Pravoslavlje - od Holivuda do Aljaske

Božićni običaji širom pravoslavnog sveta razlikuju se od sredine do sredine, jer je svaki narod uneo sopstvenu tradiciju u praznik koji slavi rođenje Isusa Hrista. Međutim, lepi običaji poput odlaska na liturgiju u ponoć, pevanja božićnih pesama i darivanja, zadržani su među svim pravoslavnim vernicima, za koje je Božić praznik cele porodice koja je tih svečnih dana obično na okupu. Tako ni ovoga ovoga puta, u stotinama crkava širom Amerike u kojima se veliki praznik i dalje slavi po Julijanskom kalendaru, neće izostati ceremonije koje prate Božić, uključujući i paljenje badnjaka na otvorenom, ponoćne i božićne liturgije.

- Ne mogu vam opisati našu radost tih dana, kada smo svi okupljeni oko našeg doma i Crkve, kada proslavljamo svoju veru, sećamo se porekla, zavičaja, predaka - priča Spomenka Savić, koja je kao devojčica sa roditeljima stigla u Čikago, a danas i sama ima porodicu i decu. Na žalost, odlasci u zavičaj odavno su se proredili, ali je vera nešto što ostaje kao trajna veza...- O praznicima kao što je Božić osećamo se nekako posebno, kao da je deo zavičaja ovde, među nama. Zato insistiramo na održanju tradicije i mnogi mladi nas podržavaju u tome - kaže Spomenka. - Imponuje nam kada ovde u medijima vidimo kako i među poznatim Amerikancima ima onih koji se krste sa tri prsta. To sigurno nije slučajno...

Duhovni život slavnih


Da nije slučajno, siguran je i protojerej Aleksandar, starešina Crkve preobraženja u Los Anđelesu, koji kaže da mnogi od njegovih parohijana rade u američkim filmskim studijima kao režiseri ili glumci, pri čemu su neki od njih i vrlo aktivni u crkvenom životu:

- Zvezde kao što su Natali Vud i Sandra Di bili su moji parohijani. Blizak sam bio i sa Julom Brinerom, koji je bio član pravoslavne crkve u Njujorku. Lana Vud, Teli Savalas i Karl Malden bili su takođe pravoslavci. Uglavnom ruskog i srpskog porekla. I čuveni režiser Elija Kazan, poznat po klasicima kao što su "Sjaj u travi" i "Na dokovima Njujorka", takođe je bio pravoslavac.Otac Aleksandar kaže da su među holivudskim zvezdama današnjice najpoznatiji pravoslavci Tom Henks, Dženifer Aniston, Naomi Kempbel, dodajući da pravoslavna duhovnost podstiče zvezde da vode manje raspustan život.
- Pomažem im duhovnim savetima da pronađu ravnotežu u životu.

Kada su glumci u pitanju, ponekad me i poslušaju prilikom izbora scenarija za film kako bi odabrali ulogu čiji karakter promoviše hrišćanske moralne vrednosti. Dvostruki oskarovac Tom Henks pravoslavlju se okrenuo 1988. godine, kada se oženio glumicom Ritom Vilson, čija je majka Grkinja.

- Venčao sam se u istoj crkvi u kojoj je moja supruga krštena, a moja deca su krštena u istoj krstionici u kojoj i moja supruga. Pravoslavlje je moje duhovno nasleđe - kaže Henks, inače rođen kao rimokatolik (njegov otac Amos je potomak Abrahama Linkolna, 16. predsednika SAD). Tom se danas aktivno brine o Crkvi Svete Sofije u Kaliforniji, a uoči svakog Vaskrsa se pričešćuje sa porodicom.Dženifer Aniston, bivša supruga Breda Pita, najpoznatija kao Rejčel u TV seriji "Prijatelji", za razliku od Henksa je i odrasla u pravoslavnom okruženju, jer je njen otac Janis (Džon) Anasakis, Grk rođen na Kritu. Glumica koja je u nedavnom izboru magazina Mens Helt proglašena najpoželjnijom ženom svih vremena i koju su čitaoci američkog "Veniti fera" proglasili najprivlačnijom na svetu, često ide u Srpsku pravoslavnu crkvu u Njujorku.

Među mlađom generacijom u Holivudu, poznata pravoslavka je američka glumica Tina Fej, poreklom Grkinja, koja sa Evom Longorijom deli prvo mesto na listi najplaćenijih glumica u TV serijama sa zaradom od 13 miliona dolara godišnje. Pravoslavne vere je i glumica i režiserka Nija Vardalos, takođe Grkinja poreklom, a zanimljivo je da njene filmove, kao što je "Moja velika, mrsna pravoslavna svadba" produciraju baš Tom Henks i Rita Vilson. Pravoslavka je i glumica Melina Kanakaredes iz popularne TV serije "Mesto zločina - Njujork". A pravoslavac je i holivudski glumac albanskog porekla Džejms Beluši (jedan od Bluz braders) koji je redovno posećivao Srpsku pravoslavnu crkvu u Los Anđelesu, ali je krajem prošlog veka otvoreno podržao nezavisnost Kosova, a zatim i dobio počasno državljanstvo Albanije. Pravoslavne vere je bio i njegov brat Džon, takođe glumac, koji je i sahranjen na pravoslavnom groblju.

Srpsko poreklo


Zbog ljubavi, pravoslavka je postala i slavna manekenka Naomi Kembel. I to zbog ljubavi prema ruskom tajkunu Vladislavu Doronjinu, sa kojim se godinama zabavlja. Upravo zbog njega Naomi je postala vernik Ruske pravoslavne crkve u koju redovno ide. Naomi se zbog ljubavi i preselila u Moskvu, gde živi već nekoliko godina. Zanimljivo je da je, otkako se okrenula pravoslavlju, inače problematična Naomi, sve ređe u centru skandala, a posvetila se humanitarnom radu sa decom u Rusiji.

Zapadni mediji su neretko pisali o njenoj sklonosti brazilskom kultu kandoble, sličnom vuduu, ali je manekenka uvek isticala kako veruje u Boga i često ide u crkvu.I megapopularna američka glumica i fotomodel jermenskog porekla, Kim Kardašijan, krsti se sa tri prsta i sa ponosom kaže da je pravoslavnu veru nasledila od oca. Najpoznatija Srpkinja u Holivudu je Lolita Davidović, glumica koja ima pedesetak snimljenih filmova i desetine serija. Ona je kćerka beogradskog knjižara, a odrasla je u srpskoj tradiciji. Danas živi u Los Anđelesu sa suprugom, režiserom Ronom Šeltonom (koji je postao počasni član Srpske zajednice u Kaliforniji), kćerkom i sinom i redovno posećuje Srpsku pravoslavnu crkvu u tom gradu. Glumica Katarina Oksenberg takođe je srpskog porekla, a njena majka je princeza Jelisaveta Karađorđević.

Zanimljivo je da je među "Oskarovcima" i jedan gotovo nepoznati Srbin - Zoran Perišić (Oskara je osvojio 1971. zbog specijalnih efekata u "Supermenu"), a iste godine čuveni kip je dobio i književnik poreklom iz Užica Stiv (Stojan) Tešić, koji se sa porodicom kao četrnaestogodišnjak preselio u SAD, gde je diplomirao na uglednom Kolumbija univerzitetu i doživeo mnoge velike uspehe. Veliki trag u Holivudu ostavio je i reditelj srpskog porekla, takođe Oskarovac, Piter Bogdanović, koji je pokupio najznačajnije nagrade za film "Mesec od papira", a pamti se i njegova glumačka uloga u TV hitu "Sopranovi"...


astrodream

Eskimi se krste sa tri prsta!


Po nekim procenama, pravoslavaca na svetu ima oko 200 miliona. Najveći deo čine Rusi (oko 110 miliona), slede Ukrajinci (blizu 38 miliona), Etiopljani (nešto preko 22 miliona), Rumuni, Grci, Belorusi, Srbi... A među interesantnije podatke spada činjenica da je oko četiri miliona Egipćana pravoslavne vere, kao i oko 700 hiljada Libanaca. A ono što je verovatno manje poznato jeste da u Japanu ima nekoliko desetina hiljada pravoslavnih vernika, dok na dalekom severu, među Eskimima ima (zavisno od procene) između oko 25 hiljada pravoslavaca!Trgovci krznom.

A kako je uopšte došlo do toga da oko 8 procenata Eskima primi pravoslavlje? Kumovali su – Rusi.

No, da krenemo redom....


Eskimi, od kojih danas više od polovine pripada različitim hrišćanskim strujama, nekada su bili pobornici drevnih šamanskih kultova. Verovali su u “Majku More” i “Čoveka Meseca”, i da svako živo biće ima dušu. Umirivali su duhove pre lova, a novorođenčadi davali ime osobe koja je nedavno umrla (zbog verovanja da će ta osoba nastaviti da živi u detetu), dok su šamani imali više nego značajnu ulogu u društvu. Život eksimskih plemena počeo je da se menja 1741, kada su prvi ruski trgovci krznom pristigli na Kamčatku, a uskoro su počeli i redovno da plove od obala Sibira od Aleutskih ostrva (arhipelag na severozapadnoj obali Severne Amerike, između Aljaske i Kamčatke).


Krajem 18. veka počinje stalno naseljavanje trgovaca krznom iz različitih evropskih delova Ruske imperije ili iz Sibira (mešovitog evropsko-azijatskog porekla). Ovi ljudi, sa svojim tipično otpadničkim životnim stilom i čestim nasiljem nad domorocima, nisu bili uzorni hrišćani. Lokalni stanovnici lovili su divljač za Ruse, a dolaskom “belih” na Aljasku sve više su propadali – ugnjetavanje i nove bolesti dovele su do toga da se njihova populacija smanji na osminu. Trgovci su se potrudili i da se kumuju eskimskoj deci, ne bi li time zadobili lojalnost.

Prva kolonija


Prvu stalnu rusku koloniju na Aljasci, na ostrvu Kodijak, osnovao je 1784. ugledni trgovac Grigorij Šelikov. Šelikov, koji je bio na strani domaćeg stanovništva, rešio je da nešto preduzme, i uspeo je u tome. Posle godina nezvaničnog prisustva crkve u novoj koloniji na Aljasci, Katarina Velika je na zahtev Šelikova poslala zvaničnu crkvenu misiju. Prvih deset monaha i iskušenika došli su iz manastira Valaam (nedaleko od Sankt Peterburga) ostrvo Kodijak, predvođeni arhimandritom Joasafom (Ivan Iljič Bolotov) 24. septembra 1794. Kada su stigli, bili su šokirani uvredljivim ponašanjem doseljenika prema Eskimima, i suprotstavili se eksploataciji i ugnjetavanju domaćeg stanovništva. U međuvremenu je Šelikov izgradio i školu za lokalno stanovništvo u zalivu Svete Trojice, gde je lično učio žitelje da čitaju i pišu ruski, ali to nije bio kraj njegovih zalaganja za Eskime.

Poslao je detaljan izveštaj u Rusiju o lošem tretmanu stanovništva, i, u odgovor, Sveti sinod je osnovao eparhiju na Aljaski 1796, a za episkopa je postavljen Joasaf. Dve godine kasnije, Joasaf je otputovao poslom u Rusiju, a pri povratku u koloniju, maja 1799, njegov brod je potonuo i čitava posada je poginula.Tada je “kormilo” preuzeo najpoznatiji od valaamskih misionara, German Aljaski, koji je zbog svog dara proricanja i isceljivanja kasnije proglašen za sveca. U narednim godinama, misija je imala svoje dobre i loše trenutke, često se susrećući sa ravnodušnošću ili neprijateljstvom trgovaca krznom orijentisanih na profit. A onda je ruska država dala šira ovlašćenja Crkvi.

Kada je car Aleksandar Prvi obnovio monopol na Rusko-američku kompaniju (1821), imperator je insistirao da kompanija odobri finansijsku podršku Pravoslavnoj crkvi na Aljasci. Tako je Episkopija, koja je 1811. zatvorena odlukom Svetog Sinoda, ponovo oživljena 1812, kada je odlučeno da se među Eskime pošalje nova “tura” sveštenika. Ubrzo počinje širi misionarski rad, i to dolaskom sveštenika Ivana Venijaminova na Aleute. Na ostrvo Unalaška pristigao je sa porodicom, jula 1824, i narednih 15 godina prosvećivao je žitelje Kamčatke, Aleutskih ostrva, Severne Amerike, krstio hiljade ljudi, gradio hramove, pri kojima je osnivao škole.

Po smrti supruge, novembra 1840, zamonašio se pod imenom Inoćentije, a već 15. decembra iste godine postao je prvi episkop Kamčatski, Kurilski i Aleutski (kasnije, 1850, Inoćentije je postao arhiepiskop, a 1868. i mitropolit Moskovski).Prosvetiteljski radMnogi ruski pravoslavni misionari pokazali su da umeju da budu talentovani lingvisti, što je bilo neophodno za multijezičku prirodu pograničnog života. Najnadareniji je, čini se, bio upravo Ivan Venijaminov: on je osmislio alfabet za jezik Aleuta, i, uz pomoć poglavice (toiena) Ivana Pan'kova, napisao i objavio 1833. na tom jeziku katihizis, prvu knjigu na nekom od ekskimskih narečja. Kasnije je štampao još nekoliko rečnika, gramatika i bukvara na jezicima Alauta i Tlingita.Sve u svemu, Rusi su izgradili brojne drvene crkvice i kapele duž Aleutskih ostrva i južno-centralne obale Aljaske, a tokom 1840-ih, Rusko-američka kompanija podigla je sabornu crkvu u Novoarhangelsku (današnja Sitka, na teritoriji SAD).


Godine 1867, Aljaska je prodata SAD za sedam miliona i 200 hiljada dolara. Amerikanci su otvorili prvu fabriku konzervi, što je učinilo da se dodatno promeni tradicionalni način života. No, to je već druga priča...Episkop – Hercegovac!Pravoslavce na Aljaski trenutno predvodi vladika Nikolaj (Sorajić), inače srpskog porekla. Pod njegovom jurisdikcijom nalazi se 25 hiljada vernika u 97 parohija, 54 sveštenika, Seminarijum Svetog Germana Aljaskog u Kodijaku, tri katedralne crkve i oko stotinu drugih crkava i kapela, kao i škola i bogoslovija.Sorajić je rođen u Bjutu (Montana), 9. aprila 1949, u porodici Nikole i Vere (rođene Obilović), a rudarskom gradiću u to vreme bilo je čak oko 300 srpskih kuća.

Sorajići su bili vernici, pa je to možda objašnjenje što se ubrzo po završetku srednje škole, avgusta 1970, Nikola zamonašio i uzeo svešteno ime Nikolaj. Širom Kalifornije i Montane organizovao je izgradnju pravoslavnih crkava, od kojih je možda najpoznatiji hram Svetog Simeona u Las Vegasu. Krajem sedamdesetih boravio je u Beogradu, gde je završio postdiplomske studije na Teološkom fakultetu. Godine 2002. postao je 18. episkop Pravoslavne crkve u eparhiji na Aljasci.Zanimljivo je da je episkop Nikolaj pre koju godinu, 2004, prvi put posetio Hercegovinu i otišao u Dubočicu, u očevo selo i upoznao rodbinu, a dve godine kasnije stigao je i do Kamenog, u hercegnovskoj opštini, odakle je porodica njegove majke. Tada ga je ugostilo ga i sveštenstvo Eparhije zahumsko-hercegovačke SPC. Ispostavilo se da, iako rođen u Americi, episkop Nikolaj odlično govori srpski jezik!


astrodream