Mora i okeani

Atlantski okean je drugi po veličini okean, zauzimajući otprilike jednu petinu Zemljine površine. Naziv okeana, potiče iz grčke mitologije, i znači „Atlasovo more“.
Atlantski okean je od severa prema jugu izduženi bazen u obliku slova S, koga se u području ekvatorskih protivstruja na približno 8° severne širine može podeliti na severni i južni deo. Na zapadu ga okružuju Severna i Južna Amerika, na istoku Evropa i Afrika, a preko Arktičkog okeana na severu i Drakeovog prolaza na jugu povezan je sa Tihim okeanom. Od 1914. godine postoji i veza sa Pacifikom kroz Panamski kanal. Na istoku granica Atlantskog i Indijskog okeana teče po 20° istočne dužine. Granica sa Arktičkim okeanom ide po izlomljenoj liniji od Grenlanda do najjužnijih delova Svalbarda i nazad na jug do Norveške.
Atlantski okean pokriva oko 20% površine Zemlje i drugi je po veličini nakon Tihog okeana. Zajedno sa susednim morima obuhvata površinu od oko 106.450.000 km²; a bez njih 82.362.000 km². Površina kopna sa kog se reke slivaju u Atlantski okean je dvostruko veća od površine kopna koje napaja Tihi i Indijski okean zajedno. Zapremina Atlantskog okeana sa susednim morima je 354.700.000 km³, a bez njih 323.600.000 km³.
Prosečna dubina Atlantika i susednih mora je 3.332 m; a bez njih čak 3.926 m. Najdublja tačka, 8.605 m, nalazi se u Portorikanskoj brazdi. Širina okeana kreće se od 2.848 km između Brazila i Liberije do oko 4.830 km između SAD-a i severne Afrike.
Obala Atlantskog okeana je razvedena, sa brojnim zalivima i morima, uključujući Karipsko more, Meksički zaliv, Zaliv Sveri Lavrenc, Sredozemno more, Crno more, Severno more, Baltičko more, Norveško more i Vedelovo more. Među ostrvima Atlantskog okeana ističu se Svalbard, Grenland, Island, Velika Britanija, Irska, Veliki i Mali Antili, Fernando de Noronha, Azori, Madeira, Kanarska ostrva, Zelenortska ostrva, Bermuda, Karibi, Ascension, Sveta Helena, Tristan da Kunja, Folklandska ostrva i Južna Džordžija.


Naziv Atlantis je prvi upotrebio Herodot podrazumevajući pritom okean oko tada poznatog sveta. Naziv potiče od imena titana Atlanta (Atlasa) koji je, prema legendi, morao da leđima da nosi nebeski svod. Međutim, moguće je da je Atlantik naziv dobio i po mitskom kontinentu koji je navodno u njemu postojao - Atlantida.
Jedni od prvih ljudi koji su plovili Atlantikom su bili Feničani koji su plovili istočnim obalama već oko 1200. p. n. e. Oni su otkrili Kanarska Ostrva. Kartaginski moreplovac Hanon Moreplovac je, navodno, oko 465. p. n. e. plovio obalom Afrike sve do Gvinejskog Zaliva, a njegov savremenik i zemljak Himilko do Bretanje. Pitija Masiliski je 325. p. n. e. plovio do Bretanje i Šetlandskih Ostrva. Međutim veći deo plovidbe u starom veku je bio skoncentrisan na Mediteran, dok je po Atlantskom okeanu postojala plovidba uglavnom u rejonu Galije, Britanskih ostrva i Iberije. Sve plovne rute tog vremena su vodile u Mediteran.
Ni u srednjem veku se situacija nije mnogo promenila, jer je poimanje sveta još uvek bilo bazirano na Ptolemejevom učenju. Jedini izuzetak u tom periodu su bili Normanski Vikinzi koji su plovili zapadno i severozapadno. Naselili su 861. Farska Ostrva, 865. Island, 982. jugozapadne obale Grenlanda. Odatle je moreplovac Lejf Erikson preduzeo dalja, vrlo opasna, putovanja na zapad, da bi 1001. godine stupio na tlo Labradora. 1003. i 1006. Vikinzi su plovili dalje na jug stvorivši prve evropske naseobine na tlu Amerike (ili Vinlanda, kako su oni nazivali novootkrivenu zemlju). Nažalost, kolonizacija je bila kratkog veka, pa je ovo otkriće vremenom potpuno zaboravljeno.
Dalji podstrek za istraživanje Atlantika su nesvesno dali Osmanski Turci svojim zauzimanjem Srednjeg istoka i presecanjem trgovinskog puta sa Indijom. Evropljani su morali da se okrenu traženju pomorskog puta do Indije, što je rezultiralo mnogim ekpedicijama po Atlantskom okeanu i otkrivanju „novih zemalja“. Đenovljanin u španskoj službi, Kristifor Kolumbo, je u periodu 1492. do 1503. otkrio Bahamska i Antilska ostrva, iskrcao je se na južnoameričko kopno negde u blizini današnjeg Trinidada. Put do Indije je, tokom svojih ekspedicija, otkrio Portugalac u španskoj službi, Fernando Magelan 1520. godine. Đenovljanin u britanskoj službi, Đovani Kaboto (poznatiji kao Džon Kebot) je 1492. doplovio do obala Nove Škotske.
Otkrivanje „Novog Sveta“ i njegova kolonizacija, te trgovinske razmirice između zemalja kolonizatora (Španije, Portugala, Velike Britanije, Francuske i Holandije) dovele su do stalnih sukoba njihovih mornarica i do gusarenja u vodama Atlantika. Od stvaranja nezavisnosti SAD, američka mornarica konstantno jača, da bi iz Svetskih Ratova SAD definitivno izašle kao najveća pomorska sila na Atlantiku. To je još više pojačano stvaranjem NATO-a i združenih pomorskih sila Alijanse.
Čarls Lindberg je prvi preleteo Atlantik 1927. godine.


Na Atlantiku se sreću tipični oblici fluvijalnih, glacijalnih i eolskih oblika obala, u erozivnom ili akumulativnom vidu. Najčešće su obale normalnog fluvijalnog reljefa koje razgrađuju mnogobrojne pritoke. Rijasi su tipski razvijeni u zapadnoj Irskoj, jugozapadu Velike Britanije, u Bretanji i na severozapadu Španije. Na američkoj strani česti su u podgorju Apalačkih planina. Obale sa estuarima zastupljene su u Francuskoj, na ušću Žironde, Loare, Sene i Some, u Engleskoj na ušću Severna i Temze. Delte su najrazvijenije na ušću Misisipija, Amazona i Nigera. Glacijalnih, erozivnih i akumulativnih oblika ima u polarnim oblastima, a fosilnih u nižim širinama. Fjordovi su zastupljeni na obalama Norveške, severozapadne Škotske, Islanda, Grenlanda, Bafingovog Ostrva i Labradora. Na južnoj hemisferi fjordova ima na Ognjenoj Zemlji i na ostrvima Antarktika. Obale zapadne Afrike, Biskajskog Zaliva, Jilanda i atlantske obale Floride su eolskog porekla.
Neki primorski krajevi su nabrani u arhajsko i paleozojsko doba. Radom spoljašnih sila ove oblasti su kasnije toliko snižene da je u njih prodrlo more i nataložilo marinske sedimente, ili su, pak, prosečene rasedima duž kojih su stvoreni horstovi i kotline. Takve oblike nalazimo u južnoj Engleskoj, Irskoj, južnoj Norveškoj, Bretanji i Portugalu, a sličnog su karaktera obale Afrike, Južne Amerike i jugoistočnog dela Severne Amerike. Brazilska obala je naročito ispresecana rasedima.


Atlantik se odlikuje izrazitom razvijenošću reljefa. Širina i nagib kontinentalne padine je različita. Pred severnoameričkom obalom je strma, dubine se naglo povećavaju do 3000 m. Ponegde dosežu i 4000 m. Slično je sa obalama Pirinejskog poluostrva, Afrike, severoistočnog dela Brazila, a u pribrežju severozapadne Evrope kontinentalna padina se spušta postepeno.
Sredinom Atlantskog okeana se izdiže Središnji Atlantski Greben koji deli Atlantsku brazdu na Istočnu i Zapadnu. Dug je oko 18000 km, ima oblik venca i pruža se u obliku slova S pravcem pružanja obala. Dubine na Središnjem Atlantskom Grebenu nigde ne prelaze 4000 m, a dosta je delova gde je dubina znatno ispod 3000 m, ponegde se dešava čak da pokoji vrh izbija iz mora. Udubljenje Romanš (7370 m), skoro na samom ekvatoru, deli greben na dva dela: Severni Atlantski Greben i Južni Atlantski, ili, Čelindžerov Greben. Severni Atlantski Greben se sastoji od dva, a Južni od tri uporedna venca, svi su rastavljeni kanjonskim dolinama.
Od Središnjeg Atlantskog Grebena izdvajaju se pojedini manji grebeni deleći Atlantsku uvalu (brazdu) u manje uvale. Greben Para, koji je u ekvatorijalnom delu paralelan sa Atlantskim Grebenom i obalom Brazila, deli zapadnu polovinu Atlantske uvale u severni i južni deo. Severozapadno od grebena Para, nalazi se Gvijanska uvala (6035m), a između Antilskih Ostrva i obala Severne Amerike se nalazi Severnoamerička Uvala sa tačkom Nares na dubini od 6995 m. Južni obod ove uvale čini uski Portorikanski Rov sa najvećom dubinom 8605 m, što je ujedno i najveća dubina Okeana. Prema severu dubine postepeno opadaju do Telegrafskog Platoa (tako nazvanog jer je po njemu položena većina transatlantskih kablova) i retko gde prelaze dubinu od 4000 m.
Uz obale dno je prekriveno terigenim muljem spranim sa obala rečnim tokovima ili donesenim morskim strujama i plovnim ledom. Pokriva oko 25% celokupne površine dna. Crvena glina preovlađuje u dubinama i na dnu većih uvala. Određene količine koralnih naslaga postoje u tropskim predelima. Strme padine i neravan teren dna ukazuju na jaku seizmičku i vulkansku aktivnost. Pod morem ima dosta ugašenih vulkanskih kupa, a postoje i magmatski tokovi. Neka ostrva su vulkanskog porekla kao npr. Azorska, Tristan de Kunja i ostrva Gvinejskog Zaliva. Seizmička zona sa obe strane ekvadora zahvata prostor između 15* i 35* zapadne dužine, tj. oko 700 000 km². U okolini uvale Romanš registrovano je preko 90 podvodnih zemljotresa.

Ocean ili okean (latinski oceanus; grčki ὠκεανός, prema grčkom bogu mora i voda Okeanu), u užem smislu jedinstvena, kontinuirana vodena masa golemih dimenzija, u širem smislu ukupna vodena masa mora na Zemlji koja pokriva skoro tri četvrtine (71%) Zemljine površine.
Ta globalna, međusobno povezana masa slane vode, nazivana i Svjetskim oceanom, podijeljena je kontinentima i otočjima na sljedećih pet cjelina, od najveće prema najmanjoj: Tihi ocean, Atlantski ocean, Indijski ocean, Južni ocean i Arktički ocean. Njihove službene granice definirala je Međunarodna hidrografska organizacija. Južni ocean, koji je dugo vremena bio poznat u pomorskoj tradiciji, službeno je potvrđen 2000. godine te je jedinstven jer se definira linijom širina bez ikakvih kopnenih granica.
Oceanografi ipak govore samo o četiri oceana, smatrajući Arktički ocean (ili Arktičko more) dijelom Atlantskog oceana.
Manja područja oceana nazivaju se morima, zaljevima, prolazima i dr.
Geološki gledano, ocean je područje oceanske kore pokrivene vodom. Oceanska kora je tanak sloj skrućenog vulkanskog bazalta koji prekriva Zemljin plašt na mjestima gdje nema kontinenata. Prema tom gledištu danas postoje tri oceana: Svjetski ocean te Crno i Kaspijsko more (ili Kaspijsko jezero) koji su nastali sudarom Cimerije s Laurazijom. [[Sredozemno more je gotovo samostalan ocean povezan sa Svjetskim oceanom kroz Gibraltarska vrata, a nekoliko puta tijekom zadnjih nekoliko milijuna godina uistinu je kretanje afričkog kontinenta zatvorilo pravac u potpunosti, stvarajući Sredozemlje četvrtim oceanom. (Crno more je povezano sa Sredozemnim preko Bospora koji je zapravo prirodni kanal probijen kroz kontinentalnu stijenu prije otprilike 5000 godina, te nije djelić oceanskog dna poput Gibraltarskih vratiju.)
Površina Svjetskog oceana iznosi 361 milijun km², obujam 1370 milijuna km³, a prosječna mu je dubina 3790 m. To ne uključuje mora koja nisu povezana sa Svjetskim oceanom kao što je Kaspijsko more.
Ukupna masa hidrosfere iznosi oko 1.4 × 1021 kg, što je jednako otprilike 0.023 % Zemljine ukupne mase.


Putovanje brodovima površinom oceana potječe još iz prethistorijskih vremena, ali tek je u modernom dobu ekstenzivno podvodno putovanje postalo mogućim.
Najdublja točka oceana izmjerena je u Marijanskoj brazdi (jarku) smještenoj u Tihom oceanu blizu Sjevernomarijanskih otoka, a iznosi 10,923 m. U potpunosti je istražena 1951. plovilom britanske mornarice "Challengerom II" koji je svoje ime dao i najdubljem dijelu jarka, "Dubini Challenger".
Veliki dijelovi dna svjetskih oceana neistraženi su i nekartirani. Globalna slika mnogih podvodnih obilježja većih od 10 km napravljena je 1995., a bazirana je na gravitacijskim iskrivljenjima obližnje morske površine.


Jedan od najdramatičnijih vremenskih oblika javlja se iznad oceana: tropski cikloni (poznatiji kao "tajfuni" i "uragani" ovisno gdje se sustav stvara). Morske struje uvelike utječu na Zemljinu klimu prenoseći topao ili hladan zrak i padaline prema obalnim područjima gdje ih dalje u unutrašnjost mogu prenositi vjetrovi. Antarktička struja okružuje taj kontinent, utječe na klimu područja te povezuje struje iz nekoliko oceana.


Oceani su bitni za prijevoz: ogroman se dio svjetskih dobara kreće brodovima između svjetskih morskih luka. Važni brodski kanali uključuju Morski put Saint Lawrence, Panamski i Sueski kanal.


Zemlja je jedini poznati planet s tekućom vodom na svojoj površini, a zasigurno jedini takav u našem sunčevom sustavu. Ipak se smatra da je tekuća voda prisutna ispod površine nekoliko prirodnih satelita, posebice Galilejanskih mjeseca: Europe te s manjom sigurnošću Kalista i Ganimeda. Ostali ledeni mjeseci poput Tritona su nekada mogli imati unutarnje oceane koji su danas smrznuti. Planeti Uran i Neptun mogu također posjedovati ogromne oceane tekuće vode ispod svoje tanke atmosfere iako njihova unutrašnja struktura nije dobro poznata u ovom trenutku.
Trenutačno se vodi mnogo rasprava o tome da li je Mars nekada imao ocean vode na svojoj sjevernoj hemisferi, i o tome što mu se dogodilo ako ga je imao. Nedavni pronalasci misije Mars Exploration Rover pokazuju da je Mars imao nešto dugotrajne stajaće vode barem na jednom mjestu, ali njeno postojanje još uvijek nije poznato.
Smatra se da su tekući ugljikovodici prisutni na Titanovoj površini, iako bi ih bilo ispravnije opisati kao "jezera" nego kao "oceane". Razdioba područja tekućih ugljikovodika bolje će se znati nakon cjelokupne analize podataka sa sonde Huygens iz svemirske misije Cassini-Huygens koja se spustila na Titanovu površinu u siječnju 2005. Također se smatra da se ispod mješavine leda i ugljikovodika koji oblikuju Titanovu vanjsku koru vjerojatno nalazi podzemni ocean vode.

Okeani pokrivaju skoro tri četvrtine Zemljine površine i čine daleko najveći i najsloženiji biom. U njima žive najveće i najmanje životinje, od sitnih zooplanktona do moćnog plavog *****. Između ove dve krajnosti u okeanima se nalazi neverovatno bogatstvo života.


Okeani nisu jednostavan biom zato što se sastoje od bezbroj staništa, uključujući sve od šarenih koralnih grebena do tajanstvenih hidrotermalnih otvora u morskim dubinama. Dubina okeana očito ima značajan uticaj na uslove. Dubina može da varira od samo nekoliko centimetara duž obale do 11 km, što je najdublja okeanska tačka u Marijanskoj brazdi u blizini pacifickog ostrva Gvam.


Prvih nekoliko stotina metara ispod morske površine naziva se svetlosna zona, gde se voda u toku dana kupa u sunčevim zracima. Ovaj gornji sloj predstavlja granicu rasta biljaka u moru zato što ispod ove dubine svetlost iščezava u nemogućnosti da prodre dublje, a biljke se oslanjaju na svetlost da bi stvarale hranu.

Kao i na kopnu,mnoge morske životinje pasu biljke, što znači da moraju da žive u svetlosnoj zoni. Morske biljke su uglavnom jednostavne alge, poznate kao fitoplankton, koje plutaju u struji. Ove biljke nemaju komplikovanu građu tela, a mnoge su prosto pojedinačne ćelije. Shodno tome, mnogi morski biljojedi su takođe plutajući organizmi, kolektivno poznati kao zooplanktoni.

Zooplanktoni - uglavnom ljuskari nalik račićima - važan su deo morskog lanca ishrane, budući da su glavna hrana bezubih velikih kitova. Ovi morski džinovi filtriraju zooplanktone iz velikih gutljaja morske vode.

U većim tamnim dubinama život se nastavlja bez biljaka. Uprkos previše tamnim uslovima za biljke, većina životinja morskih dubina ipak indirektno dobija energiju od njih hraneći se morskim "snegom". On se sastoji od otpadnih proizvoda organizama koji žive iznad.


Kornjače su najčešci morski gmizavci. One udišu vazduh, ali pod vodom provode duge periode. Kao mnoge druge morske životinje imaju peraja a ne noge.


Ovi lanci ishrane predstavljaju bazu za životinjski život na moru, hraneći mnoge vrste većih kičmenjaka uključujući ribe, kornjače i morske sisare. Dok su se ribe razvile u moru, morski gmizavci, kao kornjace i morske zmije, i morski sisari, kao foke i kitovi, razvili su se, u stvari, na kopnu.Veliki deo ove evolucije verovatno se odvijao u plitkim priobalnim vodama, i dok su kitovi i delfini postali potpuno nezavisni od kopna, drugi morski sisari i većina gmizavaca moraju da se vraćaju na kopno u nekom delu godine radi razmnožavanja.

Foke i morski lavovi stvaraju sebi dom u priobalnim vodama, gde se more sastaje sa kopnom. Plitke vode se u potpunosti razlikuju od mračnih ponora okeana. Koralni grebeni, koji se ponekad opisuju kao morske kišne šume zbog toga što su oslonac velikog dela života, karakteristika su priobalnih voda u tropima. U plitkim morima visoke alge i druge vrste morskih trava mogu da izrastu u guste podvodne šume, obezbeđujući staništa za ceo niz životinja, kao što su morske vidre.


Delfini su sisari koji žive svuda po okeanima. Ove životinje lovci žive u porodičnim grupama i poznate su kao veoma inteligentne.


Relativno mali broj životinja živi i u slanoj i u slatkoj vodi. Na primer, ne postoje pravi morski vodozemci. Nekoliko vrsta, kao morska žaba, može da preživi u slankastoj vodi rečnih ušća ili u slanim močvarama, ali nijedna stvarno ne živi u moru. Razlog je što so morske vode predstavlja problem za sve životinje. Morska voda ima više materija rastvorenih u sebi nego što ima telesna tečnost živih organizama zato voda nastoji da istekne iz tela kada se ono uroni u slanu vodu. Ovaj proces se naziva osmoza i rec je o istom principu koji čini da stabljika svelog cveta živne kada se stavi u čistu vodu; ako se stavi u slanu vodu dešava se suprotno, telo vene i suši se.

Morske životinje se na različite načine bore sa ovim problemom. Morski sisari i kornjače imaju debelu kožu koja zadržava vlagu unutra i , kao što je slučaj sa mnogim drugim stanovnicima mora, njihova koža ima sluzavu građu koja je čini vodootpornijom. Druge vrste morskih životinja moraju da piju morsku vodu da bi nadoknadile izgubljenu tečnost.


Za razliku od delfina i kitova, foke poput ovih krznenih, dele vreme između vode i kopna. Njihovi udovi su spljošteni u peraje, ali ove životinje ipak mogu da hodaju po zemlji.

Crno more (u Starom vijeku poznato kao Pontus Exinus) je najistočniji dio Sredozemnog mora. Pruža se između Evrope i Azije. S Mramornim morem veže ga prolaz Bospor, a s Azovskim morem Kerčki prolaz.


Ukupni dotok morske vode kroz Bospor je oko 200 km³ godišnje. Dotok slatke vode rijeka crnomorskog sliva (uglavnom s područja srednje i južne Europe) iznosi oko 320 km³ godišnje. Daleko najveća rijeka crnomorskog sliva je Dunav.

Površina Crnog mora je oko 422,000 km², a najveća dubina mora je 2210 m.

Države na obalama Crnog mora su Turska, Bugarska, Rumunjska, Ukrajina, Rusija i Gruzija. Autonomna Republika Krim je sastavni dio Ukrajine.

Važniji gradovi na obali Crnog mora su:


Naziv Μαύρη Θάλασσα, ekvivalentan nazivu Crno more, ne može se pratiti ranije od 13. stoljeća. Prema Strabu, Crno more se u antičko doba nazivalo jednostavno more (pontos). Grčko-rimska tradicija more naziva Εύξεινος Πόντος (Euxeinos Pontos), gostoljubivo more. Ovaj je nazvi zamijenio raniji Pindarov naziv Pontos Axeinos (negostoljubivo more) (zvano tako zbog teške navigacije i negostoljubivih divljih plemena na obalama. Promjena naziva došla je s stvaranjem kolonija Milećana, čime je more postalo dijelom Grčke civilizacije.

No, moguće je i da je naziv Axeinos došlo od iranskog axaina ("tamno") Porijeklo naziva "crno" možda potjeće od nazivanju strana svijeta po bojama u antičko doba, pri čemu je crna označavala sjever, a crvena jug. Herodot jednom prilikom naizmjence koristi nazive Crveno more i "Južno more".

Moderni nazivi za Crno more su redom prijevod od Μαύρη Θάλασσα ("Crno more") - Turski Kara Deniz, Ruski Chernoye More, Bugarski Cherno More, Черно Море, Ukrajinski Chorne More, Rumunjski Marea Neagră, Laz Ucha Zuğa (ili jednostavnije Zuğa, "more").


Crno je more najveći anoksični morski sustav. Ovo je rezultat velike dubine i relativno malog saliniteta (a stoga i gustoće vode na većim dubinama. Slatka voda i morska voda miješaju se samo u gornjih 100 do 150 metara, dok se voda ispod te granice (nazvane pinoklina) miješa tek jednom u tisuću godina. Stoga ne dolazi do značajnije razmjene plinova s površinom, pa organska tvar u procesu truljenja troši sav kisik. U ovim uvjetima, ekstremofilni mikroorganizmi koriste sulfat (SO42−) za oksidaciju organske tvari, pri čemu proizvode vodikov sulfid (H2S) i ugljik dioksid. Ova je mješavina iznimno toksična (duža ekspozicija može biti smrtonosna za ljude), pa se cijeli život u moru nalazi u sloju od oko 180 m ispod površine. Nedostatak mikroorganizama i kisika pogodovao je očuvanju tisuće godina starih ljudskih artefakata kao što su korita brodova i ostaci naselja.

Velike količine organske tvari padaju na dno mora te se akumuliraju u sedimentima s koncentracijom i do 20%. Ova se vrsta sedimenata naziva sapropel.

Postoji konsenzus među znanstvenicima oko teorije da je Crno more prije posljednjeg ledenog doba bilo slatkovodno jezero (barem u gornjim slojevima), te da je tijekom ledenog doba bilo znatno pliće. No, razvoj Crnog mora iz jezera u more je još uvijek predmet mnogih znanstvenih rasprava.

Postoje razni scenariji plavljenje Crnog mora i preobrazbu iz slatkovodne u morsku vodenu masu. William Ryan i Walter Pitman predlažu katastrofični model, dok neki drugi modeli predviđaju postepenu preobrazbu.

Modeli se razlikuju po različitim teorijama oko razine vode u slatkovodnom jezeru u trenutku kada je sredozemno more doesglo visinu pri kojoj se moglo preliti preko Dardanela i Bospora.

S druge stranem istraživanje morskog dna Egejskog mora pokazuje da je u 8. tisućljeću pne. postojao jak priliv slatke vode iz smjera Crnog mora.

Tihi okean




Okeanu je dao ime Fernando Magelan, jer je uplovivši u njegove vode, primjetio da je mnogo mirniji tj. tiši, nego Atlanski okean.

Boforovo more




More je dobilo ime po britanskom admiralu seru Frensisu
Boforu(1774-1857), koji je proučavao snagu vjetrova i izumio skalu za
mjerenje snage vjetra.

Mrtvo more postaje zaista mrtvo



Dolina Jordana je jedno od najveličanstvenijih mesta na svetu. Opkoljeno planinama i stenovitom pustinjom boje rđe, to pakleno negostoljubivo područje je bilo poprište znamenitih istorijskih događaja kao nijedno drugo na kugli zemaljskoj. Malo je ljudi koji su spremni da prevale dug put da bi videli samo stene koje sunce tako nemilosrdno prži da na njima praktično možete da spremite doručak. Motiviše ih pre svega mogućnost da vide jedinstven fenomen - ogromno jezero koje sadrži hemijski koktel soli i minerala u takvoj koncentraciji da čovek u njemu ne može da potone!





Na 400 metara ispod nivoa mora, Mrtvo more je najniža tačka na površini Zemlje. Uprkos imenu, ono nije more, već pojas vode dužine 90 kilometara, čije se plavetnilo nalazi u oštrom kontrastu sa oker stenama i planinama koje ga okružuju sa svih strana. Izgled, međutim, vara. Iz daljine vam se može učiniti da je reč o slatkoj vodi, ali snažno isparavanje dovodi do toga da je koncentracija minerala devet puta veća nego u okeanu.



Mada zvanično nije more, mrtvo svakako jeste. Ribe koje u njega dospeju rečnim tokovima izdahnu za samo nekoliko minuta. Ništa u njemu ne opstaje dugo, osim šačice „prekaljenih” mikroba i hiljada turista koji ga posećuju svake godine, privučeni „blatnim oblozima” i toplim kupkama, kao i neverovatnim iskustvom plutanja po njegovoj površini. Ironija je što je voda koja je smrtonosna za gotovo sve živo čuvena po svojoj lekovitoj moći za pacijente koji boluju od reumatizma i kožnih bolesti kao što je psorijaza.



Niska nadmorska visina ima jedinstvenu prednost za turiste. Iako se temperatura leti penje i do 40 Celzijusovih stepeni, opekotine su retke zbog dodatnih 400 metara atmosfere koja filtrira sunčeve zrake. Štaviše, dodatna atmosferska „gustina” znači da u tom području u vazduhu ima 10 odsto više kiseonika nego na nivou mora, što dodatno doprinosi munjevitom oporavku svakog umornog posetioca.



Mrtvo more je ugroženo zbog opšte nestašice vode na Bliskom istoku. Rečni tokovi koji su napajali more danas se skreću za druge potrebe. Kanal jordanskog kralja Abdule, sagrađen 60-ih, uzima vodu iz reke Jarmuk koja se ulivala u Jordan, a Jordan u Mrtvo more. Na južnom kraku Izrael i Jordan imaju hemijske fabrike koje iz njega ekstrahuju minerale - fosfate za veštačko đubrivo i hemijske procese, kalijum-hlorid i običnu so, bromide, potašu, pa čak i magnezijum za automobilske felne. Zbog toga je priliv sveže vode u Mrtvo more smanjen za 90 odsto!



blic.

SREDOZEMNO MORE

Sredozemno more ili Mediteransko more je more Atlantskog oceana površine oko 2.5 milijuna km² koje je povezano s matičnim Atlantskim oceanom kroz Gibraltarski tjesnac (širine 14 km). Nalazi se između Europe na sjeveru, Azije na istoku i Afrike na jugu, osim s matičnim oceanom povezano je s Indijskim oceanom preko Sueskog kanala i Crvenog mora, a s Mramornim morem preko Dardanela. Zemlje koje okružuju Sredozemno more zovemo zemljama Sredozemlja, a cijelo područje mora i obalnih zemalja Sredozemlje. More je toplo. Ljetna temperatura rijetko doseže 30 celzijevih stupnjeva, a zimska jako rijetko pada ispod 15.



Sredozemno more je nastalo prije više od pet milijuna godina kao posljedica velike poplave koja je uzrokovala penetraciju zemljinih ploča u blizini Gibraltarskog tjesnaca. Kroz Gibraltar je ulazilo toliko vode da je površina Sredozemnog mora rasla i do 10 metara dnevno.

Prazni sredozemni bazen se punio više od tisuću godina iako se većina vode, oko 90 posto napunila u samo nekoliko mjeseci.

Neke prijašnje studije i istraživanja su s obzirom na dubinu zaljeva tvrdile da je za punjenje Sredozemlja bilo potrebno deset i više tisuća godina.

Najnovija istraživanja koje su proveli britanski znanstvenici, a koje je objavljeno u stručnom listu Nature, kaže da je prije 5,3 milijuna godina tok u zaljevu stvorio oko 250 metara dubok i 250 kilometara dug kanal. Poplave s Atlantika, prema riječima znanstvenika, ne treba tumačiti kao slap, već kao silovit i više kilometara širok kanal koji se slijo u sredozemni bazen.

Prije 300.000 godina, prije velikog izlijevanja Atlantika, Sredozemlje je bilo odsječeno od drugih mora i većinom isušeno.