čuvena Kosovska bitka. Srbi su u pohodu Osmanlija doživeli poraz, ali će ih ta uvreda pretopljena u poeziju najvišeg reda vekovima održavati u veri da "Gospod ne odbacuje za svagda."

Gračanicu je podigao srpski kralj Milutin između 1315. i 1321. godine kao poslednju od četrdeset dve crkve koje je izgradio širom evropskog sveta između Beograda, Barija, Soluna, Carigrada i Jerusalima za četrdeset dve godine svoje vladavine.

Mnogi evropski intelektualci koji su prošli kroz Gračanicu, slažu se u oceni da se ona po svojoj spoljašnjoj arhitekturi i unutrašnjoj harmoniji može porediti sa čuvenom katedralom u Šartru.



Kralj Milutin nije Gračanicu podigao na nekom skrovitom mestu u brdima širom svoje zemlje srpske i primorske, već usred bogatog kosovskog žitnog polja, na temeljima porušene ranohrišćanske bazilike iz IV veka, ali je na krstolikoj osnovi kvadratnog oblika zato u visinu vinuo svodove i kupole na način do tada nepoznat u vizantijskoj umetnosti.


Podigavši lagano oči ka središnjoj kupoli manastira srešćemo se sa Hristovim strogim pogledom; njegov lik, kao i čitava "Nebeska liturgija" kojom je okružen, blistaju u blagoj svetlosti. Spuštajući pogled naniže u svečanu prigušenu magličastu svetlost zlatnog i plavog među bezbrojne jevanđeoske likove i kompozicije, kao da čujemo davni, tajanstveni poj vekova.

Pa ipak svu tu istančanu prefinjenost duha, dok zadržavate dah od lepote, tu strasnu veru u Hrista i vrednost dobrote kao zakona svemira, teško možete da spojite sa saznanjima da je ovaj srpski kralj prosto sablažnjavao svet postupcima prema svojim ženama.
Prvu ženu, tesalsku princezu koja mu je rodila sina Konstantina, jednostavno je vratio kući. Drugi put se oženio sestrom žene svoga brata Dragutina – Jelisavetom koju je zaveo kao kaluđericu. Sa njom je dobio ćerku koju je nazvao čudnim imenom – Carica.

Ubrzo je i Jelisavetu odbacio da bi se 1284. venčao sa Anom, ćerkom bugarskog cara Đorđa Tertera. Iz ove veze rođen je Stefan Dečanski.



Da se ne bi oženio ćerkom vizantijskog cara Andronika Drugog, Simonidom, tašta njegovog sina Stefana, udovica bugarskog cara Smilca – ostao je zapis – moli Milutina da se oženi njome, uz obećanje da će dobiti u posed celu bugarsku carevinu!

Milutin je, međutim, sam otišao u Skoplje da na obali Vardara dočeka Simonidu, devojčicu za koju istoričari pretpostavljaju da nije imala više od devet godina, a neki čak navode da nije imala ni punih šest. Kad je Milutin iznenada umro, Simonida se zamonašila u jednom manastiru u Carigradu.

Na samom ulazu u naos dočekaće nas kralj lično, sa modelom Gračanice u rukama. Prema njemu, naslikana je Simonida: sa visina ih oboje blagosilja Hrist, dok im anđeli s neba spuštaju kraljevske krune. Taj motiv koristio je i Đoto. Milutinovi prilježni majstori naslikali su likove Milutina i Simonide na kompoziciji "Svadba u Kani" u prisustvu Hrista i Bogorodice, tako što su njegov lik učinili mlađim, nalik onom koji se može videti u crkvi u Arilju. Bila im je kao i Milutinu poznata misao svetog Dijadoha: "Kad vidi da težimo lepoti svim svojim bićem, blagodat nam daje pečat sličnosti."



Hrist u Gračanici nije statičan. On prosto izaziva divljenje pre svega svojom izrazitom lepotom, svojim živim gestovima, raskošnim haljinama, svojom odlučnošću...

Prizori uzvišene lepote i prefinjenost slikarske tehnike možda su najprisutniji u scenama Preobraženja Hristovog. Blistavi sjaj svetlosnih boja na tamnoplavom ultramarinu, najsavršenijoj od svih boja, dovodi gledaoca do retkog ushićenja, kao i u scenama Bogorodičinog uspenja (sna).

Kompozicija Svete Trojice u Gračanici prikazuje Hrista kao anđela koji raširenih krila sedi na prestolu. Pored njega su u prvom planu dva anđela čuvara. Tu je i Otac njegov nebeski i Bogorodica u stavu poklonjenja. Srednjovekovna žitija svedoči o tome kako su se ulazeći u Gračanicu i druge velike nemanjićke zadužbine, Srbi jevanđeoskim likovima radovali kao živima. U međuvremenu smo se "nakaljali knjigama vezani za život", zabeležio je veliku istinu jedan srpski monah iz Sent Andreje.

Gračanička freska svetog Jovana Krstitelja poznata je kao remek-delo evropske umetnosti srednjeg veka.

Njegov pogled je zaista mističniji nego što možemo podneti i kao da nam govori da je mudrost odvojena od svega.



Živeći u burno vreme kada se i Rim i Carigrad ljuljaju pod udarcima tuđih vera, kao sin katolikinje Jelene Anžujske i Stefana Prvovenčanog, Milutin je još uvek osećao kakva je rana Evropi zadata njenim raskolom 1045, a zatim i padom Carigrada, 13. aprila 1204. godine. Zato gračanički Hristos, kao i kralj Milutin, nije samo mučenik, već i soldat svoje vere. Impresivna je scena na kojoj Hrist šibom isteruje jevrejske trgovce iz hrama, dok mu lepršaju nabori haljine. On kao da nam baš ovog trenutka govori: "Kuda ja idem vi ne možete doći."

U ikonostasom zasvođenom oltarskom prostoru naslikane su najteže teme: Hrist Agnec na žrtveniku sa svetim Jovanom i svetim Vasilijem, u donja dva friza ikonobranitelji, žestoki borci protiv neprijatelja hrišćanstva: Atanasije Veliki, Grigorije Bogoslov, Jovan Zlatoust, Grigorije Niski. Svi su oni bili protiv narušavanja harmonije između reči i slike, vere i dela.

Za razliku od drugih Nemanjića, kralj Milutin nimalo nije milostiv, čak ni prema Danilu Drugom, svom čuvenom biografu i arhiepiskopu. U Gračanici nema njegovog lika! Samo je Sveti Sava dostojan da bude oslikan u stavu duboke pobožnosti, držeći jevanđelje od zlata, pored cara Konstantina i njegove majke carice Jelene.

Jedna od najneobičnijih epizoda u sceni Strašnoga suda je scena Mora kao personifikacija zla. More je predstavljeno kao fantastično biće – pola čovek pola neka fantastična neman koja proždire ljude. I na zemlji se dešava isto: najrazličitije zveri i ptice gutaju ljudske glave i stopala. Raj se jedino može postići verom u Boga i svoje bližnje, te uspravnim nošenjem velikog krsta života.

Pored inspiracije Svetim pismom, u Gračanici kao i u drugim srpskim zadužbinama iz vremena Carstva, nalaze se dvojica junaka popularnog srednjovekovnog romana "Varlaam i Joasaf", koje slavi i katolička i pravoslavna crkva. Priča o carskom sinu i mudracu pustinjaku, koja se pripisuje Jovanu Damaskinu, još uvek nije protumačena u srpskoj i evropskoj književnosti. Negde su, ratujući jedni protiv drugih, evropski narodi izgubili simboličnu nit ove priče!



Kao i drugi Milutinovi manastiri, Gračanica je vekovima bila simbol ponosa svog naroda, održavajući ga u životu u teškim vremenima. I na nju se svakako odnose stihovi narodnog pevača: "A kakva je, milu Bogu hvala!/ pokrivena ćemerom od zlata/ potkićena srmom i biserom,/ podnizana zlatnom trepetljikom,/ a po njoj su direci od zlata/ sve od zlata krsti i ikone..."

Tokom mnogih osvajačkih pohoda Kosova i Metohije od 1371. godine Gračanica je mnogo puta pljačkana. Milutinova čuvena rukopisna biblioteka je izgorela. No, uprkos svim planovima za uništenje "Čovek snuje, a Bog odlučuje."

Kad izađete iz crkve kroz mala vrata okrenuta prema istoku, dodirnite dlanovima gračanički kamen! Osetićete toplinu večnosti.




jat.com

Istorija


Poznata istorija Kosova i Metohije počinje pre otprilike 3000 godina u vreme kraljevine Dardanije. Poslednjih dve hiljade godina političke istorije ove zemlje njome su najduže gospodarili Rimljani (od 1. do 6. veka), Vizantinci (od 6. do 12. veka, sa prekidima), Bugari (od 9. do 13. veka, sa prekidima) Srbi (od 13. do 15. veka) i Turci Osmanlije (od 15. do 20. veka).


Kosovski posed Vuka Brankovića

Karakteristika Kosova je raznolikost stanovništva: Albanci, Srbi, Romi i Turci, koja je posledica migracionih kretanja kroz istoriju. Ova migraciona kretanja su počela još u doba Ilira, i nastavljala se kroz period Rimskog carstva, naseljavanja Slovena na Balkansko poluostrvo, turskih osvajanja, mađarsko-turskog rata 1448., austro-turskih ratova 1683.-1699., 1716.-1718., i 1737.-1739., velikih seoba Srba, srpsko-turskih ratova 1876-1877., 1877.-1878., balkanskih ratova 1912.-1913., Prvog svetskog rata i Drugog svetskog rata. Skorašnje migracije izazvane su NATO bombardovanjem SRJ 1999. godine, tokom kojeg dolazi do iseljavanja Albanaca, a nakon toga do iseljavanja Srba i drugih ne-albanaca.

Antičko doba


Ilirska plemena se na prostoru Kosova nalaze od 2. milenijuma p. n. e, od kojih su najznačajnije Dardanci. Ona su naseljavala i prostor današnje jugozapadne Srbije i deo Makedonije.

U trećem i drugom veku pre nove ere, ovim regionom su vladali dardanski kraljevi: Longarus, Bato i Monunius, kao i Etuta, Monuniusova ćerka. Oblast Dardanije zatim dolazi pod vlast Makedonaca.

Rimljani osvajaju ovu oblast 160. godine p. n. e, u toku Ilirskih ratova. Nije sigurno da li je unutar Rimskog carstva cela teritorija bila deo Mezije, ili je pak samo Kosovo bilo u Meziji dok je Metohija bila u Dalmaciji. Od cara Dioklecijana čini zasebnu provinciju Dardaniju (Dardania).

Srednji vek

Na početku srednjeg veka prostori Metohije i Kosova su bili u sastavu Istočnog rimskog carstva. Slovenska plemena su počela naseljavati Balkansko poluostrvo u 6. i 7. veku. Preci Srba su počeli da naseljavaju Kosovo približno dva do tri veka nakon talasa doseljavanja Slovena u 7. veku. Nakon dolaska Slovena, Arbanasi su se povukli u planine i na arbanaško primorje, naročito južno od Skadra. Prva slovenska država na tom tlu je bila Bugarsko carstvo čija se vlast smenjivala vizantijskom sve do kraja 12. veka.

Srpski vladari su za osvajanja teritorija južno od Raške uglavnom koristili krstaške pohode zapadnoevropskih vladara na Bliski istok. Tokom 12. veka Srbi iz Raške počinju da prodiru na područje Kosova. Do prvog sukoba dukljanskog vladara Bodina sa vizantijskom vojskom dolazi 1073. godine kod utvrde Paun na Kosovu polju. Bodin je izgubio bitku i pao u zarobljeništvo. Raški veliki župan Vukan je uspeo da održi Zvečan 1091. godine. Iz njega je vršio pohode dalje, i spalio je Lipljan. Dalje pobede protiv Vizantije je izvojevao 1096., ali 1106. trpi poraz. Krajem 12. veka župan Stefan Nemanja dolazi do Lipljana. Godine 1170. kod sela Pantine na levoj obali Sitnice odnosi pobedu nad vizantijskom vojskom.


Početkom 13. veka srpski župani su svojim posedima priključili i Kosovo. Narednih dva veka Srbi grade mnoge crkve i zadužbine u ovoj oblasti. Od toga doba pa do pada pod tursku vlast, područje je važan deo srpske srednjovekovne države. Bilo je važno raskršće puteva kojima su prolazili karavani. Neko vreme je grad Prizren prestonica srpskih vladara Dušana i Uroša. Grad Peć je bio središte srpske pravoslavne Pećke patrijaršije 1346 – 1457. i ponovo 1557.-1766. godine. Pre dolaska Turaka, područje se dobro razvija, rudarstvo i stočarstvo sa ratarstvom je prisutno. Rudnik Trepča se spominje od 1303. kao nalazište olova i srebra. Novo Brdo je jedan od najvažnijih rudnika Srbije toga doba, i iz njega se vadi srebro i olovo. Srebro u tom rudniku je bilo pomešano sa zlatom, i srpski vladari su imali dobre prihode od rada rudnika. Za vreme postojanja srpskih država od XIII do XV veka, većinu stanovništva u toj oblasti uglavnom su činili Srbi.

Kosovska bitka

Na Kosovu polju se 1389. godine odigrala Kosovska bitka, u kojoj su Srbi doživeli poraz od nadmoćnije turske vojske. Time se Turcima otvara put za dalje osvajanje Balkanskog poluostrva. Između 1371. i 1398. godine Kosovom i Metohijom je vladao Vuk Branković, gospodar Kosova i Drenice, koji 1389. godine postaje turski vazal.



U borbama posle Kosovske bitke, despot Stefan Lazarević je odneo pobedu 1402. kod mesta Tripolje protiv Đurđa Brankovića, koji je uz tursku pomoć pokušao da preotme zemlje koje su ranije pripadale njegovom ocu, Vuku Brankoviću. Tokom mađarsko-turskog rata 1448. zapovednik mađarske vojske Janoš Hunjadi (poznat u narodu kao Sibinjanin Janko) preko Kruševca dolazi na Kosovo polje sa 24000 vojnika. Dolazi do dvodnevne bitke protiv brojnije turske vojske sultana Murata II, koju Mađari gube. Kosovo ostaje pod vlašću srpske Despotovine do 1459. godine, kad pada pod tursku vlast.

Otomanski period (1455-1912)

Između 1459. i 1912. godine, Kosovo i Metohija je bilo u sastavu Osmanskog carstva. Tokom turske vladavine, na teritoriji današnjeg Kosova i Metohije su postojali Prizrenski i Vučitrnski sandžak, da bi kasnije bio formiran Kosovski vilajet, prvobitno sa sedištem u Prizrenu, a potom u Skoplju.

Tokom viševekovne Otomanske vladavine dolazi do krupnih demografskih promena u sastavu stanovništva. Srbi su se neprestano iseljavali ka severu, u današnju Šumadiju, Srem, Mačvu i Vojvodinu. S druge strane, Albanaci su se u plodnije krajeve doseljavali iz planinske i siromašne severne Albanije, o čemu svedoči činjenica da kosovski Albanci govore severnoalbanskim dijalektom „Gega“.

Otomanski sistem i mirgracije stanovništva


Mehmed II, osvajač Carigrada (1453) i srpske despotovine (1459)


Manastir Pećka patrijaršija


Pećka patrijaršija (16-17. vek)

Prodorima Turaka od kraja 14. veka, dolazi do pomeranja srpskog i dela albanskog stanovništva (Klimenti) na zapad i sever Balkanskog poluostrva. Padom srpske despotovine 1459. Turci uspostavljaju spahijski sistem. Turci terorišu, pljačkaju, i odvode narod u ropstvo. Zbog nepodnošljive situacije, dolazi do velikih seoba Srba. Otpor Turcima često dolazi i od Albanaca. Poznati albanski vođa Đurađ Kastriot Skenderbeg ratuje sa Turcima 1443.-1468. godine.

Područje Kosova i Metohije do godine 1541. pripada rumelijskom ejalatu. Od 1541. do 1580. pripada budimskom, zatim bosanskom, a od 1607. opet rumelijskom ejalatu. Po turskom sistemu dolazi do podele na sandžake (okrug), kaze (srez), i nahije i kadiluke (opština). U borbi protiv otpora stanovništva Turci koriste islamizaciju i druge metode. Isprva u islam prelaze feudalci, zatim gradsko, i na kraju i seosko stanovništvo. Proces islamizacije traje sve do kraja 19. veka, i Albanci masovno prelaze u islam, a Srbi delimično. Turci uzimaju mlade Albance u vojsku putem danka u krvi i regrutacijom u jedinice azapa, iz kojih redova se regrutuju budući feudalci i vojni komandanti. Sultan Selim II oslobađa dažbina svaku hrišćansku kuću iz koje je bar jedan muškarac prešao u islam. Mnoge srpske porodice se sele na sever i zapad, a napuštena imanja zauzimaju Albanci muslimani.. Albanci hrišćani pružaju otpor Turcima zajedno sa Srbima. Sve teže prilike u turskom carstvu vremenom dovode do ustanaka i nemira stanovnika, naročito za vreme ratova Austrije sa Turskom.

Austro-turski ratovi i seobe Srba


Posle sloma turske opsade Beča i osnivanja svete lige Austrije, Poljske i Mletačke republike 1684. godine, dolazi do ponovnog buđenja otpora pokorenih naroda u Turskoj. U borbu protiv Turaka stupaju Srbi i Albanci i neki se pridružuju austrijskoj vojsci Đ. Pikolominija koja nadire ka Skoplju. U Prizrenu se toj vojsci pridružuje oko 20.000 ljudi, ali smrću Pikolominija dolazi do osipanja i poraza od Turaka kod Kačanika 1. februara 1690. Sa austrijskom vojskom se povlače i Srbi, zajedno sa manjim grupama Albanaca, iz Prištine, Peći, Mitrovice, Prizrena i Novog Pazara, u strahu od turske osvete. Najveće pojedinačno iseljavanje Srba sa Kosova zbilo se 1690. godine, a predvodio ga je sam patrijarh srpske pravoslavne crkve Arsenije III Čarnojević. Računa se da je tada sa patrijarhom u Vojvodinu došlo pešice i na kolima oko 100.000 “duša”, što je ostalo upamćeno kao Velika seoba Srba.

Tokom idućeg rata Austrije s Turskom 1737.-1739. austrijski car Karlo Šesti poziva hrišćane na ponovni ustanak. Austrijanci zauzimaju Niš, a srpski ustanici Novi Pazar 30. jula 1737. godine. Patrijarh Arsenije IV Jovanović upućuje ljude na Kosovo i severnu Albaniju da dižu narod na ustanak. Ustanici i Austrijanci nanose Turcima poraz kod Nove Varoši u avgustu. Turskom protivofanzivom sve je izgubljeno i dosta Srba i nešto Albanaca se ponovo seli preko Dunava u Austriju. Na prazne posjede Turci naseljavaju Albance, i u područje oko Novog Pazara, gde veliki broj preostalih Srba prelazi u islam da izbegne tursku osvetu. U idućem periodu Albanci naseljavaju oblasti doline Laba, južne Morave do Surdulice i Leskovca, Skoplja, Kuršumlije i Niša. U novim krajevima Turci im davaju plodnu zemlju i povlastice, što izaziva gnev i mržnju Srba. Svim ovim premeštanjima, srpski etnički centar se seli iz starih područja Raške i Kosova u sliv Morave i Vojvodinu.

Turske reforme i ustanci Albanaca


Sultan Selim III je pokušao da uvede reforme, reorganizacijom vojske i uprave. Turske reforme 1835. godine dovode do pobune albanskih feudalaca u Peći, Prizrenu, Đakovici i Prištini. Stanovnici Prizrena 1839. izbacuju turskog komandanta Ismet-pašu. Turci zbog toga usporavaju reforme, a Albanci sve više traže oslobođenje od turske vlasti. Turci pojačavaju naseljavanje Albanaca na Kosovo i Metohiju pred srpsko-turski rat 1876.-1877., srpsko-turski rat 1877.-1878., i crnogorsko-turski rat 1876.-1878. Albanci su mobilisani i korišteni u borbama protiv Srba kod Niša, Jankove klisure, Javoru i Crnoj Gori. Tokom rata 1877.-1878., nastupanjem srpske vojske prema Vranju i osvajanjem oblasti današnje južne Srbije, dolazi do povlačenja albanskog stanovništva iz područja Niša, Leskovca, Toplice i drugih mesta, i oni se nastanjuju na Kosovo. Turci do 1912. uspostavljaju granični pojas ka Srbiji, sastavljen od sela naseljenih Albancima.

10. juna 1878. godine na sastanku u Prizrenu Albanci osnivaju Prizrensku ligu. Zahtevi Turskoj su bili autonomija za Albance, i ujedinjenje u jedan vilajet. Porta je ovo odbila, i počeo je ustanak 1879. kojim je turska vlast svrgnuta u Vučitrnu, Prizrenu, Đakovici, Prištini, Peći i drugde. U nekim delovima Albanije isto dolazi do masovne pobune. Turska šalje Derviš-pašu sa vojskom da razbije ustanak, i on od aprila 1881. ulazi u Prizren, Đakovicu i Peć. Smirenje je bilo privremeno, jer ponovo izbijaju nemiri po pašinom povratku u Carigrad. Lokalne bune niču 1883. i 1884. godine.

Prvih godina 20. veka umnožavaju se pobune Albanaca, usmerene na dobijanje autonomije u okviru Turske carevine. Od godine 1905. do 1912. Albanci dižu niz ustanaka. U julu 1908. u Uroševcu se okuplja 20.000 ljudii pokušava se izvesti oslobođenje od Turaka. Međutim u to vreme dolazi do Mladoturske revolucije, ostvarene uz značajnu podršku albanskog stanovništva Kosovskog i Bitoljskog vilajeta. Revolucija je pružila velike nade Albancima, a Mladoturci obećavaju stanovništvu smanjenje poreza, demokratizaciju i poboljšanje opštih životnih uslova. Međutim, učvršćenjem svoje vlasti Mladoturci napuštaju svoja obećanja. Zbog toga avgusta 1909. izbija novi ustanak, a Mladoturci šalju vojsku koja u krvi guši ustanak Albanaca na Kosovu i Metohiji. Do bitke dolazi kod Kačanika od 11. maja do 13. maja 1910. Turci odnose pobedu uz oko 600 poginulih. Godine 1912. ponovo dolazi do ustanka pod vođstvom Opšteg ustaničkog komiteta, na području Drenice, Peći, Đakovice, i severne Albanije. Bajram Curi diže ustanak u području Krasnićija (Krasniqi). Ustanici zauzimaju čitavo Kosovo, severnu Albaniju, pa čak i Skoplje, na šta Mladoturska vlada podnosi ostavku. Nova vlada šalje delegaciju koja se sastaje sa predstavnikom Albanaca Hasanom Prištinom. Turci odbijaju zahteve za autonomiju, upotrebu albanskog jezika u školama i administraciji, i finansiranje razvoja Kosova i Metohije.

Dvadeseti vek

U skladu sa spoljnopolitičkom orjentaciom zacrtanom u čuvenom Načertanija Ilije Garašanina, srpska i crnogorska vojska su napale otomansku državu u Prvom balkanskom ratu oktobra 1912. prodirući na Kosovo i Metohiju. Srpska vojska oslobađa Kosovo i Prizren, a crnogorska deo Metohije, Đakovicu i Prizren. Sa otomanske strane su naišli na slab otpor, a jedine značajne prepreke srpskom napredovanju pružale su albanske jedinice Ise Boljetinca, Idriza Seferija i Bajrama Curija. Tadašnji kritičar srpskog Dimitrije Tucović se žestoko protivio srpskom zauzimanju Kosova, nazivajući ga imperijalnim osvajanjem. On je smatrao da Kosovo pripada Albancima i zalagao se za pripajanje Kosova Albaniji. Međutim, srpski odredi nastavljaju osvajanje Albanije, prodiru do jadranske obale i u oktobru 1912. godine zauzimaju luku Drač, odakle se povlače tek nakon Austro-ugarske pretnje ratom u jesen 1913. godine.


Porazom srpske vojske u Prvom svetskom ratu 1915. godine, austrougarske jedinice okupiraju severni deo Kosova, a bugarske južni (Prizren, Priština, Kačanik, Uroševac, Gnjilane). Austrougarske okupacione snage, a u početku i Bugari, su na Kosovu bili dočekani kao oslobodioci. Austrougarske vlasti otvaraju škole na albanskom jeziku, dok Bugari zavode okrutan okupacioni sistem. Posle proboja Solunskog fronta 1918. godine, Kosovo u oktobru zauzimaju jedinice srpske 2. armije, i područje nešto kasnije ulazi u sastav novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Kosovo i Metohija u sastavu kraljevine Jugoslavije


Povratak srpske vojske na Kosovo je bio brutalan. Srpske trupe su se odmah po dolasku susresle sa oružanim otporom bandi kačaka, a iste 1918. godine osnovan je Komitet narodne odbrane Kosova, poznatiji kao Kosovski komitet, koji se borio za izdvajanje teritorija naseljenih Albancima (Kosova, Metohije, zapadne Makedonije i delova Sandžaka) iz novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i za njihovo pripajanje Albaniji.[11] Komitet je primao značajnu pomoć u novcu i oružju od Italijana, a uspostavio je i saradnju sa crnogorskom emigracijom okupljenom oko kralja Nikole i pro-bugarskom VMRO. U januaru 1920. godine su dva članak Komiteta postali ministri u Albaniji, a sredinom leta iste godine jedan od njihovih vođa, Bajram Curi, postaje ministar Vojske Albanije, što dovodi do velike zategnutosti srpsko-albanskih odnosa.[11] Ideje Kosovskog komiteta imale su velikog uticaja na kačake. U 1921. godini su učestali kačački napadi na saradnike jugoslovenske vlasti kao što su: kmetovi, panduri, predsednici opština i drugi. Poznatije vođe kačaka su bili Azem Bejta (poznat i kao Azem Galica), Bajram Curi, Hasan Vučitrna, Iso Boljetinac, Mehmed Delija, Elez Jusug i drugi, koji su skoro u svim mestima imali svoje bande. Kačaci su u oblasti Drenice čak uspeli da oforme „oslobođenu“ oblast koju su nazivali Mala Albanija (alb. Arbnia e Vogel). Krajem septembra 1924. godine srpska vojska je u velikoj akciji uz opsežnu upotrebu artiljerije razbila većinu kačačkih bandi i likvidirala njihove vođe.

Ovo područje je 1929. godine podeljeno na 3 banovine: Zetsku, Moravsku i Vardarsku. Kraljevina Jugoslavija je nastojala da politikom agrarne reforme i merama kolonizacije utiče na izmenu etničke slike Kosova i Metohije. Agrarna reforma ukida velike posede i kmetske i feudalne odnose. Po podacima iz 1930. godine, u 10 srezova je bilo predviđeno za 183.848 hektara za kolonizaciju. Na Kosovo i Metohiju je planski kolonizivano oko 65.000 nealbanskog stanovništva sa raznih krajeva Jugoslavije. Bilo je i oduzimanja zemlje od Albanaca, što dovodi do pobuna nekih sela, čak i do intervencije vojske. Mržnja starosedelaca prema Srbima kolonistima raste. Uprava i škole koriste samo srpski jezik, što je suprotno zahtevima Albanaca. Područje je slabo razvijeno kao i pre, sa 62% domaćinstava na posedima večičine ispod 5 hektara. Pri tom, fašistička Italija potpiruje suprotnosti zarad svojih interesa u vezi Albanije.

Komunistička partija Jugoslavije deluje na Kosovu i Metohiji, i 1938. komunisti stvaraju naziv Kosmet za područje. Stvara se stav prema autonomnosti Kosmeta i bratskoj ravnopravnosti naroda Kosova, potvrđen na 5. zemaljskoj konferenciji KPJ 1940. u Zagrebu. Komunistička omladina 1938. i 1939. štampa letke u kojima se protivi iseljavanju Albanaca u Tursku, oduzimanja njihove zemlje i terora prema njima. Postoje partijske organizacije u većim mestima. Međutim, Albanci se ne uključuju previše: 1940. godine KPJ ima 239 članova, od toga samo 23 Albanca.

Kosovo i Metohija u Drugom svetskom ratu

Podela Kosova 1941.

Prilikom napada Sila osovine na Kraljevinu Jugoslaviju u aprilu 1941. većina Kosovara pozdravi nemačke i italijanske trupe kao svoje oslobodioce ne želeći da se pridruži jugoslovenskom partizanskom pokretu. Između 1941. i 1945. godine, za vreme okupacije Sila osovine, Kraljevina Italija je anektirala najveći deo Kosova i Metohije (kao i delove Makedonije i Grčke) i kraljevskim ukazom od 12. avgusta 1941. godine ih priključila Kraljevini Albaniji, pod italijanskim protektoratom. Manje delove Kosova zauzimaju Nemci i Bugari. Nemci zauzimaju kosovskomitrovački, lapski (podujevski) i vučitrnski srez, a Bugari deo gnjilanskog sreza, deo vitinskog kraja, Kačanik i Sirinićku župu. Nemci preuzimaju okupaciju italijanske zone od 1943. zbog kapitulacije Italije.

Od Albanaca su formirane jedinice pomoćne policije, u gradovima 20-30, a selima 10-15 ljudi. U većim mestima su italijanske kvesture sa 30-40 policajaca. Od Albanaca Italijani formiraju i bataljon fašističke milicije, i zasebne poluvojničke dobrovoljačke jedinice. Italijani ukupno imaju oko 20000 vojnika, 5000 policajaca i 5000 naoružanih Albanaca, pripadnika raznih kvislinških formacija. Italijani se prikazuju kao oslobodioci Albanaca, stvaraoci Velike Albanije. U tu svrhu uvode albanski jezik u upravi i školstvu, i dozvoljavaju upotrebu albanske zastave. Nemci na svom području formiraju albansku žandarmeriju od 1000 Albanaca, a još organizuju i oko 1000 dobrovoljaca po selima. Bugarska započinje u svom području bugarizaciju, a okupaciona posada se sastoji od 2 bataljona.

Tokom rata na Kosovu i Metohiji su delovale partizanske jedinice, iako mnogo manje nego u ostalim delovima zemlje. Srbi na Kosovu okupaciju doživljavaju kao gubitak slobode, dok Albanci slom Kraljevine Jugoslavije primaju kao olakšanje svog položaja. Zbog toga je u toku čitavog rata KPJ bila neuspešna u pokušaju da masovno pridobije Albance za borbu protiv okupatora. Zbog terora okupatora i albanskih kvislinških bandi, veliki broj Srba se seli u Crnu Goru i Srbiju već ubrzo po početku okupacije. S njima odlazi i oko polovina komunista, pa se preostali orijentišu na manje akcije, sabotaže i pripreme za ustanak. Oblasni komitet KPJ za Kosovo i Metohiju sredinom 1941. stvara Vojni komitet. Prva diverzija je na žičari za prevoz rude između Starog Trga i Zvečana noću 17. na 18. jul 1941. Ta grupa osniva kopaonički NOP odred 25. jula 1941., koji deluje uglavnom van teritorije Kosova. U oktobru 1941. osniva se i Metohijski NOP (narodno-oslobodilački partizanski) odred. Ipak, veće akcije se ne vrše na Kosovu sve do početka 1943. godine, kada postaje aktivniji NOP odred Zejnel Ajdini formiran krajem 1942.[15] Formiraju se još Šarplaninski pozadinski NOP odred oktobra 1942., Šarplaninski NOP odred novembra 1942. godine, Karadački NOP odred januara 1943. i Emin Duraku NOP odred januara 1943. godine. Aprila 1943. ginu Boro Vukmirović i Ramiz Sadik, članovi CK KP. Uprkos svim naporima, do konačnog oslobođenja Jugoslavije, na Kosovu i Metohiji nije bilo slobodne teritorije i partizani deluju u vrlo teškim uslovima. Takođe, tokom Drugog svetskog rata na teritoriji Kosova delovale su i četničke jedinice Koste Milovanovića Pećanca.

Nakon kapitulacije Italije 1943. godine, Nemci okupiraju Albaniju i Kosovo. Nemci proklamuju poštovanje nezavisne i slobodne Albanije, i da dolaze kao oslobodioci albanskog naroda od italijanskog ropstva. Nemci formiraju kvislinške organizacije Drugu prizrensku ligu 16. septembra 1943. i Kosovski puk (Regjiment Kosova) krajem 1943. godine. Kosovski puk uništava otpor i stanovništvo na području Uroševac-Priština-Kosovska Mitrovica-Peć-Prizren. Nemci i balisti sredinom februara 1944. godine počinju napad na partizanske jedinice na Kosovu i uspevaju skoro da unište Glavni štab NOV za Kosovo i prateću četu. Tek sredinom 1944. dolazi do masovnijeg razvoja ustanka i od juna se formira ukupno oko 7 brigada NOV, pod imenom kosovsko-metohijske brigade. U oktobru 1944. počelo je povlačenje nemačke vojske (grupa armija E) iz Grčke preko Kosova, i počela je kosovska operacija, kojom je trebalo uništiti glavninu nemačkih snaga. U tome se nije uspelo, ali područje zauzimaju partizani posle povlačenja Nemaca u novembru 1944.

Međutim, u decembru 1944. dolazi do masovne pobune Albanaca protiv NOV i Jugoslavije u većem delu Kosova. Najteže borbe su vođene u Drenici, a zatim u Uroševcu, Gnjilanu i Kosovskoj Mitrovici. Tako 2. decembra 1944. štab NOV i PO za Kosovo angažuje protiv Drenice 3. i 7. kosovsko-metohijsku brigadu, 25. brigadu 46. divizije, Ibarski NOP odred i delove 3. i 5. divizije NOV Albanije. Pošto to nije bilo dovoljno da se smiri pobuna, kasnije je angažovano svih 8 kosovsko-metohijskih brigada, 46. divizija, i 3. brigada 22. divizije. Kako su borbe i dalje trajale, Vrhovni štab NOV i POJ formira 52. diviziju 8. februara 1945. godine od kosovsko-metohijskih brigada, i uvodi vojnu upravu za područje Kosova i Metohije. Tim merama je tek u martu 1945. slomljen otpor kosovskih Albanaca.

U toku Drugog svetskog rata, delovi Kosova su bili opustošeni, a stanovništvo poubijano, raseljeno, ili poslato u koncentracione logore. Poginulo je 6200 ljudi iz oblasti Kosova i Metohije.

Posle završetka rata, Kosovo i Metohija su vraćeni Jugoslaviji i ulaze u sastav Narodne (kasnije Socijalističke) Republike Srbije. Autonomna Kosovsko-Metohijska Oblast (AKMO) zvanično je proglašena 10 Jula 1945. godine. Međutim, od 1945. do 1952. godine na teritoriji Kosova i Metohije delovale su grupe razbijenih balista, ostataka albanskih kvislinških snaga. U borbi sa njima učestvovale su jedinice OZNA-e i UDBA-e koje su najčešće u pojedinačnim okršajima razbile ostatke balista dok se određeni broj izvukao i sakrio u inostranstvu, dok se jedan broj njih predao i priključio Brozovim partizanskim jedinicama. Ovi poslednji znatno su uticali da Brozov režim donese uredbu o zabrani povratka Srba na teritoriju Kosova i Metohije. Prema kasnijem sporazumu Broz-Hodža, Albanija je zajedno sa Kosovom trebalo da bude sedma republika u Jugoslaviji sa pravom na otcepljenje nakon Brozove smrti.

Današnje granice Autonomna Kosovsko-Metohijska Oblast je dobila 1959. godine proširenjem na severu, kada su delovi opštine Raška naseljeni isključivo srpskim življem izuzeti iz sastava Centralne Srbije i dodati oblasti kao delovi opštine Leposavić. Aprila 1963. godine AKMO je uzdignuta na nivo pokrajine, postavši Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija. Novembra 1968. godine ime pokrajine je promenjeno u Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo, čime je Metohija uklonjena iz naziva. Prema ustavu Srbije iz 1974. godine, Kosovo je imalo de facto status federalne jedinice SFRJ, iako je formalno i dalje bilo deo Srbije.




wikipedija

Poznata istorija Kosova počinje pre otprilike 3000 godina u vreme kraljevine Dardanije. Poslednjih 2000 godina političke istorije ove oblasti njome su najduže gospodarili Rimljani (od 1. do 6. veka), Vizantinci (od 6. do 12. veka, sa prekidima), Bugari (od 9. do 13. veka, sa prekidima) Srbi (od 13. do 15. veka) i Turci Osmanlije (od 15. do 20. veka).

Karakteristika Kosova kroz istoriju je raznolikost stanovništva: Albanci, Srbi, Romi i Turci, koja je posledica migracionih kretanja kroz istoriju. Ova migraciona kretanja su počela još u doba Ilira, i nastavljala se kroz period Rimskog carstva, naseljavanja Slovena na Balkansko poluostrvo, turskih osvajanja, mađarsko-turskog rata 1448., austro-turskih ratova 1683.-1699., 1716.-1718., i 1737.-1739., velikih seoba Srba, srpsko-turskih ratova 1876-1877., 1877.-1878., balkanskih ratova 1912.-1913., Prvog svetskog rata i Drugog svetskog rata. Skorašnje migracije izazvane su Kosovskim ratom 1999. godine, tokom kojeg dolazi do iseljavanja Albanaca, a nakon toga do iseljavanja Srba i drugih ne-albanaca.

Antičko doba



Kraljevstvo Dardanije



Ruševine Ulpijane

 
U antičko doba prostor današnjeg Kosova i Metohije se nazivao Dardanija. Ilirska plemena se uglavnom smatraju precima današnjih Albanaca, i na prostoru Kosova se nalaze od 2. milenijuma pne. Dardanci su naseljavali i prostor današnje jugozapadne Srbije i deo Makedonije.

U trećem i drugom veku pre nove ere, ovim regionom su vladali dardanski kraljevi: Longarus, Bato i Monunius, kao i Etuta, Monuniusova ćerka. Oblast Dardanije zatim dolazi pod vlast Makedonaca.

Rimljani osvajaju ovu oblast 160. godine p.n.e, u toku Ilirskih ratova. Teritorija kasnije ulazi u sastav rimske provincije gornje Mezije (Moesia Superior) 87. godine. Od cara Dioklecijana čini zasebnu provinciju Dardaniju (Dardania).

Srednji vek



Slovenska plemena su počela naseljavati Balkansko poluostrvo u 6. i 7. veku. Preci Srba su počeli da naseljavaju Kosovo približno dva do tri veka nakon talasa doseljavanja Slovena u 7. veku. Preci današnjih Srba su tu zatekli starosedeoce Arbreše, pretke današnjih Albanaca, koji vode poreklo od Ilira. Nakon dolaska Slovena, Arbanasi su se povukli u planine i na arbanaško primorje, naročito južno od Skadra. Prva slovenska država na tom tlu je bila Bugarsko Carstvo, čija se vlast smenjivala za vizantijskom sve do kraja 12. veka.

Srpski vladari su za osvajanja teritorija južno od Raške uglavnom koristili krstaške pohode zapadnoevropskih vladara na Bliski istok. Tokom 12. veka Srbi iz Raške počinju da prodiru na područje Kosova. Do prvog sukoba dukljanskog vladara Bodina sa vizantijskom vojskom dolazi 1073. godine kod utvrde Paun na Kosovu polju. Bodin je izgubio bitku i pao u zarobljeništvo. Raški veliki župan Vukan se pobunio i uspeo da osvoji Zvečan 1091. godine, ali je na kraju izgubio svoj rat protiv Vizantije koja potpuno guši njegovu pobunu. Slično se dogodilo i krajem 12. veka kada se buni župan Stefan Nemanja i dolazi s vojskom do Lipljana. Na početku je i on poražen, ali nakon početka unutrašnjih nemira u Vizantiji njegova druga pobuna 1180. postaje uspješna.



Kosovska oblast Vuka Brankovića

Početkom 13. veka župani novonastale srpske države su svojim posedima priključili i Kosovo. Narednih dva veka Srbi grade mnoge crkve i zadužbine u ovoj oblasti. Od toga doba pa do pada pod tursku vlast, područje je važan deo srpske srednjevekovne države. Bilo je važno raskršće puteva kojima su prolazili karavani. Neko vreme je grad Prizren prestonica srpskih vladara Dušana i Uroša. Grad Peć je bio središte srpske pravoslavne Pećke patrijaršije 1346.-1457. i ponovo 1557.-1766. godine. Pre dolaska Turaka, područje se dobro razvija, rudarstvo i stočarstvo sa ratarstvom je prisutno. Rudnik Trepča se spominje od 1303. kao nalazište olova i srebra. Novo Brdo je jedan od najvažnijih rudnika Srbije toga doba, i iz njega se vadi srebro i olovo. Srebro u tom rudniku je bilo pomešano sa zlatom, i srpski vladari su imali dobre prihode od rada rudnika. Za vreme postojanja srpskih država od XIII do XV veka, većinu stanovništva u toj oblasti uglavnom su činili Srbi.

Kosovska bitka i posledice



Boj na Kosovu, Adam Stefanović

Na Kosovu polju se 1389. godine odigrala Kosovska bitka, u kojoj su Srbi doživeli poraz od nadmoćnije turske vojske. Time se Turcima otvara put za dalje osvajanje Balkanskog poluostrva. Između 1371 i 1398 godine Kosovom i Metohijom je vladao Vuk Branković, gospodar Kosova i Drenice, koji 1389. godine postaje turski vazal.

U borbama posle Kosovske bitke, despot Stefan Lazarević je odneo pobedu 1402. kod mesta Tripolje protiv Đurđa Brankovića, koji je uz tursku pomoć pokušao da preotme zemlje koje su ranije pripadale njegovom ocu, Vuku Brankoviću. Tokom mađarsko-turskog rata 1448. zapovednik mađarske vojske Janoš Hunjadi (poznat u narodu kao Sibinjanin Janko) preko Kruševca dolazi na Kosovo polje sa 24000 vojnika. Dolazi do dvodnevne bitke protiv brojnije turske vojske sultana Murata II, koju Mađari gube. Kosovo ostaje pod vlašću srpske Despotovine do 1459. godine, kad pada pod tursku vlast. Nakon propasti srednjevekovne srpske države 1459. godine, etnički sastav kosovskog stanovništva postepeno se menjao.

Otomanski period (1455-1912)



Mehmed II, osvajač Carigrada (1453) i srpske despotovine (1459)

Između 1459 i 1912 godine, Kosovo i Metohija je bilo u sastavu Osmanskog carstva. Tokom turske vladavine, na teritoriji današnjeg Kosova i Metohije su postojali Prizrenski i Vučitrnski sandžak, da bi kasnije bio formiran Kosovski vilajet, prvobitno sa sedištem u Prizrenu, a potom u Skoplju.

Tokom viševekovne Otomanske vladavine dolazi do krupnih demografskih promena u sastavu stanovništva. Srbi su se neprestano iseljavali ka severu, u današnju Šumadiju, Srem, Mačvu i Vojvodinu. S druge strane, Albanaci su se u plodnije krajeve doseljavali iz planinske i siromašne severne Albanije, o čemu svedoči činjenica da kosovski Albanci govore severnoalbanskim dijalektom „Gega“.

Otomanski sistem i mirgracije stanovništva



Manastir Pećka patrijaršija

Prodorima Turaka od kraja 14. veka, dolazi do pomeranja srpskog i dela albanskog stanovništva (Klimenti) na zapad i sever Balkanskog poluostrva. Padom srpske despotovine 1459. Turci uspostavljaju spahijski sistem. Turci terorišu, pljačkaju, i odvode narod u ropstvo.[traži se izvor od 07. 2010.] Zbog nepodnošljive situacije, dolazi do velikih seoba Srba. Otpor Turcima često dolazi i od Albanaca. Poznati albanski vođa Đurađ Kastriot Skenderbeg ratuje sa Turcima 1443.-1468. godine.

Područje Kosova i Metohije do godine 1541. pripada rumelijskom ejalatu. Od 1541. do 1580. pripada budimskom, zatim bosanskom, a od 1607. opet rumelijskom ejalatu. Po turskom sistemu dolazi do podele na sandžake (okrug), kaze (srez), i nahije i kadiluke (opština). U borbi protiv otpora stanovništva Turci koriste islamizaciju i druge metode.[traži se izvor od 07. 2010.] Isprva u islam prelaze feudalci, zatim gradsko, i na kraju i seosko stanovništvo.[traži se izvor od 07. 2010.] Proces islamizacije traje sve do kraja 19. veka, i Albanci masovno prelaze u islam, a Srbi delimično. Turci uzimaju mlade Albance u vojsku putem danka u krvi i regrutacijom u jedinice azapa, iz kojih redova se regrutuju budući feudalci i vojni komandanti. Sultan Selim II oslobađa dažbina svaku hrišćansku kuću iz koje je bar jedan muškarac prešao u islam.[traži se izvor od 07. 2010.] Mnoge srpske porodice se sele na sever i zapad, a napuštena imanja zauzimaju Albanci muslimani.[traži se izvor od 07. 2010.] Albanci hrišćani pružaju otpor Turcima zajedno sa Srbima.[7] Sve teže prilike u turskom carstvu vremenom dovode do ustanaka i nemira stanovnika, naročito za vreme ratova Austrije sa Turskom.

Austro-turski ratovi i seobe Srba



Povratak iz Beča, Jozef Brant



Seoba Srba, Paja Jovanović

Posle sloma turske opsade Beča i osnivanja svete lige Austrije, Poljske i Mletačke republike 1684. godine, dolazi do ponovnog buđenja otpora pokorenih naroda u Turskoj. U borbu protiv Turaka stupaju Srbi i Albanci i neki se pridružuju austrijskoj vojsci Đ. Pikolominija koja nadire ka Skoplju. U Prizrenu se toj vojsci pridružuje oko 20.000 ljudi, ali smrću Pikolominija dolazi do osipanja i poraza od Turaka kod Kačanika 1. februara 1690. Sa austrijskom vojskom se povlače i Srbi, zajedno sa manjim grupama Albanaca, iz Prištine, Peći, Mitrovice, Prizrena i Novog Pazara, u strahu od turske osvete. Najveće pojedinačno iseljavanje Srba sa Kosova zbilo se 1690. godine, a predvodio ga je sam patrijarh srpske pravoslavne crkve Arsenije III Čarnojević. Računa se da je tada sa patrijarhom u Vojvodinu došlo pešice i na kolima oko 100.000 “duša”, što je ostalo upamćeno kao Velika seoba Srba.

Tokom idućeg rata Austrije s Turskom 1737.-1739. austrijski car Karlo Šesti poziva hrišćane na ponovni ustanak. Austrijanci zauzimaju Niš, a srpski ustanici Novi Pazar 30. jula 1737. godine. Patrijarh Arsenije IV Jovanović upućuje ljude na Kosovo i severnu Albaniju da dižu narod na ustanak. Ustanici i Austrijanci nanose Turcima poraz kod Nove Varoši u avgustu. Turskom protivofanzivom sve je izgubljeno i dosta Srba i nešto Albanaca se ponovo seli preko Dunava u Austriju. Na prazne posjede Turci naseljavaju Albance[traži se izvor od 07. 2010.], i u područje oko Novog Pazara, gde veliki broj preostalih Srba prelazi u islam da izbegne tursku osvetu.[traži se izvor od 07. 2010.] U idućem periodu Albanci naseljavaju oblasti doline Laba, južne Morave do Surdulice i Leskovca, Skoplja, Kuršumlije i Niša. U novim krajevima Turci im davaju plodnu zemlju i povlastice,[traži se izvor od 07. 2010.] što izaziva gnev i mržnju Srba. Svim ovim premeštanjima, srpski etnički centar se seli iz starih područja Raške i Kosova u sliv Morave i Vojvodinu. Usled svega navedenog, srpsko stanovništvo na Kosovu je možda već pri kraju 18. veka postalo brojčano manjinsko

Albanska borba za nezavisnost



Kosovski vilajet, 1875-1878.



Kosovski vilajet, 1881-1912.



Distribucija Albanaca na Balkanu (1898.)

Stanovnici Prizrena 1839. izbacuju turskog komandanta Ismet-pašu. Albanci sve više traže oslobođenje od turske vlasti. Tokom srpsko-turskog rata 1877.-1878., nastupanjem srpske vojske prema Vranju i osvajanjem delova Niškog sandžaka (današnje južne Srbije), dolazi do proterivanja albanskog stanovništva iz područja Niša, Leskovca, Toplice i drugih mesta. Albanski prognanici se uglavnom nastanjuju na Kosovo.

10. juna 1878. godine na sastanku u Prizrenu Albanci osnivaju Prizrensku ligu, koja se protivi komadanju albanskih oblasti od strane susednih država. Zahtevi Turskoj su bili autonomija za Albance i ujedinjenje četiri otomanska vilajeta (Kosovo, Manastir, Janjina i Skadar) u jedan Albanski vilajet. Porta je ovo odbila, i počeo je ustanak 1879. kojim je turska vlast svrgnuta u Vučitrnu, Prizrenu, Đakovici, Prištini, Peći i drugde. U nekim delovima Albanije isto dolazi do masovne pobune. Turska šalje Derviš-pašu sa vojskom da razbije ustanak, i on od aprila 1881. ulazi u Prizren, Đakovicu i Peć. Smirenje je bilo privremeno, jer ponovo izbijaju nemiri po pašinom povratku u Carigrad. Lokalne bune niču 1883. i 1884. godine.

Prvih godina 20. veka umnožavaju se pobune Albanaca, usmerene na dobijanje autonomije u okviru Turske carevine. Od godine 1905. do 1912. Albanci dižu niz ustanaka. U julu 1908. u Ferizovićima (danas Uroševac) se okuplja 20.000 ljudi[traži se izvor od 07. 2010.], i pokušava se izvesti oslobođenje od Turaka. Međutim u to vreme dolazi do Mladoturske revolucije, ostvarene uz značajnu podršku albanskog stanovništva Kosovskog i Bitoljskog vilajeta. Revolucija je pružila velike nade Albancima, a Mladoturci obećavaju stanovništvu smanjenje poreza, demokratizaciju i poboljšanje opštih životnih uslova. Međutim, učvršćenjem svoje vlasti Mladoturci napuštaju svoja obećanja. Zbog toga augusta 1909. izbija novi ustanak, a Mladoturci šalju vojsku koja u krvi guši ustanak Albanaca na Kosovu i Metohiji. Do bitke dolazi kod Kačanika od 11. maja do 13. maja 1910. Turci odnose pobedu uz oko 600 poginulih.

Godine 1912. dolazi do velikog albanskog ustanka pod vođstvom Opšteg ustaničkog komiteta, na području Drenice, Peći, Đakovice, i severne Albanije. Bajram Curi diže ustanak u području Krasnićija (Krasniqi). Ustanici su zauzeli čitavo Kosovo, severnu Albaniju, pa čak i Skoplje, upravno sedište kosovskog vilajeta. Usled uspeha albanske pobune, mladoturska vlada podnosi ostavku. Nova vlada šalje delegaciju koja se sastaje sa predstavnikom Albanaca Hasanom Prištinom. Turci u početku odbijaju zahteve za autonomiju, upotrebu albanskog jezika u školama i administraciji, i finansiranje razvoja Kosova i Metohije, ali nakon što su albanski ustanici stigli do Soluna, Porta je bila prinuđena da prihvati sve njihove zahteve. Portino obećanje autonomne Albanije, koja bi obuhvatila četiri vilajeta, je ugrožavalo pretenzije susednih država. Otomanska vlast je 18. avgusta 1912. godine priznala albansku autonomiju, što je izazvalo vojnu akciju balkanske alijanse protiv Turske.

Jugoslovenski period
Srpsko-crnogorsko zauzimanje Kosova



Povlačenje albanskih dobrovoljaca sa Kosova 1912.



Srpski i crnogorski oficiri u Đakovici 1913. godine.

U skladu sa spoljnopolitičkom orjentaciom zacrtanom u čuvenom Načertanija Ilije Garašanina, srpska i crnogorska vojska su napale otomansku državu u Prvom balkanskom ratu oktobra 1912. prodirući na Kosovo i Metohiju. Srpska vojska zauzima Kosovo i Prizren, a crnogorska deo Metohije, Đakovicu i Prizren. Sa otomanske strane su naišli na slab otpor, a jedine značajne prepreke srpskom napredovanju pružale su albanske jedinice Ise Boljetinija, Idriza Seferija i Bajrama Curija. Međutim, loše organizovan oružani otpor kosovskog stanovništva, srpska vojska je slomila za samo nekoliko meseci i pri tom je artiljerijom razorila veći deo zemlje. Tadašnji kritičar srpskog Dimitrije Tucović se žestoko protivio srpskom zauzimanju Kosova, nazivajući ga imperijalnim osvajanjem.On je smatrao da Kosovo pripada Albancima i zalagao se za pripajanje Kosova Albaniji. Međutim, srpski odredi nastavljaju osvajanje Albanije, prodiru do jadranske obale i u oktobru 1912. godine zauzimaju luku Drač, odakle se povlače tek nakon Austro-ugarske pretnje ratom u jesen 1913. godine.

Tokom osvajanja Kosova srpska vojska je činila brojne zločine, masakrirajući oko 20-25.000 Albanaca, uglavnom u gradovima Ferizaj (kasnije Uroševac), Prizren i Đakovica. Nakon pokolja albanskog stanovništva na Kosovu i u severnoj Albaniji, Tucović je opominjao da je "izvršen pokušaj ubistva s predumišljajem nad celom jednom nacijom", što je "zločinačko delo" za koje se "mora ispaštati". Po priključenju krajeva naseljenih Albancima Srbiji nakon Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, Albanci su uvučeni u proces posrbljavanja. Usled pojačanog pritiska na Albance i Turke pod srpskom upravom, deo njih se iseljava sa Kosova i Metohije.

Porazom srpske vojske u Prvom svetskom ratu 1915. godine, austrougarske jedinice okupiraju severni deo Kosova, a bugarske južni (Prizren, Priština, Kačanik, Uroševac, Gnjilane). Austrougarske okupacione snage, a u početku i Bugari, su na Kosovu bili dočekani kao oslobodioci. Austrougarske vlasti otvaraju škole na albanskom jeziku, dok Bugari zavode okrutan okupacioni sistem. Posle proboja Solunskog fronta 1918. godine, Kosovo u oktobru zauzimaju jedinice srpske 2. armije, i područje nešto kasnije ulazi u sastav novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca

Kosovo u sastavu kraljevine Jugoslavije



Azem Galica i Šota Galica, vođe kačaka iz Drenice.

Povratak srpske vojske na Kosovo je bio brutalan. Srpske trupe su se odmah po dolasku susresle sa oružanim otporom bandi kačaka, a iste 1918. godine osnovan je Komitet narodne odbrane Kosova, poznatiji kao Kosovski komitet, koji se borio za izdvajanje teritorija naseljenih Albancima (Kosova, Metohije, zapadne Makedonije i delova Sandžaka) iz novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i za njihovo pripajanje Albaniji. Komitet je primao značajnu pomoć u novcu i oružju od Italijana, a uspostavio je i saradnju sa crnogorskom emigracijom okupljenom oko kralja Nikole i pro-bugarskom VMRO. U januaru 1920. godine su dva članak Komiteta postali ministri u Albaniji, a sredinom leta iste godine jedan od njihovih vođa, Bajram Curi, postaje ministar Vojske Albanije, što dovodi do velike zategnutosti srpsko-albanskih odnosa. Ideje Kosovskog komiteta imale su velikog uticaja na kačake. U 1921. godini su učestali kačački napadi na saradnike jugoslovenske vlasti kao što su: kmetovi, panduri, predsednici opština i drugi. Poznatije vođe kačaka su bili Azem Bejta (poznat i kao Azem Galica), Bajram Curi, Hasan Vučitrna, Iso Boljetinac, Mehmed Delija, Elez Jusug i drugi, koji su skoro u svim mestima imali svoje bande. Kačaci su u oblasti Drenice čak uspeli da oforme „oslobođenu“ oblast koju su nazivali Mala Albanija (alb. Arbnia e Vogel). Krajem septembra 1924. godine srpska vojska je u velikoj akciji uz opsežnu upotrebu artiljerije razbila većinu kačačkih bandi i likvidirala njihove vođe.

Kosovo je pod srpskom dinastijom Karađorđevića postalo „teško tlačeni kraljev feud pod vojnom upravom“. Ovo područje je 1929. godine podeljeno na 3 banovine: Zetsku, Moravsku i Vardarsku. Kraljevina Jugoslavija je nastojala da politikom agrarne reforme i merama kolonizacije utiče na izmenu etničke slike Kosova i Metohije. Agrarna reforma ukida velike posede i kmetske i feudalne odnose. Po podacima iz 1930. godine, u 10 srezova je bilo predviđeno za 183.848 hektara za kolonizaciju. Na Kosovo i Metohiju je planski kolonizivano oko 65.000 nealbanskog stanovništva sa raznih krajeva Jugoslavije. Bilo je i oduzimanja zemlje od Albanaca, što dovodi do pobuna nekih sela, čak i do intervencije vojske. Mržnja starosedelaca prema Srbima kolonistima raste. Uprava i škole koriste samo srpski jezik, što je suprotno zahtevima Albanaca. Područje je slabo razvijeno kao i pre, sa 62% domaćinstava na posedima večičine ispod 5 hektara. Pritom, fašistička Italija potpiruje suprotnosti zarad svojih interesa u vezi Albanije.

Komunistička partija Jugoslavije deluje na Kosovu i Metohiji, i 1938. komunisti stvaraju naziv Kosmet za područje. Stvara se stav prema autonomnosti Kosmeta i bratskoj ravnopravnosti naroda Kosova, potvrđen na 5. zemaljskoj konferenciji KPJ 1940. u Zagrebu. Komunistička omladina 1938. i 1939. štampa letke u kojima se protivi iseljavanju Albanaca u Tursku, oduzimanja njihove zemlje i terora prema njima. Postoje partijske organizacije u većim mestima. Međutim, Albanci se ne uključuju previše: 1940. godine KPJ ima 239 članova, od toga samo 23 Albanca

Kosovo u Drugom svetskom ratu



Kosovo u Drugom svetskom ratu

Između 1941. i 1945. godine, za vreme okupacije Sila osovine, Kraljevina Italija je anektirala najveći deo Kosova i priključila Kraljevini Albaniji, pod italijanskim protektoratom (vidi: Velika Albanija). Manje delove Kosova zauzimaju Nemci i Bugari.[21] Italijani se prikazuju kao oslobodioci Albanaca, uvode albanski jezik u upravi i školstvu, i dozvoljavaju upotrebu albanske zastave.[21] Od Albanaca su formirali jedinice pomoćne policije, bataljon fašističke milicije i razne dobrovoljačke kvislinške formacije. Zbog terora okupatora i albanskih kvislinških odreda, veliki broj Srba i Crnogoraca se seli u Crnu Goru i Srbiju.

U oktobru 1941. je osnovan Metohijski narodno-oslobodilački partizanski odred, sastavljen uglavnom od Srba i Crnogoraca. Albancu u početku nisu prilazili partizanima jer nisu želeli obnovu Jugoslavije u kojoj su bili diskriminisani. U jesen 1942. je formiran Glavni štab za Kosovo i Metohiju i prvi albanski odred "Zejnel Ajdini". Šarplaninski narodnooslobodilački partizanski odred je u početkom 1943. ujedinio delove reorganizovanih albanskih odreda "Zejnel Ajdini" i "Emin Duraku", i srpskih i crnogorskih partizanskih četa, te je u to vreme imao oko 220 boraca. Od aprila 1943. na Šar-planini boravi delegat Vrhovnog štaba i CK KPJ Svetozar Vukmanović Tempo, čime je učinjen napredak u organizovanju oružane borbe protiv okupatora. Istog meseca, aprila 1943. ginu Boro Vukmirović i Ramiz Sadik, članovi CK KP. Uprkos svim naporima, do konačnog oslobođenja Jugoslavije, na Kosovu i Metohiji nije bilo slobodne teritorije i partizani deluju u vrlo teškim uslovima. Takođe, tokom Drugog svetskog rata na teritoriji Kosova delovale su i četničke jedinice Koste Milovanovića Pećanca.



Narodni heroji Boro Vukmirović i Ramiz Sadiku.

Nakon kapitulacije Italije 1943. godine, Nemci okupiraju Albaniju i Kosovo. Nemci formiraju kvislinške organizacije Drugu prizrensku ligu 16. septembra 1943. i Kosovski puk (Regjiment Kosova) krajem 1943. godine. Januara 1944. je održana Bujanska konferencija, na kojoj je Narodnooslobodilački odbor Kosova doneo odluku o priključenju Kosova Albaniji. Nemci i balisti sredinom februara 1944. godine počinju napad na partizanske jedinice na Kosovu i uspevaju skoro da unište Glavni štab NOV za Kosovo. Tek sredinom 1944. dolazi do masovnijeg razvoja ustanka i od juna se formira ukupno oko 7 brigada NOV, pod imenom kosovsko-metohijske brigade. U oktobru 1944. počelo je povlačenje nemačke vojske (grupa armija E) iz Grčke preko Kosova, i počela je kosovska operacija, kojom je trebalo uništiti glavninu nemačkih snaga. U tome se nije uspelo, ali područje zauzimaju jugoslovenski partizani posle povlačenja Nemaca u novembru 1944.

Odluka kosovskih partizana o priključenju Kosova Albaniji nije sprovedena zbog velikog uticaja Srba i Crnogoraca u jugoslovenskom komunističkom vrhu. U decembru 1944. u većem delu Kosova dolazi do masovne pobune Albanaca, koji nisu želeli da ponovo potpadnu pod jugoslovensku vlast. Glavno žarište toga ustanka bilo je u Drenici. Vrhovni štab NOV i POJ šalje oko 30.000 vojnika JNA radi gušenja ustanka. Najteže borbe su vođene u Drenici, a zatim u Uroševcu, Gnjilanu i Kosovskoj Mitrovici. U toku borbi dolazilo je do odmazdi nad stanovništvom koje je podržavalo ustanak. 8. februara 1945. godine je zavedena Vojna uprava na Kosovu i Metohiji. Ovim merama je tek u martu 1945. slomljen glavni otpor kosovskih Albanaca. U slamanju kosovskog otpora su učestvovale i dve brigade Narodno-oslobodilačke vojske Albanije. Prema posleratnom sporazumu Broz-Hodža, Albanija je zajedno sa Kosovom trebalo da bude sedma republika Jugoslavije, a planirano je i da obe zemlje postanu članice Balkanske federativne republike. Međutim, ovi planovi su propali nakon rezolucije Informbiroa.

Kosovo u SFRJ



Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo u SFRJ

Po završetku rata, 9. jula 1945. oblasna narodna skupština Kosova i Metohije je donela odluku o proglašenju Autonomne Kosovsko-Metohijske Oblasti (AKMO), izjavljujući da ne priznaje raskomadanje svoje oblasti, niti raskomadanje Jugoslavije, i da stanovništvo želi da ova oblast bude priključena "federalnoj Srbiji" kao njen sastavni deo. To je i učinjeno na Trećem zasedanju AVNOJ-a, 7. avgusta 1945. godine, kada je Kosmet kao autonomna jedinica priključen Narodnoj Republici Srbiji. Kosovska autonomija nije bila kreacija Narodne Republike Srbije i njenog ustavnog prava, već je od samog početka predstavljala kategoriju opšteg ustavnog prava Jugoslavije, jer je predviđa i garantuje savezni ustav. Odnos između kosovsko-metohijske autonomije i Srbije je bio lišen hijerarhijskih prava i sistema dvostruke odgovornosti: svi kosovski organi vlasti izvršavali su samostalno svoja prava i odgovarali za svoj rad jedino biračima koji su ih izabrali, odnosno Pokrajinskoj skupštini i Oblasnom odboru.

Između 1945. i 1952. godine na teritoriji Kosova i Metohije delovale su grupe razbijenih balista, koje nisu priznavale odluku o priključenju Kosova NR Srbiji. Kosovsko-metohijska oblast je dobrim delom bila pod kontrolom albanske nacionalističke organizacije "Bali Kombetar": čitava oblast je bila pokrivena mrežom revolucionarnih komiteta, koje je objedinjavao centralni komitet u Prizrenu. U borbi sa njima učestvovale su jedinice OZNA-e i UDBA-e koje su najčešće u pojedinačnim okršajima razbile ostatke balista dok je određeni broj pobegao u inostranstvo. U Americi je 1946. osnovana Treća prizrenska liga. Služba državne bezbednosti je od kraja 1954. sve do sredine 1957. godine na Kosovu sprovodila akciju nasilnog oduzimanja oružja i sistematskog pretresanja kuća oštrinom koja je prelazila svaku meru i pretvarala se u teror nad stanovništvom.

Autonomna Kosovsko-Metohijska Oblast je 1959. dobila svoje konačne granice proširenjem opštine Leposavić delovima opštine Raška (tada u sastavu u NR Srbije, a ranije u sastavu Kosovskog vilajeta). Aprila 1963. godine autonomna oblast je uzdignuta na nivo pokrajine, postavši Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija. 1966. ustavnim amandmanima je pokrajinama priznat status "konstitutivnog elementa federacije", čime je Kosovo steklo elemente originerne, izvorne i suverene državnosti. Novembra 1968. godine ime pokrajine je promenjeno u Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo, čime je Metohija uklonjena iz naziva. Prema ustavu Srbije iz 1974. godine, Kosovo je imalo de facto status federalne jedinice SFRJ, iako je formalno i dalje bilo deo Srbije.



Narodna biblioteka u Prištini.

Mirno iskazivane zahteve kosovskih Albanaca za ravnopravnim položajem sa drugim narodima Jugoslavije, komunističke vlasti su više decenija potirale zastrašivanjem, batinanjem i višegodišnjim zatvorskim kaznama za demonstrante. Najpoznatiji zagovornik kosovarskih prava, pisac Adem Demaći, je zbog svojih verbalnih delikata proveo ukupno 28 godina u zatvoru. Do prve masovne upotrebe oklopnih jedinica JNA protiv đaka i studenata došlo je tokom kosovskih nemira u proleće 1981. godine u Prištini, nepunih godinu dana nakon smrti Josipa Broza Tita. Kosovski demonstranti su tada nosili Titove slike i uzvikivali parole „Kosovo – republika“. Sukobi sa studentima u Prištini izbili su krajem marta/početkom aprila 1981. godine i očekivalo se da će se rešiti pregovorima.Međutim, kada su se nemiri proširili i na druge delove, JNA je poslata u Prištinu i druge kosovske gradove – Peć, Đakovicu, Uroševac, Podujevo, Kosovsku Mitrovicu. Oružani sukobi u Prištini izbili su sutradan po dolasku vojske, a tokom dana i sledeće noći proširili su se na veći deo Kosova.Posledice nasilnog gušenja pobune bili su veoma ozbiljne. Pogoršani su međuetnički odnosi na Kosovu i došlo je do mržnje prema JNA. Pritom, među regrutima JNA bilo je 12–14% Albanaca, najviše posle Srba i Hrvata. Albanaci su osećali da je JNA ponovo dovela Srbe na čelo Kosova.