Vršac

Vršac, grad sa dugom tradicijom




Na oko 80km severno od Beograda, na međunarodnom magistralnom putu za
Rumuniju, smešten je Vršac, jedan od najlepših banatskih gradova. Nalazi se u jugoistočnom delu Vojvodine, uz ivicu Panonske nizije, u podnožju i na obroncima Vršačkih planina sa kojih se spušta svež planinski vazduh.

Broji oko 40 hiljada stanovnika i zauzima 8 mesto po veličini u Vojvodini i jedan je od najstarijih banatskih gradova . Između ostalog, poznat je po tome što deo njegove teritorije zauzima prostor prirodnog rezervata Deliblatske peščare, poznat kao ’’Evrposka sahara’’. Takođe, jedna od prednosti ovog grada je blizina granice sa Rumunijom od koje je udaljen samo 14km zbog čega je i želežnički granični prelaz smešten u njemu.

Obiluje brojnim starim zdanjima raznovrsnih stilova, crkvama i kulturnim institucijama, čuvajući jednu od najstarijih tradicija među srpskim gradovima. Neke od glavnih znamenitosti ovog grada, koje svakako treba posetiti, su Vršačka kula, katedrala posvećena Sv. Gerhardu, manastir Mesić, kapela Sv. Krsta, Vladičanski dvor i dr. Vrščani se posebno ponose lepim i savremeno uređenim gradskim trgom, idealnim za šetanje i opuštanje, okružen arhitekturom različitih stilova.




Glavna likovna obeležja ovog grada su kula (naki ga nazivaju i ’’Grad pod kulom’), vinogradi i manastrir Mesić. Iako na prvi pogled potpuno različiti, ali i realni, zajedničko je to da im se ne zna tačno vreme nastanka.

Vršačka kula se nalazi na vršačkom bregu iznad grada. Godina njene izgradnje ne zna, zna se samo da je podignuta u XV veku i pretpostavlja se da ju je sazidao despot Đurađ Branković. Pored sačuvane Donžon kule postojala je manja polukružna kula. Početkom XVIII veka kula je srušena.


2009.g. donesena je odluka o kompletnoj rekonstrukciji zdanja. Radovi su počeli prošle godine i završena je I faza koja je obuhvatila potpunu rekonstrukciju kule, sa dodatkom tkz. Kapija kule. Planirano je da se II faza završi ove godine, i obuhvata izgradnju zidova i male kule, kao i kompletno uređenje kompleksa u turističko – sportski centar sa muzejom, vidikovcem, restoranom i prostorijama za kulturno – umetnička dešavanja.

Manastir Mesić je ženski manastir srpske pravoslavne crkve. Tačnih podataka o izgradnji manastira Mesića nema, neki istoričari čak pretpostavljaju da je izgrađen čak 1030.g., što bi ga činilo najstarijim pravoslavnim manastirom kod nas.




Ipak, uglavnom je glavna asocijacija na Vršac vino i vinogradi. Ovaj grad ima dugu tradiciju u uzgajanju vinove loze, od Dečana i Rimljanja pa do današnjih dana. Na njegovim padinama su najveće plantaže vinograda koje daju pečat razvoja grada i okoline. Posebno je zanimljiv podrum ’Vršačkih vinograda’’ , koji je napravljen u ubliku slova Y i jedan je od tri najveća vinska podruma pod jednim krovom u Evropi.
Ako se zadržite koji dan duže, možete krenuti na Vršački vinski put i upoznati se sa najboljim vinima iz Vršačkog vinogorja.

Vršac je grad značajnih kulturnih i sportskih ustanova. Izdvajaju se gradski muzej koji je muzej istorije grada, biblioteka, bioskopi, sportski centri….
Ovaj grad može da se pohvali i mnogim znamenitim ličnostima koje su potekle odavde kao što su Pavle Paja Jovanović (jedan od najvećih srpskih slikara), Milan Jovanović (poznati fotograf), Vasko Popa, Rada Đurčin i dr. Jedan od najvećih velikana ovog grada a i srpske književnosti je Jovan Sterija Popović (1806-1856), koji je veoma efektivno u samo tri reči izrazio svoje divljenje rodnom gradu ’’Vršac
lepa varoš’’.

Ono što ne treba proustiti su razne manifestacije koje se održavaju u ovom gradu i okolini, kao što su Dani berbe grožđa (manifestacija u narodu poznata kao ’’Grožđebal’’ ima dugu tradiciju i održava se trećeg vikenda u septembru), Vršački venac – međunarodni festival folklora , Vršačka pozorišna jesen i mnoge druge.

Tekst: Slavica Blagojević










izvor:beautifulserbia.info

Istorija


Ime našeg grada prema pisanim tragovima prvi put se pojavljuje pre skoro šest vekova, daleke 1427. godine u obliku PODVRŠAN, u jednom pismu kralja Žigmunda (1387-1439).Krajem XVI veka u spisima se mogu pronaći oblici VARSOCZ (VARŠOC), VERSECZ (VERŠEC), VIRSICZA (VIRŠKA). Godine 1694. zabelezen je toponim VERSOCZ (VERŠOC), a 1707. Godine VARSACZ (VARŠAC).



U svim ovim nazivima koren je srpska reč "vrh". Godine 1427. ispred navedenog osnovnog značenja stajao je prefiks "pod" što znači ispod vrha (brega) i to bi bio PODVRŠAN. Kasnije se prefiks "pod" izgubio, a dodatje završetak "šac" korenu reči "vrh" i tako smo dobili ime koje grad
nosi i danas - VRŠAC (mali vrh).

Nastanak grada

Predeo u kome se spajaju dve različite privredne površine - ravnica i Vršačke planine, oduvek su privlačili ljude da tu izgrade svoja staništa, jer je zemljište pogodno za zemljoradnju, vinogradatstvo i stočarstvo, prostrane močvare omogućavale su bogat ribolov, šume pune divljači bile su idealna lovišta.

Prva naselja javljaju se u neolitu, u doba glačanog kamena o čemu svedoče arheološki nalazi. Ljudska naselja dobijaju stalniji karakter dolaskom Slovena (pozni srednji vek) u ove krajeve, a pre njih ovde su boravili Kimerci, Tračani, Kelti, Skiti, Dačani, Rimljani, Sarmati, Gepidi, Avari i drugi.

Prvi tragovi naselja na Vršačkom brdu potiču iz vremena praistorije. Podgrađe ispod Vršačke kule (srednjevekovno utvrđenje) visoko je 21 m, sa zidovima debelim 2,5 m. U njemu se smenjuju mađarski i srpski gospodari, a jedno vreme bio je u posedu Đurđa Smederervca o čemu postoje i pisani dokumenti. 1425. godine u vreme despota Đurda, Srbi se naseljavaju i osnivaju naselje Podvršac, a on utvrđenje na bregu povezuje sa svojim glavnim utvrđenjima južno od Dunava (Smederevom) u
čvrsti odbrambeni sistem.


Starija i novija istorija

Ova oblast bila je raskršće mnogih puteva, nedaleko od Vršca prolazio je i rimski put, koji je vezivao Viminacijum (današnji Kostolac), Lederatu(na ostrvu Sapaji, kod Banatske Palanke), Aggidavu (sada Varadija) sa limesom u Pomorišju. U srednjem veku Vršac se nalazio na putu koji polazi od Dunava i vodi ka Lugošu, Temišvaru, Transilvaniji, Pontu i dalje prema ukrajinskim stepama i sa severa prema jugu do Mediterana.

Današnji simbol grada, Vršačka kula, nastao je u prvoj polovini 15. veka u vreme Ugarske vlasti. Pojedini izvori govore da je trvrđava podignuta na mestu starorimske kule osmatračnice. Podigao je Đurađ Branković posle pada Smedereva za odbranu od Turaka. Potvrda ovome je da je utvrđenje na bregu iznad Vršca veoma slično utvrđenju iznad Smedereva.



Već sredinom 15. veka ova oblast poznata je po svojim vinima koja su bila među najtraženijim na ugarskom dvoru. Cesto se kod istoričara pominje 1494. godina kada se na dvoru ugarskog kralja Vladislava za bure vršačkog vina plaćalo 10,50 dukata.

Period turske vladavine

Period turske vladavine na ovim prostorima trajao je od 1552. do 1716. (ukupno 164 godine).

Kada je 1552. godine Ahmet paša osvajao Banat, krenuvši na Temišvar, Vršac i njegova tvrđava bili su prvi na udaru. Grad je opustošen, a stanovništvo se povuklo u okolna brda gde je sagradilo manja naselja od kojih su se sačuvala samo imena: Topolovo, Ludoš, Grobljište, Crvenka, Manastirište i Jarak. Pošto su uništili grad, Turci su na mestu današnjeČukur-male sagradili četvorouganu palanku, od nabijača i kolja, na obali jezera koje se prostiralo na prostoru Malog rita.

Narod Banata se pobunio. Vršački vladika Teodor Nestorović, u dogovoru sa erdeljskim knezom Batorijem, pokrene narod Banata na ustanak. Srpske čete koje su počele da osvajaju i oslobađaju banatska naselja, nosile su pred sobom barjake sa izvezen likom Svetog Save, kako bi im ulivao hrabrost i davao novu snagu. Isprava su imali puno uspeha I između ostalih oslobođen je i Vršac. Kako bi potpuno uništio srpski nacionalni i verski zanos, turski vojskovođa Sinan paša, naredio je da se iz manastira Mileševe, donesu mošti Svetog Save i spalio ih u Beogradu. Bila je to osveta za srpske ratne uspehe.


Jedna četa ustanika pod vođstvom Janka Lugošana zv. Halabura opsedala je Vršačku kulu. Zapovednik tvrđave, izazove na dvoboj Janka Halaburu, te Janko u tom dvoboju odrubi glavu agi. Ta pobeda pojavljuje se kao jedan od simbola amblema grada (iznad utvrđenja-kule vidi se ruka sa mačem i odsečenom turskom glavom). Krajem leta stiže Hasan paša koji svojim snagama potuče ustanike i započne sa osvetom. Većina Srba se povukla, sam Halabura nekoliko dana kasnije pogine u bitci kod sela Parte. Najveći deo naroda pobegne sa vladikom u Erdelj da se skloni od turskog gneva, a Vršac je nakon toga u potpunosti poprimio orjentalni izgled.


Vršac u XIII I XIX veku




Turke je iz grada proterao vojskovođa Eugen Savojski 1716. godine, čime je otvorio novu epohu u istoriji grada. Vršac ulazi u sastav Tamiškog Banata sa sedištem u Temišvaru. Grad postaje sedište novoosnovanog Vršačkog distrikta (1718.) koji je obuhvatao 72 naselja i oko 3.500 kuća.

Od 1717. godine u ove krajeve stižu grupe kolonista iz Nemačke, Francuske, Italije i Španije, prvenstveno vinogradari. Istovremeno u Vršac se slivaju mnogi doseljenici iz Srbije, prvetežno zanatlije i trgovci, Srbi i Cincari. Tada je kraj starog (Srpskog Vršca) osnovano i nemačkko naselje (prostor današnjih ulica - Sterijine i Heroja Pinkija).Srpskim delom upravlja knez, a nemačkim šulhajz (kmet). Austrijski dvor
je 1794. godine odobrio je ujedinjenje Srpskog i Nemačkog Vršca i tako je 1795. godne stvoren jedinstveni grad u kome su vlast, na osnovu posebnog ugovora, delili Srbi i Nemci.


U ovom periodu sagrađene su mnoge građevine koje su sačuvane i do danas.
Jedno od najstarijih zdanja je crkvica na Bregu, Kapela sv. Krsta, koja je zidana 1720, Kapela sv. Roka 1739, Dvor pravoslavne eparhije banatske 1759, Crkva uspenija sv. Bogorodice 1763. (poznata kao Mala ili Aleksina crkva, zidana je sredstvima trgovca Alekse Nikolića), Saborna crkva 1783-85. (posvećena sv. Nikoli). Iz tog vremena je i zgrada prve apoteke "Kod Spasitelja" 1783. (Apoteka na stepenicama). Najstariji deo vršačke Gradske kuće takođe je građen krajem XVIII veka.

Vec 30-tih godina XVIII veka ovde rade prve osnovne škole, a od 1790. godine i prva latinska gimnazija. Tokom sledeceg veka u Vršcu se osnivaju mnoge škole kao što su: zanatska, realna gimnazija, poljoprivredna, viša devojačka, učiteljska i dr. Mnoge pozorišne družine i pozorišta gostuju u Vršcu i borave u njemu čak po nekoliko meseci.


Grad 1804. god. Dobija Tržišnu povelju Franje II za hrabro držanje njegovih stanovnika u ratovima protiv Turaka 1787.-1791, a 1817. postaje slobodni kraljevski grad u ondašnjoj Austrougarskoj.


U gradu radi 13 velikih zanatskih udruženja (esnafa) koji okupljaju nekoliko stotina, pa i preko 1000 zanatlija. Trgovina naročito dobija u zamahu 1857. godine kada se grad železnicom, s kojom dolaze telegraf i brza pošta, povezuje sa Temišvarom, a dalje sa Evropom i na jugu sa lukom Bazijaš na Dunavu, preko koje roba ide na Crno more i dalje prema istoku. Ubrzo se otvaraju prve banke, grade mlinovi i velike zanatske radionice koje se pretvaraju u fabrike poljoprivrednih mašina,prvenstveno onih namenjenih vinogradarstvu.


Kaldrmisanje ulica i trgova počelo je 1820, a sledeće godine otvorena je druga apoteka. Na, tada novom, pravoslavnom groblju podignuta je 1837. crvka "Svih svetih". Prvo akcionarsko društvno iz redova zanatlija, formirano 1833, sagradilo je hotel "Konkordija" 1847. godine. U Gradskomparku (podignut 1797.) izgrađena je 1803. godine "varoška arena" za javne priredbe i nastupe sa oko 400 mesta. Podaci o prvim bibliotekama govore da su Vrščani imali javne čitaonice već 1840. godine, da bi se kasnije osnivale i istovremeno radile i po tri biblioteke.

Revolucionarna zbivanja 1848. god. Zahvatila su više evropskih zemalja, proširivši se i na Habsburšku monarhiju, u čijem sastavu je bila i današnja teritorija Vojvodine.


1859. godine preko Mesića je podignuto 7 mostova, uz stari deo nazidana je nova zgrada Magistrata, a 1860-63. i nova katolička crkva u istom arhitektonskom stilu. 1873. izgradnjom i uređenjem promenade na današnjem Svetosavskom trgu, oformljeno je gradsko jezgro, dobivši izgled kakav je uglavnom sačuvan i do danas. Švajcarski trgovac Bernard Štaub podiže u Vršcu podrum "Helvecija" 1880. (kapacitet 10.000 hl) a vršački vinogradi izlagažu svoje proizvode u svim većim evropskim gradovima: Beču, Parizu, Londonu, Briselu, Bremenu, Lincu, Budimpešti.
1891. počelo se sa asvaltiranjem ulica i trgova. Prve sijalice zasvetlele su u domovina 1897. kada je proradila gradska električna centrala, a telefonska centrala iz 1892. spojena je na međugradsku vezu 1901. godine. Nova zgrada železničke stanice sagrađena je 1900. godine.

Vršac je 1872. postao samostalna municipija, dobio je svog prvog župana i prvostepeni sud.


I svetski rat





Krajem 19. veka u Vršac prodiru socijalističke ideje, snažnim delovanjem
grupe"Vršački socijalisti" (Laza Načić i Jaša Tomić) šire se socijalističke ideje među omladinom, radnicima, zanatlijama i sitnim trgovcima.

U 20. Vršac je ušao kao grad sa 25.000 stanovnika i sa dosta razvijenom malom industrijom, snažnom trgovinom i obnovljenim vinogradarstvom, dobrim saobraćajnim vezama sa svim pravcima Austro-Ugarske i Evrope, velikim brojem kulturnih i prosvetnih ustanova, raznim udruženjima, brojnim listovima na srpskom, nemačkom i mađarskom jeziku, nekoliko štamparija, dva stalna i više povremenih bioskopa.

Po izbijanju I svetskog rata, status srpskog stanovništva se izmenio, ?nogi ugledni Srbi poslati su u progonstvo. U gradu su prestali da izlaze listovi na srpskom jeziku. Jedan deo srpske omladine, vojnih obveznika, mobilisan je u austro-ugarsku vojsku i poslat na zapadni front prema Italiji ili na istočni - prema Rusiji. Nemačka vojska stiže u Vršac 1915. godine, počinje sa utvrđivanjem grada, kopajući rovove i
gradeći put za topove do Kule kako bi odande mogla da kontroliše okolinu. 10. novembra 1918, pošto se nemačka vojska povukla prema Temištvau, u Vršcu ulaze srpske jedinice na čelu sa majorom Dušanom Dodićem.

Život se u gradu sada oganizuje u okviru nove države, ali zbog blizine granice, Vršca je ubrzo izgubio veliko trgovačko i sirovinsko zaleđe, počeo je ekononski da stagnira. Ipak nešto od ranije industrije i dalje postoji a osnivaju se i neke manje fabrike, kao što su fabrika salame, fabrika špiritusa, konjaka, šampanjca, još uvek rade industrija nameštaja i nešto manjih hemijskih fabrika, dok je i dalje najznačajnijaproizvodnja vina od čije je prodaje uglavnom zavisio prosperitet grada.


II svetski rat i novija istorija

Između dva rata, u Vršcu deluje više političkih stranaka među kojima se po snazi ističu Radikalna i Demokratska stranka kao najbrojnije. U ilegali deluje i Komunistička partija Jugoslavije, koja je u Vršcu imala izvestan broj istaknutih aktivista kao što su Žarko Zrenjanin, Borislav Petrov, Jelisaveta Petrov, Živa Jovanović i drugi. Odnosi među narodnostima, posebno Srbima i Nemcima, u gradu počinju da se zaoštravaju sa pojavom fašizma u Nemačkoj.





Drugi svetski rat (1941-1945) doneo je velike patnje, razaranja, žrtve i stradanja naroda na ovim prostorima. Posle sloma fašizma Vrščani su se odužili svojim junacima i velikanima, tako što njihova imena nose brojne ulice, trgovi, škole a u parkovima se nalaze vajarska dela koja predstavljaju poznate ličnosti.

Nekoliko dana po oslobođenju grada u Vršac stiže i deo Glavnog štaba narodnooslobodilačke vojske na čelu sa vrhovnim komandantom - Josipom Brozom Titom, odavde se komanduje borbama za oslobađenje Beograda. Veliki broj Vrščana biva moblisan ili se dobrovoljno uključuje u narodnooslobodilačku vojsku i odlazi na sremski front, a zatim se bori do konačnog oslobođenja zemlje.


Najveće etničke promene nastale su poslednjih dana II Svskog rata kada su lokalni Nemci izbegli pred Crvenom armijom. Dolazi do sistematske demografske i pobličke promene, komunisti prezimaju svu vlast. Zemlja, imanja, fabrike, zgrade … oduzimaju se starosedeocima i dodeljuju podobnima. Do pedesetih godina XX veka traje pljačka, nasilje, maltretiranje i ubijanje, da bi kasnije grad počeo da živi kao i svi drugi u SFRJ. Osamdesetih godina XX veka Vršac počinje da izlazi iz privredne tame i razvija imidž uspešnog grada.

Danas je to grad sa razvijenom mrežom škola, sportskih društava, kulturnih institucija, zdravstvenih ustanova, a pre svega grad sa jakim privrednim potencijalom na čijim osnovama je izgradio svoj prosperitet za 21. vek. Vršac sa patinom duge i burne prošlosti spremno je zakoračio u novi milenijum.Danas, kao i u većem delu svoje prošlosti, Vršac sa okolinom predstavlja multinacionalnu sredinu u kojoj se poštuju prava čoveka bez obzira na versku pripadnost.


Znamenite Iičnosti


Nikola Nešković (1720-1775), ikonopisac, deda Jovana Sterije Popovića, oslikao kapelu u Eparhijskom dvoru.

Josif Jovanović Šakabenta (1743-1805), vršački vladika, mecena i
prijatelj Dositeja Obradovića, osnivač Gramatikalne škole, incijator da
Vršac dobije status slobodnog kraljevskog grada.

Đorđe Arsenijević Emanuel (1775-1837), general ruske vojske, osvajač Kavkaza, učesnik ratova protiv Napoleona, predsednik suda dekabristima.



Jovan Sterija Popović (13.01.1806-10.03.1856.) srpski književnik.
Smatra se osnivačem srpske drame. Prvi je i jedan od najboljih srpskih
komediografa, ministar prosveta u Srbiji, osnivač Narodnog muzeja u
Beogradu.


Gavrilo Pekarović (1812-1851), lekar pedijatar, Sterijin prijatelj poznat po "Čedoljublju" prvoj knjizi u nas o negovanju dece.

Laza Nančić (1854-1887), poaznat vršački socijalista, pisac i osnivač čitaonice.

Jaša Tomić (1856-1922), naslednik Svetozara Miletića u radikalnoj stranci, plodan pisac pesama, novela, romana, pamfleta i članaka.

Feliks Mileker (1858-1942), osnivač Narodnog muzeja u Vršcu i
njegov dugogodišnji upravnik, pisac velikog broja knjiga i studija,
najpoznatije delo je o istoriji ovoga grada "Povesnica grada Vršca".

Pavle Paja Jovanović (1859-30.11.1957.), jedan je od najvećih srpskih slikara i tipičan predstavnik akademskog realizma.




Ferenc Herceg (1863-1954), jedan je od najplodnijih i najčitanijih madjarskih proznih pisaca svih vremena

Milan Jovanović (1863-1944) jedan od najpoznatijih srpskih fotografa, brat Paje Jovanovića, renomiranog srpskog slikara.

Sultana Cijuk (1871-1935), operska diva, pevala na poznatim evropskim scenama, a bila je član pozorišta u Beogradu i Novom Sadu.

Dragiša Brašovan (1887-1965), poznati arhitekta čija dela krase mnoge naše gradove, npr. Zgrada Izvršnog veća Vojvodine u Novom Sadu.

Borislav Kostić (24.02.1887-03.11.1963) titulu šahovskog majstora osvojio je na turniru u Budimpešti 1909, a velemajstora u San Remu 1911. Tokom svoje bogate šahovske karijere učestvovao je na najvećim turnirima širom sveta. Bio je veliki poznavalac šahovske teorije a veliki broj njegovih partija zabeležen je u Šahovskim udžbenicima.

Žarko Zrenjanin (1902-1942), narodnih heroj u II svetskom ratu, rodom iz Izbišta, po njemu je današnji Zrenjanin dobio ime.

Vasko Popa (29.06.1922-05.01.1991) jedan od posljednjih originalnih pesnika srpske moderne književnosti.

Rada Đuričin (31.05.1934. u Vršcu) srpska glumica. Diplomirala
1958. na Fakultetu dramskih umetnosti i 1961. na Filozofskom fakultetu u
Beogradu.

Teodor Nestorović , biskup u Vršacu i vođa Banatskog ustanka protiv Turaka 1594. godine.

Značajni datumi

XV vek - podignuto utvrdjenje Kula,
1425 - U vreme Đurđa Smederevca Srbi se naseljavaju i osnivaju naselje Podvršac,
1439 - prvi pisani dokument u kome se pominje Vršac,
1481 - Srbi iz okoline Smedereva i Kruševca naseljavaju se i osnivaju "Požarevačku malu",
1494 - dvor ugarskog kralja Ladislava II kupio bure našeg vina,
1552 - Turci osvajaju Banat i Vršac,
1594 - Vrščani se dižu na ustanak protiv Turaka pod vođstvom Janka Halabure,
1602 - poslednja bitka sa Turcima i pad Vršca, osnovana "Čukur-mala",
1641/46 - naseljavanje Rumuna iz Male Vlaške,
1660 - prvi put se pouzdano pominje manastir Mesić,
1664 - turski putopisac Evlija Čelebija boravio u našem gradu i ostavio zapis o Vršcu,
1690 - za vreme seoba Srba, pod Arsenijem Čarnojevićem, doseljenici iz Peći osnivaju "Pećku malu",
1695 - obnavljanje Banatske eparhije sa sedištem u Vršacu,
1717 - kraj turske vladavine u Vršcu i početak naseljavanja kolonista iz Nemačke
1718 - grad dobija prvu poštu i tržišno pravo,
1720 - sazidana kapela na Bregu, a Vršac postaje sedište distrikta,
1723 - izgradnja rimokatoličke crkve,
1727 - otvorena prva osnovna škola,
1728 - sagrađena prava pravoslavna crkva,
1732 - podignuta zgrada magistrata - najstariji deo Gradske kuće,
1742 - počele sa radom kameralna pivara i svilara,
1757 - sagradjen Dvor Eparhije Banatske sa kapelom, a sadašnji izgled dobio 1907.
1761/64 - sagradjena Uspenska (mala) crkva,
1767/69 - iskopan Terezijin (Vršački) kanal,
1768 - osnovana Bogoslovija,
1779 - u porti Saborne crvke otvorena prva srpska bolnica,
1784 - otvorena prva apoteka u Vršcu- "Apoteka na stepenicama",
1785 - sagradjena pravoslavna Saborna crkva,
1792 - osnovana Gramatikalna škola - niža latinska gimnazija (radila do 1819),
1792 - izvršen prvi zvanični popis stanovništva - Vršac je tada imao 8.402 stanovnika
1793 - održana prva pozorišna predstava u Vršcu,
1794 - ujedinjene opštine srpskog i nemačkog Vršca,
1797 - podignut je Gradski park,
1804 - Vršac dobija povelju sa tržišnim pravom (grb grada),
1810 - počela sa radom fabrika cipela,
1817 - Vršac dobija Privilegiju slobodnog kraljevskog grada,
1837 - u Pešti je štampan "Kir Janja" Jovana Sterije Popovića,
1839 - sagrađena crkva na pravoslavnom groblju,
1847 - podignuta zgrada hotela "Konkordija", a posle par godina data za potrebe škole
1850 - Vršac dobija pravo gradsko osvetljenje - lampe sa uljem,
1851 - Počela sa radom Niža realka i Zanatlijska škola,
1856 - počinje sa radom prva štamparija "Kirhner",
1857 - u Vršcu je održana prva izložba grožđa i vina,
1858 - Vršac dobija železničku prugu, stanicu i telegraf; iste godine osnovano streljačko društvo
1861 - izgrađen novi deo Gradske kuće,
1863 - dovršena je rimokatolička crkva,
1865 - počela sa radom fabrika nameštaja,
1870 - otvorena Građevinska škola i osnovano društvo "Prijatelji prirode",
1871 - održana skupština Ujedinjene omladine sprske (prisustvovao i Svetozar Marković),
1872 - sagrađena Srpska bolnica kod pravoslavnog groblja (kasnije pretvorena u sirotinjski dom),
1875 - počela sa radom fabrika poljoprivrednih mašina,
1878 - otvorena livnica, specijalizovana za proizvodnju presa za grožđe,
1880 - sagradjen veliki vinski podrum "Helvecija" i otvorena fabrika konjaka,
1885 - osnovano društvo "Riklijaner" i izgrađen prvi turistički objekat na breku Kula,
1887 - osnovna Gradska biblioteka,
1894 - osnovan Gradski muzej
1897 - počela rad električna centrala, osnovan prvi biciklistički klub u gradu i održana prva bioskopska predstava,
1902 - počela sa radom Poljoprivredna škola, održan Kongres vinara i vinogradara,
1903 - osnovan fudbalski klub i održana prva fudbalska utakmica u Vršcu,
1906 - osnovan teniski klub,
1912 - sagradjena rumunska crkva i sanatorijum "Sanitas",
1920 - počinje sa radom srpska Učiteljska škola i pokrajinsko pozorište "Sterija" kao i vojna muzička škola,
1922 - osnovna fabrika kalupa "Zenit",
1926 - počela sa radom fabrika dezinfekcionih sredstava "Briksol",
1928 - osnovana fabrika bombona i čokolade "Ifko",
1933 - otkrivena spomen bista Jovanu Steriji Popoviću,
1938 - osnovana muzička škola "Josif Marinković",
1941 - nemačke fašističke snage okupirale grad i kao odmazdu strelje 30 ljudi,
1944 - formiran Vršački partizanski odred,
1944 - 02. oktobra Vršac oslobodjen od fašističkog okupatora - Dan oslobođenja,
1945 - osnovano Narodno pozorište "Sterija" i Gradski sinfonijski orkestar.

izvor:to.vrsac

Arhitektura

Posebne spomenike istorije i kulture predstavljaju vrednosti arhitekture. Vršac ima sačuvane pojedine građevine i čitave komplekse ambijentalne celine što predstavlja lepe primerke raznih stilova, posebno barokne i secesijske epohe. Rekonstrukcijom fasada sačuvana je njihova autohtonost i potencirane su njihova inventivna bogatstva, čime i sam grad dobija svoje posebno obeležje. Među ovim zgradama su i objekti koji imaju svoj istorijski, privredni, etnografski i arhitektonski značaj.


Trg Save Kovačevića




Trg Save Kovačevića, nekadašnje središte trgovine i zanatstva, danas je pretvoren u ugodnu pešačku zonu okruženu nekolicinom zanimljivih zdanja. Na broju 15 je zgrada nekadašnje gostionice "Kod dva pištolja" ; u ovoj gostionici podignutoj krajem 18. veka (1813) nakratko je boravio vođ upravo skršenog srpskog ustanka Karađorđe pre no što je nastavio za Rusiju. Da bi platio svoj boravak, Karađorđe je vlasniku dao dva svoja vredna pištolja koji su postali zaštitni znak ove gostionice. Posebno je zanimljiva dvorišna fasada ove kuće koja se odlikuje tremom sa lučnim otvorima. Na istom trgu od 1868. stoji kuća koju je podigao Đorđe, brat Jovana Sterije Popovića na mestu starije u kojoj se rodio ovaj velikan srpske književnosti. Sterija (1806-1856) je bio pravobranitelj, pisac i osnivač Narodnom muzeja i Akademije nauka u Beogradu, danas najpoznatiji po svojim komedijama u kojima je šibao licemerje i ostale mane tadašnjeg vojvođanskog društva. Poslednja želja Đorđa Popovića ispunjena je 1974. kada je kuća predata Književnoj Opštini Vršac, izdavačkom preduzeću koje okuplja mesne pisce i koja ovde danas drži svoje književne večeri i izložbe. U zgradi se danas nalazi i knjižara "Draganić" u prizemlju, kao i vinarija "Rab" smeštena u podrumu.


Apoteka na stepenicama




Na uglu ulica Kumanovske i Stevana Nemanje nalazi se zdanje Stare apoteke znano i kao "Apoteka na stepenicama" zbog svog neobičnog prlaza ulazu. Kuća u kojoj se nalazi potiče iz sredine 18. veka a od 1784. ovde radi najstarija vršačka apoteka ''Kod Spasitelja''. Ovu namenu zdanje je zadržalo do 1965. kada je priključeno ovdašnjem Gradskom muzeju. Prvobitna fasada je preoblikovana u skladu sa klasicističkim shvatanjima sredinom 19. veka ali je ostalo nepromenjeno do danas: visok krov na dva sprata na kojem su se sušile lekovite biljke, veliki podrum za skladištenje zaliha na hladnom i, naravno, male stepenice koje vode do ulaza. Zgrada je prizemna. Danas su tu smeštene stalne izložbe: ''Iz istorije zdravstvene kulture južnog Banata'' i postavka posvećena uspomeni na slavnog slikara Paju Jovanovića (čiji brat je radio u apoteci) koja poseduje nekoliko njegovih vrednih dela, među njima i reprezentativni portret kralja Aleksandra Karađorđevića.


Crkva Svetog Spasa




Desno od apoteke, već na sledećem uglu nalazi se rumunska crkvica Svetog Spasa podignuta u mešavini stilova kojima dominiraju vizantijski elementi ali i žuta klinker-opeka.

U Dvorskoj ulici na broju 6 krajem 18. veka izvesni Vilhelm Šenhajm poklonio je plac za izgradnju sinagoge. Izgrđena je u dvorišnom delu, jer je Jevrejima bilo zabranjeno da grade svoje bogomolje na uličnoj liniji. Ova sinagoga je bila u upotrebi sve dok su Jevreji imali svoju zajednicu u Vrašcu i postojala je sve do početka šezdesetih godina 20. veka, kada je srušena. Tako je uništen važan trag postojanja jedne značajne građevine.


Vladičanski dvor




Dvorska ulica dobila je ime prema Vladičanskom dvoru koji se nalazi na njenom broju 20 okružen francuskim parkom zatvorenim baroknom ogradom. Dvor je podigao između 1750. i 1759. vršački vladika Jovan Georgijević kao rezidenciju banatskih episkopa, kojoj svrsi i danas služi. Dvor je prepravljan u više navrata, poslednji put 1904. kada mu je pročelje prerađeno u bogatijem neo-renesansnom i neo-baroknom stilu. U njegovoj unutrašnjosti najlepša je kapela posvećena Svetim Arhanđelima Mihailu i Gavrilu takođe iz 18. veka sa čudotovornom ikonom Presvete Bogorodice i izvanrednim baroknim ikonostasom i ikonama Nikole Neškovića. Pored toga u dvoru se čuva i bogata zbirka portreta crkvenih velikodostojnika, ikona, starih knjiga i crkvenih sasuda.


Saborna crkva




Naspram Dvora nalazi se pravoslavna Saborna crkva posvećena Svetom Nikoli sa svojim neobičnim tornjem na kojem se nalazi uska terasa. Ovaj hram podignut je 1785. na mestu starijeg.
Unutrašnjost su ukrašavali mnogi istaknuti srpski umetnici: Pavel Đurković koji je oslikao ikonostas, Nikola Nešković čije su slobodnostojeće ikone kao i Paja Jovanović sa svoja dva velika platna.


Uspenska crkva

Na kraju Dvorske ulice leži srpska pravoslavna Uspenska crkva , posvećena bogorodici, slavi veliku gospojinu.
Podignuta je 1766. a impresivni ikonostas iz 1809. oslikao je Arsa Teodorović, pomgali su mu Josif Rajkov i Aksentije Popović. Drvorezbarske radove izveo je Aksentije Marković.


Opština



Središnjim gradskim trgom, Trgom pobode, dominira visoko zdanje u kome je ranije bio smešten hotel ''Srbija''. Najvažnija zgrada ovde je Gradski magistrat u kojoj se danas nalazi Skupština opštine Vršac. To je kompleks koji se sastoji od tri zgrade građene u tri veka. Njen najstariji deo je zgrada na uglu Dvorske i Dositejeve sa dva trga, građena je u prvoj polovini 18. veka, a otkupljena je za potrebe Vršačke municipije. Klasicističkog je stila i ističe se veoma skladnim linijama, a posebno je krasi istureni deo - erker na samom uglu, kao i ukrasi oko prozora na spratu. Drugi deo zgrade, takozvano ''Gotsko zdanje'' iz 1860, okrenuto prema Trgu pobede. Glavni motiv mrko obojenog pročelja je središnji deo sa balkonom i gradskim grbom u medaljonu i istaknutim neogotičkim zabatom. Unutrašnjost Magistrata ukrašena je zidnim slikama načinjenim krajem 19. veka, a na stepeništu se nalaze kipovi devojake koje predstavljaju četiri godišnja doba. Treći deo je sagrađen na mestu starih neuglednih prizemnih građevina 1962. godine i izma ulaz sa ulice Anđe Ranković.

Rimokatolička crkva - Katedrala




Najviša i najupečatljivija građevina Vršca svakako je njegova Rimokatolička crkva - katedrala čija se dva tornja lako mogu uočiti još izdaleka. Ova impresivno neogotičko zdanje posvećeno Svetom Gerhardu podignuto je 1860-63. na osnovu planova lokalnog arhitekte Franca Brandajsa. Bogata skulptoralna dekoracija nalazi se uglavnom tek u višim zonama tornjeva kao i oko portala i prozora. U unutrašnjosti, tri broda crkve završavaju trima oltarima od kojih je središnji 1863. oslikao Karl Gajger, profesor Bečke akademije lepih umetnosti. Jedna je od najlepših i najvećih katoličkih crkava na ovim prostorima.


Konkordija




Arhitekta Brandajs potpisao je takođe i nacrte za zgradu ''Konkordije'' koja stoji samo par stotina metara dalje ka severu u ulici Žarka Zrenjanina broj 20. Ovo klasicističko zdanje sa centralnim traktom naglašenim korintskim stubovima podignuto je 1847. kao hotel istog imena ali mu je kasnije namena promenjena pa je služilo kao niža gimnazija.Odmah iza ugla nalazi se Narodni muzej . U njemu se mogu videti arheološki nalazi sa bogatih iskopišta oko grada, etnografska zbirka kao i veliki broj umetničkih dela iz 19. i 20. veka. Poseban segment muzeja posvećen je životu i radu Paje Jovanovića i Jovana Sterije Popovića.


Gradski park




Na jugoistočnom obodu centra grada, prema Vršačkom bregu, leži Gradski park . Nalazi se na mestu nekadašnjeg imanja ugledne vršačke porodice Šerbl koje je 1797. otkupio Magistrat da bi pola veka kasnije počeo da ga uređuje kao gradsko šetalište. Pažljivo održavani, tad sa strelištem, klizalištem i kasnije teniskim terenima bio je nadaleko čuven po svojoj lepoti. U poslednjih nekoliko decenija park je prilično zapušten te je izgubio dosta od svog sjaja ali se i danas uživa u njegovom ogromnom drveću i vodoskoku sa predstavama četiri godišnja doba.


Vršačka kula




Najlakši i najpopularniji uspon na Vršački breg , taj najzapadniji ogranak Karpata, ide Omladinskim trgom. Iznad Gradskog parka prostire se novi kompleks sportske dvorane ''Centar Millenium''. Uspon na breg započinje ulicom Mate Matejića koja se nakon nekog vremema pretvara u vijugavo stepenište. Prošavši crkvu na Kalvariji koja potiče iz 1728. dolazi se do vrha koji krasi Vršačka kula . Podignuta u 15. veku ova branič kula jedini je ostatak nekadašnje tvrđave koja se danas može poznati samo po ostacima temelja. Srušena je u 18. veku kada je izgubila svoj vojni značaj. Sačinjena od kamena i opeke, kula nosi odlike vizantijskog načina zidanja pa ju je stoga verovatno podigao despot Đurađ. Spoljašnje stepenište vodi do drugog od ukupno tri sprata koji dostižu visinu od 20 metara. Ako nastavite šetnju ka istoku naićićete na nekoliko vidikovaca sa izvanrednim pogledom na grad. Glavni put na istok vodi do planinarskog doma na Širokom bilu, polazne tačke za pešačke ture po Vršačkim planinama.

izvor:to.vrsac

Priroda




Vršački breg, obronak Karpata poznat je po blagotvornoj klimi, kao i po brojnim
hranljivim i lekovitim biljnim vrstama. Zbog bogatstva ornitofaune, Vršačke planine su 2000. godine postale međunarodno značajno stanište
ptica u Evropi (Important Bird Area).
Zahvaljujući svom jedinstvenom položaju u banatskoj niziji, zatim raznovrsnosti flore i vegetacije, bogatih šumskih ekosistema, lepih pejzaža i vidikovaca, veći deo šumskog područja ove planine je zaštićenokao park prirode. Vršački breg predstavlja izletničko-rekreacionu zonu lokalnog stanovništva, a zabavu za sebe naći će i ljubitelji lova i ribolova, s obzirom da postoje delovi prirode namenjeni upravo ovim aktivnostima. Svima onima koji vole da zamene šetnju nečim dinamičnijim,na ovoj planini se pruža mogućnost paraglajdinga, kao nešto ekstremnijeg oblika uživanja u prirodnom ambijentu.


Fauna




Fauna ptica Vršačkih planina, koja broji više od oko 130 vrsta, po mnogo čemu
je vredna i osobena. Brdske šume predstavljaju značajnu odliku raznovrsnosti staništa prica Vojvodine i u njima se gnezde šumske vrste poput šumske šljuke, crne žune, planinski šareni detlić i belovrate muharice. Blizina Karpata i spona sa ovom impoznatnom i posebnom ekološkom celinom, omugućava i prisustvo vrsta kojih u gnežđenju nema nigde drugde u Vojvodini, poput planinske strnadice, planinskog detlića izmijara. Specifičnost položaja na prirodnim pravcima komunikacije, sponi planinskih masa, šuma, ravnica i vode, stvara uslove za vrste
poput uralske sove i kratkoprstog kopca. Preko 90 vrsta ptica koje se gnezde na Vršačkim planinama, budući retke i ugrožene, uživaju zakonsku zaštitu na teritoriji repulbike Srbije. Vršačke planine uvrštene su na listu područja za ptice od međunarodnog značaja, Important Bird Areas – IBA, čime je na najbolji način priznata globalna vrednost prica ovog prostora. Zaštitom Vršačkih planina kao Parka prirode, a od 2005. godine kao Predela izuzetnih odlika, na spisku retnih ptica ovog podneblja našli su se: Dugorepa ili uralska sova, Orao zmijar, Orao krstaš, Orao kliktaš, Kratkoprsti kobac, Osičar, Bela čiopa, Omorikaš, Strnadica
kamenjarka, Šumska šljuka, Crna roda.

U životinjskom svetu Vršačkih planina ima srna, divljih svinja, zečeva, divljih mačaka, lisica, a u prolazu se zadržavaju i vukovi. Na području Vršca žive: veverica, šumski puh. Jedinstveno gnezdište u našoj zemlji ima u Malom Ritu barska šljuka bekasina. Od zmija najzastupljenija je belouška, ređe šarka, a ima slepića i smuka. Jedna vrsta zelenog guštera smatra se da je raritet u Vojvodini. U rečnim tokovima i u kanalima ima raznih vrsta riba: štuke, šarana, soma, kečige, karaša i sitne bele
ribe.

Flora




Flora- Biljni svet je veoma raznolik. Najviše je trava od kojih poseban značaj ima kostrika. Na Vršačkim planinama rastu: smreka, crni bor, pavit, poljski i brdski brest, bukva, pitomi kesten, više vrsta hrasta, beli grab, više vrsta lipa, kupina, šipak, poljska ruža, divlja jabuka i kruška, beli i crveni glog, brekinja, oskoruša, rašljika (trn), divlja trešnja, ruj, klokočika, klen, mleč, žesta, dren, svib, bršljan, kurika,
pasrden, beli i crni jasen, obična kalina, crvena zova, veprina. Sve su to autohtone biljne vrste. Naknadno unete drvenaste vrste su: bagrem, jasika, bela i crna topola, vrba rakita, divlji kesten i razni četinari.Na Vršačkim planinama ima 1.024 vrsta drveća, šiblja i zeljastog bilja.Zna se za 22 biljne zajednice (fitocenoze) i to 10 stepsko-livadskih i 12 šumskih.

izvor:to.vrsac