Afrika

Zvečka shekere napravljena je od osušene, izdubene tikve koja ima ovijenu mrežu s nanizanim plastičnim kuglicama. Pripadnici naroda Yoruba u Nigeriji često istodobno sviraju tri shekere koje se međusobno razlikuju visinom tona. Svirači u Gani znaju objesiti shekere oko vrata i svirati tako da rukama udaraju o mrežu plastičnih kuglica.

Ova je zvečka vrlo čest instrument i u kubanskoj glazbi.

Ove male zvečke gotovo se uvijek sviraju u paru. Zvečka se sastoji od pletene košarice napunjene sjemenkama čija je donja strana zatvorena kožom. Može se svirati pokretima gore-dolje ili naprijed-natrag, pri čemu se pravodobnim okretanjem instrumenta na suprotnu stranu mogu naglašavati dobe, zbog čega sjemenke udaraju o kožu. Takve zvečke mogu biti i većih dimenzija.

Instrument se svira u zapadnoj Africi, a danas je prepoznatljiv kao sastavni dio brazilske glazbe pri izvođenju capoeire, kada se svira zajedno s instrumentom berimbao. Brazilski naziv te zvečke je caxixi.

Zvona su vrlo zastupljena u glazbi zapadne Afrike. Sviraju se tako da se po njima udara čavlom, novčićem ili prstom na koji se natakne željezna matica.

Uglavnom se sviraju na dva načina: kao pratnja bubnju ili kao solo instrument za ritmičku podlogu pri izvođenju pjesama.

Zvona su vrlo zastupljena u glazbi zapadne Afrike. Sviraju se tako da se po njima udara čavlom, novčićem ili prstom na koji se natakne željezna matica.

Uglavnom se sviraju na dva načina: kao pratnja bubnju ili kao solo instrument za ritmičku podlogu pri izvođenju pjesama.

Truba





Koristi se u Nigeriji.
Izrađena je od mjedi,A visoka je 133 cm.

Udaraljka je izrađena od sušene izdubene tikve. Uglavnom se svira kao prateći ritmički instrument.

Zvečka, koristi se u Nigeriji, izrađena je od drveta ili trske. Visina joj je 26 cm.

Ova je željezna zvečka ispunjena kamenčićima koji stvaraju tonove. Široka je 17,5 cm.

Koristi se u Zapadnoj Africi.

Vrlo je glasan instrument napravljen od sušene izdubene tikve ovijene mrežom na koju su pričvršćene kauri školjke. Svira se tako da se jednom rukom drži kraj tikve, a drugom se mreža naglim pokretima povlači prema gore. Pri udarcu školjaka o tikvu stvara se glasan i prodoran zvuk. Zvečka se svira diljem zapadne Afrike.

Nigerija
tikva,konop, kauri školjke
vis. 26,5 cm

Namjena: glazbeni instrument
Tematska odrednica: umjetnost naroda Yoruba

Zvečka je napravljena od niza stožaca od trske napunjenih sjemenkama i međusobno povezanih tankim konopcem. Svira se tako da se priveže za nogu te pri plesu daje dodatnu ritmičku podlogu glazbi.

Nigerija
trska, sjemenke
duž. 22 cm

Jednostavna zvečka izrađena je od osušenih plodova mahunarki nanizanih na trake ispletene od trske koje proizvode mekan i topao zvuk. Zvečke se pričvršćuju na noge plesača i tako upotpunjuju ritam.

Nigerija
trska, plod mahune
duž. 70 cm; 81 cm

Balafon je melodijska zapadnoafrička udaraljka, svojevrsna preteča marimbe. Napravljen je od drva bala, a svira se tako da se batićima udara po drvenim pločicama od kojih je svaka ugođena na određen ton. Balafon je najčešće ugođen u pentatonskoj ljestvici, no postoje i verzije u tetratonskim, septatonskim i u kromatskim ljestvicama.

Ispod drvenih pločica privezane su šuplje tikvice kalabash koje imaju ulogu rezonantnih kutija. Svaka tikvica ima rupicu, koja se nekad prekrivala materijalom izrađenim od tanke niti uzete iz paukovih jajašaca, a u novije se vrijeme za istu namjenu rabi cigaretna folija. Taj detalj svakom udarcu daje zujeći zvuk.

Balafon se može svirati kao solo instrument, ali se često pojavljuje i kao sastavni dio zapadnoafričkih sastava, zajedno sa zapadnoafričkim bubnjevima.


Benin
drvo, konop, tikva, trska
duž. 74 cm

zapadna Afrika
drvo
vis. 30 cm

Željezna narukvica napunjena je kamenčićima koja pri plesnim pokretima na ruci plesača upotpunjuju ritam.

zapadna Afrika
željezo
promj. 7,8 cm

Nakit

Ogrlica. Perlice. Masaji, Kenija.

Ogrlica.

Pel. Mali.



Afrički nakit, osim što svedoči o estetskom i umetničkom ukusu, ukazuje i na kultne vrednosti, socijalnu strukturu, ekonomski i društveni razvoj.

Prastari načini ukrašavanja ljudskog tela (najstarija svedočanstva o postojanju nakita datiraju još iz vremena mlađeg paleolita) sačuvali su se veoma dugo u pojedinim delovima Afrike i razvili posebnu vrstu umetnosti sa izuzetno bogatim sadržajem. Sve do danas zadržala se izrada nakita načinjenog od životinjskih zuba, semena plodova, slame, sjajnog konca, školjki, pužića – sve do najfinije oblikovanog nakita od slonovače, dragocenog kamenja, srebra i zlata. Nakit od prirodnog materijala ostao je u upotrebi kao deo kulturne prošlosti i njegovo nošenje je obično vezano za važne događaje i periode čovekovog života, pre svega detinjstva, puberteta, mladosti. On nema funkciju prikazivanja društvenog prestiža i značaj bogatstva, bar ne u većoj meri, kao što je to slučaj sa nakitom od zlata, dragog kamenja i slonovače, ali ima važnu ulogu da ukrasi ljudsko telo, da istakne lepotu pokreta, obeleži osobinu čoveka (na primer, hrabrost), da svojim zveckanjem odagna zle sile ili doprinese ritmu igre.

Prsten “hypocrisy”. Ašanti. Gana. Zlato. Težina 32.5 gr

Neke vrste nakita zbog značaja i prestiža zaslužuju da budu posebno pomenute. Među nakitom od školjki, od posebne vrednosti su predmeti od školjke kauri (ciprea). Služila je i kao platežno sredstvo u razmeni za raznovrsnu robu, pa su tim školjkama čak kupovani robovi i plaćane neveste. Od školjke kauri pravljen je raznovrstan nakit, pre svega ogrlice i pojasevi koji su najčešće nošeni na posebnim svečanostima. Neki od afričkih naroda su čuveni po izuzetnim umetničkim predmetima izrađenim od perli različitog materijala, oblika i boja. Podatak da je samo u grobu jednog vladara na arheološkim nalazištima u Igbo Ukvuu nađeno više od sto hiljada različitih vrsti perli govori mnogo o bogatstvu ove vrste nakita. Od posebnog značaja su u zapadnoj Africi narukvice poznate pod nazivom manila. Osim što su služile kao nakit, korišćene su i kao sredstvo razmene i vrsta novca.

Velika bogatstva u rudi i nalazištima zlata kojim su raspolagale afričke srednjovekovne države omogućila su i izradu brojnih predmeta, pa i nakita, od zlata. Pored prstenja, ogrlica, narukvica, u tu grupu nakita spadaju i pločice i privesci prišivani na kraljevsku odeću, osobito na kape i obuću.

Osim srebrnog i zlatnog, nosio se i nakit od skupocene slonovače. Pored raznih privezaka i malih maski, od slonovače su osobito pravljene narukvice i grivne za noge.

Grupi nakita mogu se dodati i raznovrsni češljevi, izrađivane najčešće od drveta, zatim od kosti i slonovače, ponekad i pozlaćeni. Češljevi korišćeni za češljanje kose ili nošeni u kosi kao ukras svojim oblikom i rezbarenim motivima predstavljaju deo kulturnog nasleđa sa višestrukim značenjima. U mnogim zemljama Afrike postoji bezbroj stilova i varijanti češljanja i formiranja kose. Svaki od njih simbolizuje neki predmet, određeni događaj ili priliku. Afričke su frizure često najčudnije skulpture izrađene od kose, pa su otuda neki skloni da kažu da je frizura najlepši deo nakita Afrikanaca.

Grivne za noge. Mosi. Burkina Faso. Bronza. Visina 19 cm i 18 cm		Grivne za noge. Mosi. Burkina Faso. Bronza. Visina 11 cm i 10 cm		Ogrlica. Pel. Mali. Slama. Dužina 22 cm

(Muzej Afričke umetnosti, Beograd)

Skulpture u drvetu

Kultna figura. Bambara, Mali. Drvo. Visina 91 cm.

U tradicionalnoj afričkoj skulpturi u drvetu odražava se kultura sopstvenog originalnog filozofskog sistema. Ona daje konkretne vizuelne oblike jednom visokoorganizovanom sistemu mišljenja, koji ima svoju logiku i skladnost. To je filozofija koja prirodu bića kao i sveta uopšte shvata kao proces, manifestaciju snage, pokretne i promenljive energije.

U religiji zemljoradničkih naroda zapadne Afrike, kao i u njihovoj klasičnoj skulpturi, izuzetno mesto imaju figure predaka.

Statuama koje služe ovom kultu daju se svakodnevni pokloni i prinose žrtve u hrani i piću. One imaju svoje određene likovne karakteristike – odlikuje ih monumentalnost i životni intenzitet, čak i kad su malih dimenzija. Stav im je orijentisan na ukočenost i ravnotežu, figure imaju izraz mira i stabilnosti, koji nisu uslovljeni tek materijalom ili oštricom dleta ili noža. U jednistvu linija, površina i zapremina koje čine statuu ogleda se stamena snaga porodice, roda, plemena.

Neke figure služe u magijske svrhe, mnoge se upotrebljavaju u naročitim ceremonijama i obredima u vezi sa ritualom posebnih kultova i tajnih društava. Mogu predstavljati magijsku figuru, vrstu božanstva, fetiš i drugo, a uopšte uzev to su obredni kipovi.

Figure predaka. Senufo, Obala Slonovače. Drvo. Visina 95 i 101 cm.		Kultna figura. Bambara, Mali.

(Muzej Afričke umetnosti, Beograd)

Bronzana skulptura

Poprsje vladara. Nigeria. Bronza. Visina 50 cm		Cock. Benin, Nigeria. Bronza. Visina 50 cm

Glava Olokuna.
Nigeria.
Bronza

Bronzane skulpture srednjovekovnih umetnika poniklih u narodima zapadne Afrike po svojoj virtuoznosti, tehničkoj savršenosti i dostignućima svedoče o bogatoj i raznovrsnoj umetničkoj tradiciji u tom delu afričkog kontinenta. Počev od najstarijih dosad otkrivenih predmeta livenih u bronzi pomoću komplikovane tehnike izgubljenog voska iz 9 veka u mestu Igbo-Ukvu u Nigeriji, do čuvene beninske umetnosti, začete krajem 15 veka, i skulptura naroda Kameruna, Burkine Faso, Obale Slonovače i drugih zemalja, ostaje neizbrisiv utisak o delima visoke umetničke vrednosti. Pronađeni predmeti govore o tome da njihov nastanak nije bio vezan samo za oltare pojedinih kultova (na primer, skulpture petlova i ovnova u Beninu), već su bili izrađivani i bez ikakave praktične, didaktičke ili kultne namene, dakle kao čisto umetničko delo. I kao što je bio slučaj i drugde u svetu, najčešće su ta dela u skupocenoj bronzi pripadala višim društvenim slojevima – kraljevima i drugim uglednicima, povlašćenog materijalnog i društvenog položaja.

Skulpture najčešće predstavljaju različite životinje (kao što su lav, leopard, pevac, krokodil, antilopa, bik ili ptice) ili ljudske figure sa karakterističnim predmetima kao što su puška, kotarica, lula i drugi. Čuvena je skulptura grada Ife (religiozni i rani politički centar Joruba od 9 do 15 veka) zbog realističkih predstava ljudskih glava, od kojih su mnoge rađene u prirodnoj veličini.

Sedeća figura kralja. Zapadna Afrika. Bronza. Visina 11 cm		Komemorativna glava. Nigeria. Bronza. Visina 29 cm		Moro-Naba, kralj. Mosi, Burkina Faso. Bronza. Dim. 15 cm		Glava Kraljice Majke. Nigeria. Bronza. Visina 58 cm

(Muzej Afričke umetnosti, Beograd)

Bronzani tegovi

Ptica Sankofa. Teg. Ašanti, Gana. Bronza. Visina 6,5 cm.

Posebnu grupu sitnih bronzanih predmeta čine tegovi za merenje zlatnog praha naroda Akan u Gani, poznati pod nazivom Ašanti tegovi. Tegove i kompletnu opremu za merenje prodavali su zlatari koji su pored obrade zlata i izrade nakita izlivali i tegove od bronze. Zlatari su bili povlašćeni sloj. Činili su posebne zajednice i prenosili svoje umetničko znanje na potomke.

Prema obliku i motivima, tegovi se mogu podeliti u dve velike grupe: geomtrijsku i figurativnu. Geometrijski su najčešće u obliku kocke, dvostrukih valjaka, heksaedara i piramida. Figurativni predstavljaju različite vrste životinjskog i biljnog sveta, ljude u različitim životnim situacijama i različite upotrebne predmete, kao što su razne alatke, posuđe, stolice, muzički instrumenti, oružje. Posebno su zanimljivi tegovi koji predstavljaju insekte, sitne plodove i seme nekih biljaka, jer su liveni po uzoru na prirodu, bez korišćenja modela od voska. Kao model služio je sam insekt ili plod. Neki tegovi simbolično govore i o poznatim afričkim izrekama i poslovicama. Na primer, smisao tega na kojem je prikazan čovek koji se penje uz drvo, dok mu drugi pomaže, jeste u tome što pokazuje da će se onome ko bira dobro drvo, odnosno dobar put, uvek naći neko da pomogne.

Ptica sa mladima. Teg. Ašanti, Gana. Visina, 6,5 cm.		„Svaka ptica svome jatu leti“. Teg. Ašanti, Gana. Bronza. Visina 7 cm.		Par ptica na postolju. Teg. Ašanti, Gana.

(Muzej Afričke umetnosti, Beograd)

Tkanine

Tkanina “fila”. Senufo, Obala Slonovače. Veličina 155 x 229 cm

Za afričku umetnost uopšte, pored estetskih kvaliteta, veoma je bitan unutrašnji sadržaj, ono što je vezuje za određeni kulturni kontekst. To se posebno odnosi na afričke tkanine koje su imale u prošlosti, a imaju i danas, izuzetan značaj kao sredstvo komunikacije, informacije i uzajamnog opštenja unutar određenih zajednica.

Za razumevanje značaja i važnosti tekstila u afričkim kulturama neophodno je poznavanje raznolikih i čestih simbola na njemu, iskazanih likovnim sredstvima, a koji su skoro uvek u tesnoj vezi sa predanjem i usmenom tradicijom. Ono što je za afričku umetnost opšta karakteristika – veza između verbalne i likovne umetnosti – posebno je značajno za umetnost na tkaninama, jer one često zamenjuju pisanu reč, odnosno prenose poruku značajnu za pojedinca, porodicu ili širu društvenu zajednicu. Kod nekih naroda to je sasvim jasno izraženo. Tako, na primer, kod Dogona, naziv za izatkani materijal znači izgovorena reč. Po njihovom mišljenju biti nag, neodeven, isto je što i biti bez govora.

Tkanina – tapi. Mali. Vel. 140 x 236 cm

Od materijala koji se u zapadnoj Africi koristi za izradu tkanina najznačajniji je pamuk, a zatim i ostali materijali životinjskog i biljnog porekla, kao što su rafija, lika, vuna i svila. Sličnu funkciju, kao tekstil, imali su i predmeti od životinjske kože i krzna i materijal od drvene kore, poznat pod nazivom tapa.

Tkanine od pamuka su najrasprostranjenije, jer je pamučna odeća najugonija za nošenje. Savanske oblasti zapadne Afrike bile su u srednjem veku jedan od najvažnijih svetskih centara za gajenje i preradu pamuka. Mada ima malo podataka koji se odnose na period pre XI veka, smatra se da je još ranije pamuk korišćen za izradu raznovrsnih tkanina.

Osnovna odlika tradicionalnog tekstila u Zapadnoj Africi je da se tka na uzanim horizontalnim razbojima sa osnovom koja ne prelazi širinu od trideset centimetara. Najčešće su trake od deset do petnaest centimetara, mada ima i sasvim uskih od tri centimetra.

Pored tkanina koje se ukrašavaju u toku tkanja, karakteristične su i tkanine koje se naknadno, pošto su već izatkane, ukrašavaju bojenjem, slikanjem štampanjem, aplikacijama i vezom. Simbolika boja je od velikog značaja za mogućnost stvaranja raznorvsnih ornamenata.

Tkanina. Mali. Vel. 117 x 210 cm		Tkanina. Fon, Benin. Na crnoj pamučnoj osnovi je aplikacijom ranobojnih tkanina prikazan motiv ptice, simbol kralja Kpengla. Veličina 167 x 92 cm.		Tkanina “adinkra”. Ašanti, Gana. Pamučno platno tamnožute boje sa štampanim motivima. Veličina 82 x 110 cm.

(Muzej Afričke umetnosti, Beograd)

ELEPHANT MASK




Bamileke,

Kamerun.

Tkanina, perle.

65 x 122cm.

MASKA SLONA 65 x 122 cm. Tkanina i perle Bamileke - Kamerun.

MASKA SLONA Detalj 65 x 122 cm. Tkanina i perle Bamileke - Kamerun.

Maska slona spada u najvrednije predmete iz muzejske kolekcije i u njemu se ogleda za Bamileke svojstven pristup ukrašavanja i simboličkog upotpunjavanja predmeta upotrebom raznobojnih perlica. Sveti, kraljevski predmeti poput statua, postolja, štapova i palica su se čitavom površinom prekrivale perlanim vezom i na primeru maske slona vidimo da tehnika ukrašavanje perlicama strogo poštuje liniju maske ne remeteći njenu strukturalnu formu.

Upotreba raznobojnih perlica istovremeno omogućava prenošenje jasnih poruka putem linija, boja, njihovog aranžmana i kombinacija. Crna boja simbolički predstavlja vezu između živih i mrtvih, bela se odnosi na pretke i različite magijske supstance, crvena je simbol života, žene kao i institucije kraljevskog vođstva. Dominantni dizajn sačinjen od trouglova predstavlja leopardovu šaru koja je takođe kraljevski simbol moći. Glavni motiv svakako ostaje slon koji svojom veličanstvenstvenom pojavom i sposobnostima simbolički otelotovoruje kralja, njegovu vlast i moć. Verovalo se da vladar može da se pretvori u slona ili leoparda, dobijajući time i sposobnosti i karakter ovih životinja.

Kente




Tkanina kente

Narod Ašanti, Gana

Industrijski preden pamuk i svila

215 x 340 cm.

Tkanina kente 215 x 340 cm.

Kente traka predstavlja osnov za veliku tkaninu koju muškarci Ašanti nose kao togu. Kente tkanine predstavljaju vrhunac umeća afričkih tkača, kao i simbol celokupne umetničke aktivnosti Ašanti kraljevstva.

Preko 20 traka se zašiva jedna za drugu, da bi se postigla raskošna veličina ove svečane nošnje (približno 220x340 cm). Običaju sastavIjanja velikih komada tekstila iz traka doprinela je odlika afričkog razboja koji uglavnom nije širi od 30 santimetara, dok najuži može imati i samo tri santimetra.

Fascinantno je da tkač izrađuje jednu jedinu traku, imajući na umu dezen koji ne može da sagleda dok ne izatka čitavu traku. Ipak, to radi sa takvom preciznošću da se šare, kada je čitav process tkanja završen, savršeno uklapaju.