Planete

Planeta ili planet (grčki planetes = lutalica) je nebesko tijelo znatne mase koja orbitira oko zvijezde i ne proizvodi nikakvu energiju vlastitom nuklearnom fuzijom. Sve do 1990-ih samo je devet planeta bilo poznato (sve u našem solarnom sistemu), dok ih je od 3. novembra 2003. godine otkriveno 133, a koje su uključivale i novootkrivene planete izvan Sunčevog sistema poznate kao ekstrasolarne planete ili jednostavno "egzoplanete".

Osim Zemlje (koju drevni ljudi nisu smatrali planetom), sve ostale poznate planete u Sunčevom sistemu su dobile naziv prema grčkim i rimskim mitskim božanstvima. Ipak, neki neevropski jezici, poput kineskog, koriste drugačije nazive. Sateliti su također dobili nazive prema božanstvima i likovima iz drevne mitologije ili prema Shakespeareovim dramama. Asteroidi su dobivali nazive, prema nahođenju onih koji su ih otkrivali, po bilo kome ili bilo čemu (ali pod uslovom da se usaglasi sa komisijom Internacionalne Astronomske Unije za nomenklaturu). Čin imenovanja planeta i njihovih karakteristika je poznat kao planetarna nomenklatura.

Planete Sunčevog sistema

U planete Sunčevog sistema spadaju, zavisno od udaljenosti od Sunca, sljedeće "velike planete":

Merkur
Venera
Zemlja
Mars
Jupiter
Saturn
Uran
Neptun
Pluton (Plutonova orbita leži dijelom unutar Neptunove, pa neki astronomi smatraju Pluton samo velikim asteroidom a nikako planetom).

Merkur

Merkur je Suncu najbliza planeta i druga najmanja planeta Suncevog sistema - dmah posle Plutona. Jedno vreme se verovalo da postoji Suncu bliza planeta, pa joj je cak dodeljeno ime Vulkan. Zbog blizine Suncu Merkur je tezak za posmatranje, jer se nikad ne pojavljuje na tamnom nocnom nebu, vec se moze videti jedino u sumrak ili zoru i to blizu horizonta, a tu svetlost prolazi kroz debele slojeve atmosfere koja meta osmatranje (u drugim prilikama je ili ispod horizota ili ga zasenjuje Sunce).

Zbog ovoga Nikola Kopernik, tvorac Heliocentricnog sistema, nikad nije uspeo da vidi Merkur i na to se pozalio pred kraj zivota.


Velicine planeta 1. Jupiter, 2 Saturn, 3. Uran, 4. Neptun, 5. Zemlja, 6. Venera, 7. Mars, 8. Merkur, 9. Pluton

Za Merkur se zna jos u praistorijsko doba; poznat od vremena Sumeraca (3 000 godina pre nase ere). Najstariji zapis o posmatranju ove planete pominje poslednji veliki astronom antickog doba Ptolomej (120-180). Radi se o osmatranju od 15. novembra 265. godine pre nove ere. Detaljnije podatke o Merkuru dobijamo tek ovog veka posredstvom americke svemirske sonde Mariner 10. Letilica je lansirana 5.11.1973. da bi 29.3.1974. prosla blizu Merkura i poslala 647 fotografija njegove povrsine.
U rimskoj mitologiji Merkur je poznat kao bog-zastitnik trgovaca i putnika, dok je u grckoj mitologiji bio poznat pod imenom Apolon kad se video kao jutarnja zvezda, a Hermes,kad se video na nebu kao vecernja zvezda. On je sin boga Zevsa i Maje, bog pastira i stada, puteva i trgovine, zastitnik lopova i glasnik bogova; vodio je duse umrlih u podzemlje [Merkur kao božanstvo ].

Simbol Merkura:

Mars

Za Mars se zna od pamtiveka. Svojom crvenkastom bojom i jakim sjajem privlacio je paznju jos praistorijskih civilizacija. Zapise o Marsu nalazimo u drevnoj Kini, Asiriji, Egiptu i drugim drzavama starog sveta.U drugom mileniju pre nove ere Vavilonci vec znaju za neobicno kretanje Marsa unazad. On je jedna od pet zvezda koje ne miruju poput ostalih, vec setaju po nebu. Ove zvezde Heleni ce zvati lutajuce zvezde, ili na grckom: planete Vavilonci su Mars zvali Nergal po svom bogu smrti i kuge. Crvenkast sjaj Helene je asocirao na poteklu krv u ratu i oni ce ovu planetu nazvati Arai po svom bozanstvu rata. Za Indijce opet Mars je vatra nebeska. Zauzeti ratovanjem i uredjivanjem svoje sve vece drzave Rimljani nisu imali vremena, a ni smisla za originalna dela u filozofiji, umetnosti i religiji. Sve to, pa i bogove uvezli su iz Helade. Samo su bogovima nadenuli svoja imena.
Jacina sjaja i crvena boja odredili su i simboliku Marsa. Mars je tako olicenje muskosti, snage, volje, agresivnosti.
Graficki simbol Marsa je:

Uran

Sve do 13. marta 1781. Suncev sistem je bio velik koliko i razdaljina Saturna od Sunca, jer je Saturn vazio za najdalju planetu. Medjutim 13. marta Suncev sistem je postao dva puta veci - bar u svesti coveka. Tog dana profesionalni orguljas u jednoj britanskoj crkvi, Viljem Hersel (1738-1822), inace strastan astronom amater, uperio je svoj teleskop (reflektor, 6,2 inca) koji je sam konstruisao, ka sazvezdju Blizanaca u potrazi za dvojnim zvezdama. Medju brojnim poznatim zvezdama ugledao je nepoznat objekat u obliku diska. U svojoj beleznici Hersel je zapisao da se verovatno radi o kometi ili nekoj maglicastoj zvezdi. Nekoliko meseci kasnije Anders Leksel (1740-1784) je ustanovio da se radi zapravo o novoj planeti.
Bila je to prva planeta ikada pronadjena, posto je pet najsjajnih (Merkur, Venera, Mars, Jupiter i Saturn) vec od pamtiveka bilo poznato (doduse nije se bas oduvek znalo da se radi o planetama).
Ovo otkrice pronelo je slavu Herselovu po citavom svetu. Britanski kralj Dzordz III dodelio je Herselu dozivotnu penziju od 200 funti i zvanje kraljevskog astronoma ciji je zadatak bio da clanovima kraljevske porodice povremeno pokazuju na nebu nebeska tela. Za uzvrat Hersel je predlozio da se nova planeta nazove Georgium sidus (Dzordzova zvezda). Neki su opet smatrali da planeta treba da se zove Hersel - pa su je tako i zvali.
Medjutim planeti je na kraju ipak, na predlog Bodea, pripalo ime starog grckog boga Urana.
Otkrice Urana bilo je neminovno, govorio je Herse. "Ja sam sistematski ispitivao svaku zvezdu na nebu, ne samo te velicine nego i mnogo slabije. One noci bio je njen red da bude otkrivena.... Da sam bio sprecen one veceri, otkrio bih je sledece."
Herselu je ovo otkrice izmenio zivot. Postao je vise astronom, a manje muzicar.
11. januara 1787. otkrio je dva Uranova satelita i nadenuo im imena Titanija i Oberon po likovima iz Sekspirove komedije "San letnje noci".
Da bi preciznije utvrdili orbitu Urana astronomi su tragali za nekim eventualno jos starijim podacima o Uranu. I zaista desilo se da je Uran bio osmatran vise puta (tacnije 22 puta) pre Hersela. Naravno ti raniji osmatraci nisu znali da je rec o novoj planeti. Najstarije osmatranje Urana pripada Dzonu Flemstidu, 23. decembra 1690. i tada je planeta bila u Biku.
Simbol Urana:[/b] [/color]

Pluton

Zvanicno Pluton je najdalja, najmanja i zadnje otkrivena planeta Suncevog sistema. Pluton jos nije vidjen izbliza jer ni jedna letelica nije bila toliko daleko od nase Zemlje. Zbog toga se o Plutonu malo zna, a ono sto je poznato samo otvara nova, teska pitanja. Pluton je najmisterioznija planeta Suncevog sistema.
Ako racunamo od Sunca Pluton je deveta planeta po redu, ali ponekad je osma.
Nagib njegove orbite prema ekliptici je "nenormalno" velik, a nagib ose rotiranja neobican. Najcesce pitanje koje se o Plutonu postavlja jeste: da li je on uopste planeta?

Simbol Plutona
je:

Kako je otkriven

Traganje za planetom iza Neptuna pocelo je u drugoj polovini XIX veka. Da postoji neka neotkrivena planeta posumnjalo se kada je otkriveno nepravilno kretanje Urana. Uran se nikad nije nalazio tacno tamo gde bi po racunima astronoma trebalo da bude i iz toga je izveden zakljucak da neko nepoznato telo ometa njegovo kretanje. Racunajuci ovo ometanje David Pek Tod (David Peck Todd) je 1877. procenio da se radi o nepoznatoj planeti na nekih 52 a.j. od Sunca i koja ima precnik od 80 hiljada kilometara. Od 3. novembra 1877. do 3. marta 1878. on je 30 vedrih noci reflektorom od 66 cm pretrazivao nebo, ali novu planetu nije pronasao.Zatim se u traganje upustio Flmarion 1879, a 1900. Forbs je procenio da je nova planeta veca od Jupitera i da se krece na 100 a.j. od Sunca u periodu od 1000 godina. Bilo je i drugih procena. Po nekima iz Neptuna postoje dve pa i tri planete.

Traganje pomocu fotografije

Ovaj metod ima niz velikih prednosti nad vizuelnim traganjem.Kod vizuelne metode astronom kroz teleskop posmatra deo neba i sliku koju vidi poredi sa kartom zvezda. On tu zaista trazi objekat.Kod fotografskog traganja astronom pravi dva snimka istog dela neba u razmaku od nekoliko dana pa zatim na fotografijama traga za kretanjem - poredi te dve fotografije i glada da li se neki objekat pomakao. I to radi u svom komforu svoje sobe. Osmatranje kroz teleskop je i zamorno (a zamislita kako je osmatrati zimi po mrazu) a preciznost zavisi mnogo od stanja u atmosferi. Sem toga fotografije su u stanju da zabeleze i onaj svetlosni izvor koji se okom ne moze videti.

planeta x

Pocetkom XX veka u traganje za nepoznatom planetom, planetom X kako ju je nazavao, ukljucio se Persival Lovel. Lovel je pazljivo izracunao orbitu Urana i na osnovu poremecaja u toj orbiti 1905. je dosao do sledecih rezultata: planeta X se nalazi na oko 6 milijardi km od Sunca, ima period od 282 godine i prividnu velicinu od 12 do 13. Lovel je svoje traganje otpoceo, za tovreme modernom i revolucionarnom, fotografskom metodom.
Napravio je heljade snimaka tokom gotovo desetogodisnjeg traganja. Cesto je nailazio na pokretne objekte, ali svi su se isuvise brzo kretali. Planeta X je naime po proracunima bila toliko udaljena da je njeno kretanje moralo biti malo.
Prvo traganje Lovel je poceo 1905. Zatim je 1908. vrsio nove proracune uzimajuci u obzir i devijacije u Neptunovoj orbiti. Traganje je vrsio do 1913. a nastavio ga 1915.


Persival Lovel


Lovel je objavio teorijske rezultate svoje potrage, a 16. novembra 1916. iznenada je iscrpljen i obeshrabren umro od srcanog udara.
Lovel nije uspeo da pronadje planetu X. Na blizu 1000 snimaka iz 1915. godine otkrio je 515 asteroida i 700 promenljivih zvezda. Kasnije ce se pokazati da se na tim fotografijama (od 19. marta i 7. aprila) nalaze i dva snimka Plutona koje Lovel nije opazio.

Prica o otkricu Plutona je tipicno americka. Simpatican decak iz siromasne farmerske porodice vredno i uporno radi, radi i radi i konacno ostvaruje svoj san. Momak je Klajd Tombo[/url] i prica o njemu je zapravo poucna.

Traganje za planetom X
Klajd Tomba se ukljucio kada je na poziv glavnog astronoma dr V. M. Sajfera dosao u Flagstaf u Lovelovu opservatoriju, da radi kao asistent. Klajd je ovaj poziv dobio nakon veoma dobrog utiska koji su astronomi opservatorije stekli o Klajdovim dotadasnjim osmatranjima. Brzo ce se ispostaviti da vrenijeg, upornijeg i pedantnijeg saradnika nisu mogli izabrati.
Klajdov zadatak je bio da fotografise odredjeno podrucje neba po dva puta u razmaku od nekoliko dana i da zatim blink mikroskopom na snimcima traga za pomerenim objektom.
Kakav je to posao bio moze se naslutiti iz podatka da je na svakom snimku bilo bar po 160000 svetlosnih izvora. Kada je sinimana oblast u Mlecnom putu tada se taj broj peo i na preko 400 000 hiljada.
Ali Klajd Tombo je pokazao neverovatnu upornost. Ploce je eksponirao oko pola sata kako bi belezio i zvezde 17 magnitude. Zbog eventualnih ostecenja na plocama poceo je da radi sa tri snimka istog dela neba. Preko dana je blink mikroskopom poredio snimke. To je mukotrpan posao. Za jedan par ploca trebalo je obicno nekoliko dana, ali ploce sa velikim brojem objekata zahtevale su i po mesec dana detaljnog traganja.Posao je nakon vise meseci neprekidnog rada postao gotovo besmislen. Ali 21, 23. i 29.januara 1930. Klajd je napravio tri istorijska snimka istocnog dela Blizanaca. Prvi je zapravo bio prilicno los i Tombo ga je izdvojio od ostalih. Druga dva je stigao da poredi tek sredinom februara. 18. februara poceo je da pretrazuje okolinu zvezde Wasat ( Geminorum, HD 56986). I tada sledilo otkrice. Jedna tacka bila je pomerena na jednom snimku. Pomak je iznosio svega oko 3,5 milimetra sto je govorilo da se radi o vrlo dalekom objektu.
Usledile su duge analize snimka. Tombo posmatrao cak i odbaceni snimak od 21. januara pa je i na njemu otkrio pokretnu tacku. Posmatranja nakon nekoliko nedelja su potvrdila da se sumnjivi objekat krece u skladu sa dodatnim proracunima.
Konacno, vest o pronalasku planete X bila je objavljena svetu 13. marta 1930.



Detalji sa dva snimka. Strelicama
je oznacena planeta X

Zapravo, kada je o Plutonu prikupljno vise informacija astronomi su uvideli da to nije planeta koju su trazili. Ispostavilo se da je Pluton isuvise mali da bi prouzrokovao toliki uticaj na Uran i Neptun i traganje za planetom X je nastavljeno. Kasnije medjutim, kada je izmerena masa Neptuna, utvrdjeno je da i nema poremecaja orbita planeta koji bi nagovestavao postojanje desete planete.... Izlazi da je Pluton pronadjen greskom.

Venera


Venera je druga po udaljenosti planeta od Sunca. Venera je prosečno udaljena 0,72 AJ ili 108 200 000 km od Sunca, ima prečnik 12.103,60 km i masu 4,869×1024 kg. Venera je treće telo po sjaju na nebu, posle Sunca i Meseca.

Venera je dobila ime prema rimskoj boginji lepote, koju su Grci zvali Afrodita. Poznata je i pod imenom zvezda Danica, jer je ponekad moguće videti još po danu ili jutarnja ili večernja zvezda, jer je vidljiva pre izlaska Sunca na istočnom delu neba i odmah nakon zalaska Sunca na zapadnom delu neba.


Atmosfera Venere sastoji se najvećim delom od ugljen-dioksida (96%) i azota (3%). Ostalih 1% čine sumpor-dioksid, vodena para, ugljen-monoksid, argon, helijum, neon, ugljenikov sulfid, hlorovodonik i fluorovodonik. Atmosferski pritisak na površini Venere iznosi 9321,9 kRa, što je 90 puta više od pritiska na površini Zemlje. Velika količina ugljen-dioksida stvara efekat staklene bašte, zbog čega temperatura na površini dostiže i 500°C, što je 400°C više od očekivanog. Srednja vrednost temperature na površini iznosi 464°C. Tako je površina Venere toplija od površine Merkura, iako je u poređenju s njim udaljenija od Sunca otprilike dvostruko i prima četiri puta manje svetlosti. Iako je rotacija Venere izuzetno spora, zahvaljujući toplotnim strujanjima u gustoj atmosferi nisu velike temperaturne razlike između dnevne i noćne strane. Vetrovi u višim slojevima atmosfere vrlo brzo obiđu planetu i pomažu raspodeli toplote. Brzina ovih vetrova prelazi 350 km/h iznad sloja oblaka, dok su vetrovi uz površinu znatno sporiji.

Površina Venere nije vidljiva spolja zbog sloja oblaka koji je potpuno okružuju. Sastoje se od kapljica sumpor-dioksida i sulfatne kiseline.

Venera je najsjajniji objekt na nebu posle Sunca i Meseca. Iz tog je razloga Venera čoveku poznata od kada je prvi puta uperio pogled u noćno nebo. Venera je prema svojim osnovnim obeležjima Zemljina sestra bliznakinja po dimenzijama i masi. Zbog toga su ljudi dugo vremena verovali da se ta sličnost odnosi i na druge pojave.

Zamišljena je kao Zemlja u mladim, praistorijskim danima. Suncu je bliža od Zemlje pa zbog toga prima oko dva puta više njegove energije. Ali sjajni oblaci reflektiraju oko tri četvrtine Sunčevog zračenja nazad u svemir, pa se očekivalo da temperatura na površini Venere nije previše visoka. Verovalo se da je sastav atmosfere i površinski pritisak sličan Zemljinom. Zamišljali su je kao mladi svet pokriven okeanom u kojem buja praistorijski život. Sve su se te pretpostavke pokazale potpuno pogrešnim.

Dugo vremena Venera je ostala tajnovita zbog gustih oblaka koji je prekrivaju. Sve što se na njoj može opaziti je sjajni, potpuno jednolični oblačni pokrov koji skriva površinu planete od naših pogleda. Tek su pre dvadesetak godina fotografske tehnike snimanja u ultraljubičastom delu spektra uspele pokazati da taj oblačni sloj nije potpuno jednoličan. Prva merenja površinske temperature izvedena pomoću velikih radioteleskopa sa Zemlje dala su toliko velike iznose, oko 400°C, da su znanstvenici pomislili kako se radi o nekom nepoznatom efektu u Venerinoj ionosferi. Jednostavno nisu mogli verovati da je površinska temperatura na Veneri tako visoka.

U novije su doba svemirske letelice na Veneru slali Amerikanci i Sovjeti. Prva letelica koja je za cilj imala Veneru je bila ruski Sputnik 7 (1961), ali je završila neuspehom, kao i nekoliko misija nakon nje (1961: Venera 1, 1962: Mariner 1 i Sputnik 23).

Prva uspešna misija (a u daljnjem tekstu ćemo samo te i spomenuti) bila je prelet američke letelice Mariner 2 (27.8.1962) pokraj Venere. Kada je sonda prošla na oko 35 000 km iznad Venerinih oblaka, merni instrumenti potvrdili su visoku površinsku temperaturu.

Prva uspešna misija tadašnjeg Sovjetskog Saveza bila je Venera-4 (1967). Ova je letelica ispustila u atmosferu sonde sa mernim instrumentima. Gotovo u isto vreme trajala je i američka misija Mariner 5.

Venera-7 je 17. augusta 1970. postala prva letelica koja se meko spustila na drugu planetu. Venera-9 i Venera-10 su planetu Veneru posetile u maju 1975, a sastojale su se od orbitera i landera. Venera 9 poslala je prve crno-bele fotografije sa površine Venere. Jednostavni eksperimenti koje su sonde napravile pokazali su da su stene na Veneri vrlo slične onima na Zemlji, da je površinska temperatura 455 °C, a atmosferski pritisak odgovara pritisku koji na Zemlji vlada u morima na dubini od 900 m. Slike su pokazale da i na Veneri postoje erozijski procesi, što je dosta iznenadilo naučnike. Voda, koja je glavni krivac za eroziju na Zemlji, na Veneri praktički ne postoji, pogotovo ne u tečnom stanju. Ako pretpostavimo da bi to mogla biti erozija vetra, i to moramo isključiti jer je najveća brzina vetra izmerena na površini Venere bila svega oko 15 km/h, što odgovara laganom povetarcu.


static.astronomija.co.rs/wikipedija

Zemlja



Zemlja je planet na kojem živi čovjek i jedini nama poznati planet na kojem postoji život. Ona je treći planet po udaljenosti od Sunca i najveći terestrički planet u Sunčevu sustavu. Planet Zemlja ima jedan prirodni satelit, Mjesec. Smatra se da je Zemlja nastala prije otprilike 4.6 milijardi godina.

Atmosfera

Zemljina atmosfera sastoji se od više slojeva, a proteže se više stotina kilometara iznad površine. Sastavljena je od 78% dušika, 21% kisika, 1% argona, te nešto vodene pare, ugljikovog dioksida i drugih plinova.

Slojevi atmosfere:

troposfera je najdonji i najgušći dio atmosfere u kojem se događaju sve vremenske pojave. U ovom sloju temperatura opada s visinom. Sadrži velike količine vodene pare.

stratosfera sadrži ozon koji nas štiti od štetnog zračenja iz svemira. Temperatura je u nižim slojevima stratosfere stalna, a u višim slojevima raste. Vjetrovi koji pušu u stratosferi dostižu brzine od nekoliko stotina km/h.

mezosfera je sloj u kojemu dolazi do naglog pada temperature.

ionosfera (termosfera) sadrži ione, električki nabijene čestice. U ovom se sloju pod utjecajem sunčevog vjetra stvara polarna svjetlost. Temperatura raste, sve do visine 400 km.

egzosfera je prijelazno područje prema vakuumu. Ovo je sloj s vrlo razrijeđenim plinom, prostire se iznad 400 km visine.

Prijelazna područja između slojeva atmosfere su tropopauza, stratopauza i mezopauza.

Biosfera

Koliko je do sada poznato, Zemlja je jedino mjesto na kojem postoji život. Životni oblici čine biosferu planeta. Smatra se da je razvoj biosfere na Zemlji započeo prije otprilike 3.5 milijardi godina. Životne zajednice (biomi) nastanjuju gotovo cijelu površinu Zemlje, od vrlo rijetko nastanjenih arktičkih i antarktičkih područja, do gusto naseljenih područja oko ekvatora

Hidrosfera

Zemlja je jedini planet u Sunčevom sustavu na čijoj površini ima tekuće vode. Voda pokriva 71% Zemljine površine. Najveći dio vodenih površina su morske (97%), a manji dio čini slatka voda (3%). Tekuća voda održava se na površini Zemlje zahvaljujući spoju odgovarajućih pogodnih uvjeta: orbite oko Sunca, vulkanizma, gravitacije, efekta staklenika, magnetskog polja i atmosfere bogate kisikom.

Zemljina orbita nalazi se izvan područja u kojem je dovoljno toplo da bi se održala tekuća voda. Bez malog efekta staklenika koji zadržava toplinu u atmosferi, voda na Zemlji bi se zaledila. Paleontološki nalazi upućuju na razdoblje u Zemljinoj povijesti u kojem je privremeno nestao efekt staklenika, a površina se smrznula tijekom 10 do 100 milijuna godina.

Na planetima poput Venere vodena para se pod utjecajem ultraljubičastog svjetla razlaže na vodik i kisik, vodik se ionizira i (djelovanjem sunčevog vjetra) odlazi iz vanjskih slojeva atmosfere. Oslobođeni kisik se veže u mineralne spojeve na površini. Ovaj proces je spor, ali se smatra da je glavni razlog zbog kojega na Veneri nema vode. Na Zemlji ozonski omotač apsorbira većinu ultraljubičastog zračenja u višim slojevima atmosfere i smanjuje opisani proces. Osim toga, magnetosfera štiti ionosferu od izravnog utjecaja sunčevog vjetra.

Vulkanski procesi stalno izbacuju vodenu paru iz unutrašnjosti. Procijenjeno je da minerali u Zemljinom plaštu sadrže 10 puta više vode nego je ima u oceanima, iako većina nje nikada neće biti oslobođena.

Reljef

Reljef su sva uzvišenja i udubljenja na Zemlji. Reljef može biti planinski tamo gdje su planine, nizinski tamo gdje su nizine i primorski tamo gdje je more. Reljef se oblikuje erupcijama vulkana, potresima, puhanjem vjetra, udaranjem valova, prolazom ledenjaka kroz dolinu...

Unutrašnjost

Sastav Zemlje Željezo 34.6%
Kisik 29.5%
Silicij 15.2%
Magnezij 12.7%
Nikal 2.4%
Sumpor 1.9%
Titanij 0.05%

Slično kao i kod drugih terestričkih planeta, unutrašnjost Zemlje je podijeljena u više slojeva:

vanjska kruta kora
tekući omotač (plašt)
tekuća vanjska jezgra
unutrašnja kruta jezgra

Kora

Kora je vanjski sloj Zemlje, dubine 5 do 35 km. Sastavljena je od silikatnih stijena. Razlikujemo dva tipa kore: kontinetska (34,5% površine) i oceanska (59,5%), a spominje se još i prijelazni tip kore (6%). Na granici kore i omotača nalazi se Moho-sloj, poznat i kao Mohorovičićev diskontinuitet prema hrvatskom znanstveniku Andriji Mohorovičiću. Materijal iz unutrašnjosti stalno izlazi na površinu kroz vulkanske otvore i pukotine na oceanskom dnu. Većina Zemljine površine je mlađa od 100 milijuna godina, dok su najstariji dijelovi kore stari 4.4 milijarde godina.

Plašt

Ispod kore, do dubine 2900 km nalazi se omotač. Sastoji se od spojeva bogatih željezom i magnezijem. S dubinom raste i tlak, a s tlakom se mijenja i točka taljenja. Stijene u višim slojevima nalaze se u polurastopljenom, plastičnom stanju, a u većim dubinama su krute. Materijal se kreće ("teče") vrlo sporo zbog visoke viskoznosti.

Jezgra

Kako je prosječna gustoća Zemlje 5515 kg/m3, a gustoća materijala na površini samo oko 3000 kg/m³, očito se gušći materijal mora nalaziti u jezgri. U vrijeme nastajanja Zemlje, prije oko 4,5 milijardi godina, Zemlja je većinom bila rastaljena. U procesu koji nazivamo planetarna diferencijacija teži elementi su potonuli prema središtu, a lakši su se skupili uz površinu. Zato je jezgra sastavljena uglavnom od željeza (80%), nikla i silicija.

Jezgru dijelimo u dva dijela, unutrašnju krutu jezgru polumjera oko 1250 km i vanjsku rastaljenu jezgru koja se pruža do polumjera 3500 km. Smatra se da je unutrašnja jezgra u kristalnom obliku, a vanjska sastavljena od tekućeg željeza i nikla. Smatra se da strujanje ovog rastopljenog metala (i miješanje koje nastaje zbog Zemljine rotacije) stvara zemljino magnetsko polje.

Rotacija

Zemlja se okreće oko svoje osi (rotacija ili gibanje) od zapada prema istoku, te joj je za jedan puni obrtaj potrebno 24 sata, vremenski razmak koji se naziva Sunčevim danom. Rotaciju Zemlje nije moguće osjetiti. Svaka Zemljina točka (osim sjevernog i južnog pola) sudjeluje u rotaciji Zemlje odnosno opisuje krugove oko Zemljine osi. Pritom najveće krugove prave točke na ekvatoru, koje se ujedno i najbrže kreću (1674 km na sat).

Zbog rotacije događa se izmjenjivanje dana, noći i dnevne topline te Sunce stoga osvjetljava samo jedan dio Zemlje

Zemljopis

Površina Zemlje je 510.065.284 km2, od čega na kopno otpada samo 148.939.063 km2 (29 % ukupne površine), a ostalo na vodu.

Najveći kontinent je Azija koja zauzima 44.309.978 km2 (30 % ukupne kopnene površine). Najveća država svijeta je Rusija koja zauzima oko 12 % površine kopna.

Jupiter


Velika crvena pjega na Jupiteru


Jupiter je peti planet od Sunca i najveći planet u Sunčevom sustavu. Jupiter je udaljen 5.20 AU ili 778,330,000 km od Sunca, ima promjer 142,984 km i masu 1.900e27 kg. Do sada su pronađena 63 prirodna satelita (mjeseca) koji kruže oko Jupitera, a otkriveni su i planetarni prsteni.

Jupiter je četvrto najsjajnije nebesko tijelo, nakon Sunca, Mjeseca i Venere. Jupiter ima 2.5 puta veću masu od ukupne mase ostalih osam planeta u Sunčevom sustavu.

Jupiter je dobio ime po vrhovnom bogu starih Rimljana, kojeg su Grci zvali Zeus.

Jupiterova atmosfera

Jupiterova atmosfera sastoji se od gustih slojeva oblaka čija visina seže do 1000 kilometara. Slojevi oblaka dijele se u tri glavne skupine koji se međusobno razlikuju po boji. Na vrhu atmosfere se nalaze crveni oblaci čiji sastav je mješavina leda i vode. Kristali amonij-hidrosulfida čine bijele i smeđe oblake koji su u središnjem dijelu atmosfere. Dno atmosfere pokrivaju plavičasti oblaci koji svoju boju zahvaljuju kristalima amonijakovog leda. Općenito se može reći da je atmosfera ovoga diva među planetima sunčeva sustava sastavljena od 75 % vodika i 23 % helija. Ostatak otpada na vodenu paru, metan, amonijak i slične kemijske spojeve.


1994. je komet Shoemaker-Levy 9 udario u Jupiter, stvorivši tamne pjege u atmosferi

Najzanimljiviji fenomen vezan za jupiterovu atmosferu je takozvana Velika crvena pjega. To je područje eliptičnog oblika u jupiterovoj atmosferi čija je veličina otprilike 12 000 x 25 000 km. Velika crvena pjega je u stvari velika oluja koja traje već vijekovima. Vjetrovi koji pušu unutra same oluje mogu premašiti 600 km/h.

Nije samo područje Velike crvene pjege aktivno u jupiterovoj atmosferi. Cijela atmosfera je vrlo turbulentna i aktivna. Prosječna brzina vjetra u gornjim slojevima jupiterove atmosfere je 500 km/h.
Svojstva unutrašnjosti planeta
Mjerenja gravitacijskog polja ukazuju na postojanje značajne koncentracije stjenovitog i ledenog materijala u Jupiterovoj unutrašnjosti, vjerojatno jezgre mase 10 do 15 puta veće od Zemlje. Tlak u unutrašnjosti Jupitera dostiže više desetaka milijuna bara.

Na moguću kameno-ledenu jezgru nastavlja se debeli sloj metalnog vodika. Naime, pri tlaku od oko 2 × 1011 Pa, vodik prelazi u metalno tekuće stanje. To je stanje pri kojem su molekule vodika tako gusto složene da pojedine atome susjedna molekula privlači jednako kao i atom partner u istoj molekuli. Posljedica toga je razbijanje molekula. Pored toga događa se da i elektrone u ljuskama privlače susjedne jezgre, pa dolazi do ionizacije (odvajanja elektrona od jezgri). Vodik postaje vrlo vodljiv (slično metalima), pa se zato ovo stanje zove metalni tekući vodik. Ovaj sloj vjerojatno sadrži i primjese helija i raznog leda. Postojanje metalnog vodika je dokazano u laboratorijima na Zemlji 1996. godine.

Na sloj metalnog vodika se u blagom prijelazu nastavlja sloj vodika i helija u molekularnom obliku koji iz tekućeg stanja (dublji slojevi) prelazi u plinovito (bliže površini). Atmosfera koju vidimo je samo vanjski dio ovog sloja. Ovaj sloj sadrži i manje količine vode, ugljik dioksida, metana i drugih jednostavnih spojeva.

Jupiter je po sastavu 90% vodik i 10% helij (po masenom udjelu), sa tragovima vode, metana i amonijaka. Taj sastav približno odgovara i sastavu prvotnog oblaka od kojeg je i nastao Sunčev sustav.

Jupiterova unutrašnjost je vrlo vruća, temperature u središtu su čak 20 000 K, pa Jupiter 1.5 puta više energije zrači u svemir nego što je prima od Sunca. Ravnotežna temperatura (ona koju bi imao da ga grije samo Sunce) za Jupiter iznosi 140 K, ali je stvarna temperatura njegovih vanjskih dijelova oko 160 K. To se objašnjava Kelvin-Helmholtzovim mehanizmom (potencijalna energija gravitacijskog polja sažimanjem prelazi u unutarnju energiju). Za opaženu količinu energije bi bilo dovoljno da se Jupiter sažme za 1 mm godišnje.

Postoji neopravdano mišljenje da Jupiteru nedostaje samo malo mase da bi postao zvijezda. Iako velik, Jupiter je po dimenzijama vrlo daleko od zvijezda ili smeđih patuljaka. Trebala bi mu 80 puta veća masa da u njegovu središtu započnu nuklearne reakcije.

Orbita


Približavanje Voyagera 1 Jupiteru

Jupiter svoju stazu oko Sunca obiđe za 11.87 godina. Zbog eliptičnosti putanje udaljenost između Jupitera i Sunca varira od 4.95 do 5.5 AJ.

Rotacija

1994. je komet Shoemaker-Levy 9 udario u Jupiter, stvorivši tamne pjege u atmosferi

Jedan Jupiterov dan traje 9 sati i 50 minuta. Zbog te brze rotacije na Jupiteru nastaju snažna vrtloženja i turbulencije u atmosferi. Periodi rotacije se razlikuju od sloja do sloja zbog različitih atmosferskih gibanja.
Približavanje Voyagera 1 Jupiteru

Magnetosfera

1955. godine otkrivena je radio-emisija s Jupitera, što je upućivalo na jako magnetsko polje. Jako magnetsko polje Jupitera posljedica je debelog sloja metalnog vodika i brze rotacije. Magnetska je os priklonjena za 11° prema osi rotacije.

U atmosferi, ono iznosi oko 10-3 T (4000 puta jače od Zemljinog). Jupiterovo magnetsko polje je oko 100 puta veće od Zemljinog. Proteže se nekoliko milijuna kilometara u smjeru Sunca i čak oko 650 milijuna km u suprotnom pravcu, te doseže i do Saturnove putanje. Magnetsko polje stvara jake struje visoko-energetskih čestica koje su 10 puta jače od onih u Van Allenovim pojasima.

Ono obuhvaća i putanje Jupiterovih satelita, pa se time djelomično objašnjava velika vulkanska aktivnost na Iou. Između Jupitera i Ioa izmjerena je električna struja jakosti 5 milijuna Ampera (5 MA). Naelektrizirane čestice ubrzane do vrlo velikih brzina udaraju u Iovu površinu i izbijaju atome s površine. Izbijeni atomi čine Iov Torus, veliki prstenasti oblak električki nabijenih čestica oko Iove putanje.

Jupiterovo magnetsko polje uzrokuje i polarnu svjetlost.

Jupiterovi prstenovi

Godine 1979. letjelica Voyager je otkrila Jupiterove prstene. Prsteni se uglavnom sastoje od mikrometarskih čestica prašine, a prostiru se sve do površine planeta. Najbliži Jupiteru je Halo prsten, širok oko 20 000 km, koji ima oblik torusa. Na Halo se nastavlja 7 000 km široki glavni prsten. Unutar glavnog prstena se nalaze i Jupiterovi sateliti Metis i Adrasteja. Smatra se da su ova dva satelita izvor materijala (udari meteorita izbacuju krhotine u svemir) za glavni pojas, dok su druga dva mala unutarnja satelita - Amalteja i Tebe - izvori materijala za vrlo rijetke Amalthea Gossamer (unutar Amaltejine putanje) i Thebe Gossamer (između putanja Amalteje i Tebe) prstene koji se nastavljaju na glavni prsten.

Jupiterovi prirodni sateliti

Prema dosadašnjim saznanjima oko Jupitera kruže 63 prirodna satelita (mjeseca). Zbog velikog broja prirodnih satelita, postoji podjela po sljedećim skupinama:

Amalteja,
Galilejanski sateliti (Io, Europa, Ganimed, Kalisto),
Temisto,
Himalija,
Ananke,
Karme,
Pasifaja.

Ovo razdvajanje po skupinama napravljeno je po svojstvima nebeskih tijela kao i po svojstvima njihovih orbita. Na primjer, galilejanski sateliti su veliki i nalik su malim planetima, dok su sateliti iz skupine Ananke ili iz skupine Amalteja mala tijela nepravilnog oblika i asteroidnog podrijetla.

Historija ljudskog istraživanja

Zbog svoje vidljivosti golom oku na noćnom nebu Jupiter je bio poznat u antičkim vremenima. Godine 1610. Galileo Galilej pomoću teleskopa otkriva četiri prirodna satelita koji su prozvani: Io, Europa, Ganimed i Kalisto. Ovu grupu prirodnih satelita nazivamo galilejanskim satelitima. Sa Zemlje je do sada poslano 5 sondi, koje su bile uspješne u svom cilju. Prva sonda koja je uspjela stići do Jupitera bila je međuplanetarna sonda Pioneer 10. Poslala je prve slike relativno niske rezolucije. Pioneer 10 je također vratila i telemetrijske podatke o magnetosferi i atmosferi Jupitera. Sonde iz porodice Voyager (Voyager 1 i Voyager 2) su bile opremljene boljim kamerama i instrumentima nego sonde Pioneer, i poslale su slike i telemetrijske podatke na zemlju 1979. godine. To je pridonijelo proširenju znanja o planetu Jupiter, otkrivši slijedeće:

orbitalne prstene koje opasuju planet slične onima oko Saturna, ali manje izražene
nove satelite koje nisu bile opaženi prije, na primjer grupu satelita u porodici Amaltea koji su u niskoj orbiti iznad Jupitera i koji imaju promjer manji od 200km.


wikipedija

Saturn



Saturn je šesta planeta u Sunčevom sustemu. Saturn je udaljen 9,54 AJ ili 1.429.400.000 km od Sunca, ima prečnik 120.536 km (ekvator) i masu 5,68×1026 kg. Saturn je po veličini druga planeta Sunčevog sistema nakon Jupitera. Karakteristka Saturna su prstenovi koji ga opasavaju u 7 pojaseva, a svaki prsten nosi slovo abecede od A do F. Razmaci između pojaseva nose imena po astronomima koji su ih otkrili (Kasini, Gverin, Hajgens, Maksvel, Enke). Kao i Jupiter, Saturn ima mnogo satelita. Neki od njih (po udaljenosti od središta planeta): Pan, Atlas, Prometej, Pandora, Epimetej, Jan, Mimas, Encelad, Tetida, Telesto, Kalipso, Diona, Helena, Reja, Titan, Hiperion, Japet, Feba.

Fizičke osobine

Saturn je spljošten na polovima i proširen na ekvatoru, pa ima oblik elipsoida. Razlika između ekvatorskog i polarnog prečnika je 10% (120,536 km prema 108,728 km), što je posledica brze rotacije planete. Druge gasovite planete (Jupiter, Uran, Neptun) su takođe spljoštene, ali ne toliko kao Saturn. Prosečna gustina Saturna je 0,69 g/cm3 zbog čega je jedina planeta u Sunčevom sistemu čija je prosečna gustina manja od gustine vode.

Jedan Saturnov obilazak oko Sunca traje 29,35 godina, dok jedan okretaj oko ose traje u proseku 10 sati, 39 minuta i 25 sekundi.

Atmosfera

Saturn nema jasno izražene pojaseve kao Jupiter, barem ne u vidljivom delu spektra. Razlog tome je sloj izumaglice koji sprečava pogled u dubinu. Fotografije u infracrvenom svetlu pokazuju pojaseve mnogo izraženijim. Saturnova atmosfera uglavnom se sastoji od vodonika (93%) i helijuma (5%), uz nešto ostalih jedinjenja.

Pege, najprije zapažene na Jupiteru (Velika crvena pega) i Neptunu, postoje i na Saturnu i traju po nekoliko mjeseci. Svemirski teleskop Habl je 1990. godine snimio na Saturnovom ekvatoru ogromni beli oval koji nije postojao u vreme prolaska letelica Vojadžer. Upoređivanjem sa starim zabeleškama, utvrđeno je da su slične pojave opažene 1876, 1903, 1933, i 1960. godine, otprilike uvek u isto doba Saturnove godine, sredinom Saturnovog leta na severnoj polutki. Kasnije su uočene i neke manje oluje.

Vetrovi na ekvatoru duvaju prema istoku, a dosežu brzine od 500 m/s. Brzina vetrova opada s približavanjem polovima, pa na širinama iznad 35° vetrovi duvaju u oba smera. Sloj u kojem duvaju vetrovi debeo je najmanje 2000 km, a simetrija koja je uočena između severne i južne hemisfere sugerira da bi se vetrovi mogli spajati negde u unutrašnjosti.

Dok je Vojadžer 2 bio iza Saturna, njegovi radio-signali su na putu prema Zemlji prošli kroz gornje slojeve atmosfere, što je omogućilo merenje gustine i temperature tih slojeva. Najniža temperatura, od 82 K, je izmerena na nivou s pritiskom od 70 milibara. Na 100 milibara, temperature ispod severnog pola su bile oko 10 K niže od onih na umerenim širinama.

Osobine unutrašnjosti planete

Saturnova unutrašnjost je slična Jupiterovoj i sastoji se od kameno-ledenog jezgra, mase 20 puta veće od Zemljine. Na jezgru se nastavlja sloj metalnog vodonika iznad kojeg je sloj molekularnog vodonika. Metalni vodonik, nazvan tako zbog osobina koje vodonik poprima pri velikom tlaku, je mnogo dublje nego što je to slučaj kod masivnijeg Jupitera. Saturn je po sastavu 75% vodonik i 25% helijum, s tragovima vode, metana i amonijaka. Taj sastav približno odgovara sastavu prvotnog oblaka od kojeg je i nastao Sunčev sistem.

Saturnova unutrašnjost je vruća, temperature u središtu su čak 12.000 K, pa Saturn, kao i Jupiter i Neptun, više energije zrači u svemir nego što je prima od Sunca. Ravnotežna temperatura (ona koju bi imao da ga greje samo Sunce) za Saturn iznosi 90 K, ali je stvarna temperatura njegovih spoljnih delova 95-105 K.

Veća temperatura se može objasniti Kelvin-Helmholcovim mehanizmom (potencijalna energija gravitacionog polja sažimanjem prelazi u toplotnu), što ipak nije dostatno objašnjenje za svu proizvedenu energiju. Prema merenjima Vojadžera 1, samo 7% zapremine Saturna čine atomi helijuma (vodonik preovladava), za razliku od 11% kod Jupitera. S obzirom da modeli predviđaju podjednake omjere kod oba planeta pretpostavlja se da helijum polako tone prema središtu, te da je to uzrok veće temperature. Kapljice helijuma prilikom svoga pada kroz atmosferu stvaraju trenje kojim se oslobađa toplota.
[uredi] Magnetosfera

Saturn, kao i ostali gasoviti divovi, ima jako magnetsko polje koje se proteže do udaljenosti oko 20 do 35 Saturnovih poluprečnika. Ipak, Saturnovo polje je neuporedivo slabije od Jupiterovog, prvenstveno zbog manje količine provodnog materijala ("metalni" vodonik je mnogo dublje), pa je na rubovima planeta po jačini otprilike jednako magnetskom polju na površini Zemlje. Osa magnetskog polja se gotovo poklapa sa osom rotacije planete (ugao je manji od 1°).

Veličina Saturnove magnetosfere znatno se menja s intenzitetom sunčevog vetra, a i rep Jupiterove magnetosfere znatno utiče na Saturnovo magnetsko polje. Radio-emisije sa Saturna utihnule su između poseta Vojadžera 1 (novembar 1980.) i Vojadžera 2 (avgust 1981.), što bi mogla biti posledica ulaska Saturna u Jupiterovu magnetosferu (iako nema čvrstih dokaza).

Na Saturnovo magnetsko polje uteče i njegov satelit Diona. Pozitivni joni vodonika i kiseonika (H+ i О+) nastali nakon razbijanja molekula vode izbijenih s površine Dione i Tetisa čine unutrašnji torus koji se proteže do udaljenosti od 400.000 km od središta Saturna. Na unutarnji torus se nastavlja područje plazme koje se proteže do udaljenosti od 1.000.000 km.

Kao i na Zemlji, međudelovanje magnetosfere, atmosfere i sunčevog vetra stvara veličanstvenu polarnu svetlost.

Saturnovi prstenovi
Saturn je karakterističan po svojim prstenovima, koji su lako vidljivi i kroz mali teleskop. Poznati su još od vremena kad je Galileo Galilej prvi upotrebio teleskop u astronomske svrhe. Prstenovi su označavani slovima abecede, prema redosledu otkrivanja. Sastoje se od silikatnih stena, gvođžanog oksida i leda. Prostiru se od 6.630 km do 120.700 km iznad Saturnovog ekvatora.

Prstenovi nisu jedno telo. Još je Džejms Klerk Maksvel 1857. godine dokazao da prstenovi ne mogu biti jedno telo, već bezbroj samostalnih čestica, što je kasnije dokazano spektroskopskim merenjima. Pomoću Doplerovog efekta je potvrđeno da se čestice bliže Saturnu kreću brže od onih daljih. Čestice prstenova su raznih veličina: od 100-metarskih tijela do mikrometarske prašine. Verovatno postoji i nekoliko tela veličine par kilometara. Prstenovi su građeni od leda i nešto kamenja, pa imaju vrlo visok albedo (oko 0,7).

Saturnovi prstenovi su vrlo tanki. Iako su široki preko 250.000 km, nisu deblji od 1,5 km, pa bi sa sav njihov materijal mogao kompresovati u telo promera 100 km.

Kroz teleskop se najbolje vide prstenovi A, B i C. Pukotina između dva najizraženija prstena (A i B) se zove Kasinijeva pukotina, a mnogo slabije izražena pukotina na spoljnom rubu A-prstena je dobila ime Enkeova pukotina. Pukotine su zapravo orbite s nepovoljnim rezonancijama u odnosu na Saturnove satelite, dakle imaju isto poreklo kao i Kirkvudove zone u asteroidnom pojasu.

Dolazak Vojadžera 1 i 2 doneo je nove saznanja o prstenovima. Fotografije ove dve letelice su pokazale da se prstenovi sastoje od čak stotinjak hiljada manjih prstenčića. Čak su u Kasinijevoj pukotini pronađena 4 prstenčića. Otkrivena su i četiri nova veća prstena: slabašan prsten unutar prstena C nazvan je D prsten dok je prstenu iza prstena A pridruženo slovo F. Iza F prstena su pronađena još dva slabija prstena: G i E.

Zvezda Delta Škorpiona prošla je (iz perspektive Vojadžera 2) iza F-prstena, pa je praćenje treperenja ove zvijezde omogućilo određivanje detaljne strukture prstena F i to čak s 1000 puta boljom rezolucijom (razlučivosti oko 100 m) nego što je bilo moguće ostvariti Vojadžerovom kamerom. U F-prstenu su otkrivena i područja gdje se prsten sastoji od više međusobno isprepletenih niti, što se smatra uticajem satelita Prometej.

Osim toga, uočene su i prolazne strukture u B-prstenu, zapravo talasi gustine uzrokovane prolaskom nekih od Saturnovih satelita.

Vojadžerove fotografije su otkrile i tajanstvene „žbice“, koje se okreću oko Saturna kao kruto telo (prstenovi se okreću nezavisno jedan od drugoga). Poreklo im nije objašnjeno, ali se smatra da su vezane uz magnetsko polje Saturna, jer imaju period rotacije kao i magnetsko polje (10 sati, 39 minuta.). Dok se Vojadžer približavao Saturnu, žbice su izgledale tamnije od prstenova, no kasnije su iz drugog ugla su izgledale svetlije. Svojstvo čestica u žbicama da bolje raspršuju svetlost u smeru suprotnom od izvora svetlosti pokazuje da se radi o vrlo finoj prašini.

Postoji veza između saturnovih prstenova i satelita. Neki od satelita su „pastirski“, tj. čuvaju prstenove, a neki su odgovorni za nastanak pukotina u prstenovima. Atlas, Prometej i Pandora su pastirski sateliti. Pandora i Prometej „čuvaju“ prsten F, a Pan se nalazi u Enkeovoj pukotini.

Saturn i njegovi prstenovi najbolje se vide kada se Saturn nalazi u skoroj opoziciji. Prstenovi prividno nestaju ukoliko njihova ravnina seče Zemlju u vreme posmatranja.

Trenutno postoje dve teorije o tome kako su prstenovi nastali. Prva teorija je teorija o raspalom mesecu, koju je postavio Edvard Rohe i nastala je u 19. veku. Teorija na oslanja na postulatu da je jedan od Saturnovih prirodnih satelita upao u nisku orbitu, ispod tzv. Roheove granice, tako da su ga rastrgale Saturnove plimne sile. Jedna varijacija ove teorije je da se mesec raspao nakon sudara sa kometom. Druga teorija oslanja se na postulatu da su prsteni tu od nastanka planeta, te su ostatak materije od originalne nebularne mase od koje je Saturn nastao. Ova teorija danas nije šire prihvaćena jer se smatra da prsteni tokom miliona godina postanu nestabilni, te da su zbog toga nedavna tvorevina.

Saturnov prsten E je vrlo teško vidljiv čak i najboljim teleskopima. Širina mu je kao udaljenost između Zemlje i Meseca.

Prirodni sateliti

Saturn ima 33 poznata satelita od kojih 30 imaju imena. Broj satelita verovatno nije potpun jer Saturnovi prstenovi smetaju u njihovom otkrivanju sa Zemlje.

Svi veći sateliti, osim Febe i Hiperiona imaju sinhronu rotaciju. Feba uz to ima retrogradnu te vrlo nagnutu putanju, pa se sumnja da je zarobljeni asteroid. Hiperion je jedino telo u Sunčevom sistemu za koje se zna da ima haotičnu rotaciju. Mnogi sateliti su u međusobnoj rezonanciji: Mimas - Tetis (1:2), Enceladus - Dione (1:2) i Titan - Hiperion (3:4).

Trideset Saturnovih satelita su, po udaljenosti od Saturna: Pan, Atlas, Prometej, Pandora, Epimetej, Jan, Mimas, Encelad, Tetida, Telesto, Kalipso, Diona, Helena, Reja, Titan, Hiperion, Japet, Kiviok, Ižirak, Feba, Paliak, Skadi, Albioriks, Eriapo, Siarnak, Tarvos, Mundilfari, Suttung, Trjum, Imir i S/2003S1.

Saturnovi prirodni sateliti podeljeni su u grupe, koje nose ime po najistaknutijem satelitu:

Grupa Jan koje sačinjava: Jan, Mimas, Encelad, Tetida, Diona, Reja, Titan, Hiperion
Grupa Sajarnak (Siarnaq): Kiviok, Ižirak, Paliak, Albioriks, Eriapo, Siarnak i Tarvos
Grupa Feba: Feba, Skadi, S/2003S1, Mundilfari, Suttung, Trjum i Imir

Istorija ljudskog istraživanja

Saturn je, zbog svog sjaja, poznat još od praistorije. Galileo Galilej je, 1610. godine, prvi usmerio teleskop prema njemu. Zbog nesavršenosti prvih teleskopa, Galileo nije prepoznao prstenove, već je mislio da se radi o tri tijela. Posebno se zakomplikovalo posmatranje u vreme prolaska Zemlje kroz ravninu prstenova, kada su oni prividno nestali (jer su vrlo tanki), što je zbunilo Galileja. Tek je 1659. godine danski astronom Kristijan Hajgens u Saturnovom neobičnom obliku prepoznao prstenove. Hajgens je objasnio da je njihovo nestajanje i menjanje uzrokovano promenom nagiba orbite Zemlje prema Saturnu tokom njihovih putanja oko Sunca.

Italijanski astronom Đovani Domeniko Kasini je 1675. otkrio pukotinu u prstenovima, pa se ta pukotina između prstenova A i B danas naziva po njemu Kasinijevom pukotinom. I drugi razmaci između prstenova nose imena po astronomima koji su ih otkrili ili učestvovali u istraživanju Saturna (Gerin, Hajgens, Maksvel, Enke).

Saturn su do sada posetile 4 letelice: Pionir 11 (1979), Vojadžer 1 (1980), Vojadžer 2 (1981) i Kasini-Hajgens. Letelica Kasini je ušla je 1. jula 2004. u orbitu oko Saturna i počela 4-godišnju misiju istraživanja Saturna, njegovih prstenova, magnetosfere i satelita. Kasini je nosila sondu Hajgens koja je početkom 2005. bačena u atmosferu Saturnovog najvećeg satelita Titana.


wikipedija

Neptun



Neptun je osma planeta u Sunčevom sistemu. Udaljen je 30,06 AJ ili 4.504.000.000 km od Sunca, i ima prečnik od 49.532 km (ekvator) i masu od 1,0247×1026 kg. Po prečniku Neptun je četvrta planeta po veličini, posle: Jupitera, Saturna i Urana. Planetu Neptun opasuju prstenovi, njih ima 4: 1989N3R, 1989N2R, 1989N4R, 1989N1R. Neptunovi prstenovi su slabije izraženi nego kod Saturna ili Urana.

Galileo Galilej je primetio Neptun 28. decembra 1612. i 27. januara 1613. Neptun je tih dana bio u gotovo nepomičnom stanju na nebu, tako da Galilej nije mogao da zaključi da je u pitanju planeta, već je mislio da je to zvezda. Položaj Neptuna je matematičkim kalkulacijama odredio Urban le Verije, a po tim proračunima ga je na nebu 23. septembra 1846. spazio astronom Johan Gotfrid Gale uz pomoć Hajnriha Darea. Ime je dobio po rimskom bogu mora i njegov je simbol trozubac.

Do sada je otkriveno 13 Neptunovih prirodnih satelita. Najveći je Triton, druga je Nereida, dok su ostali meseci znatno manji. Najvažniji su (po udaljenosti od središta planete):

Najada (otkriven 1989)
Talasa (1989)
Despina (1989)
Galateja (1989)
Larisa (1981)
Proteus (1989)
Triton (1846)
Nereida (1949)

Putanja

Neptunova putanja oko Sunca ima ekscentricitet od 0,0113, i gotovo je kružna. Njegova tačka najbliža Suncu, perihel, leži na udaljenosti od 29,709 AJ, dok je najudaljenija tačka, afel, udaljena 30,385 AJ. Ovo je otuda najudaljenija planeta Sunčevog sistema. Za jedan krug oko Sunca Neptunu su potrebne 165 godine.

U spoljnim oblastima Sunčevog sistema, zahvaljujući svojoj relativno velikoj masi, Neptun utiče na putanje mnogih malih nebeskih tela. Plutonova putanja je toliko ekscentrična, da se on u svom perihelu približava Suncu više nego Neptun. Od 1979. do 1999. Pluton je bio bliže Suncu nego Neptun. Iz perspektive severnog pola ekliptike putanje Neptuna i Plutona se seku. Međutim, ravan putanje Plutona je nageta za 17,1° u odnosu na Neptunovu, a njihove periode su tako sinhronizovane da je pri prividnom ukrštanju putanja Neptun uvek udaljen od Plutona. Dok Neptun obiđe Sunce tri puta, Pluton ga obiđe dvaput.

Dana 11. aprila 2009. Neptun se našao na istoj tački svoje putanje gde se nalazio kada je otkriven 23. septembra 1846.

Rotacija

Sa periodom rotacije od 16 sati, Neptun poput drugih planeta od gasa rotita veoma brzo. Posledica brze rotacije je elipticitet od 1,7 %. Somit ist der Tako je prečnik na polovima oko 1000 km manji nego na ekvatoru. Nagib ravni ekvatora u odnosu na ravan rotacije iznosi 28,32°. Nagib ose rotacije Neptuna je otuda nešto veći nego nagib ose Zemlje.

Fizička svojstva



Neptun spada u gasne divove, kao i Jupiter, Saturn i Uran. Na osnovu merenja letelice Vojadžer 2 izračunato je da Neptun verovatno ima jezgro veličine Zemlje. Izračunata ravnotežna temperatura mu je oko 51 K (-222°C), međutim merenja su pokazala da u unutrašnjosti planete postoji sloj temperature 140 K zbog prelaska amonijaka iz gasovitog u tečno i čvrsto stanje. Neptun zrači 2,7 puta više energije nego što je dobija od Sunca.

Atmosfera

Neptunova atmosfera je po svom sastavu uglavnom molekularni vodonik, uz učešće helijuma (15-20%) i nešto metana koji upija crvenu svetlost i tako daje Neptunu karakterističnu plavu boju.

Vetrovi u Neptunovoj atmosferi su najbrži u Sunčevom sistemu; njihova brzina dostiže 2400 km/h. Većina vetrova duva u smeru istok-zapad, suprotno od smera rotacije planete.

Dva su glavna sloja u Neptunovoj gornjoj attmosferi; gornji se sastoji od kristala zaleđenog metana, dok donji, neprozirni, sadrži smrznuti amonijak i vodonik sulfid. Na vrhu atmosfere su primećeni ugljovodonici nastali delovanjem Sunčeve svetlosti na metan.

Na Neptunu se, poput Jupitera i Saturna, mogu primetiti pojasevi i veliki vrtlozi. U vreme susreta sa sondom Vojadžer (1989), na Neptunu je bila primetna velika tamna pega, slična Jupiterovoj velikoj crvenoj pegi. Bila je veličine Zemlje, a vetrovi su je nosili brzinom od 300 metara u sekundi. Snimci Neptuna iz 1994. pokazali su da je ova pega nestala.

Vojadžer 2 je izmerio temperaturu od 482°C u staratosferi i -218°C u nižim slojevima, na nivou sa atmosferskim pritiskom od 100 milibara. Ove velike temperaturne razlike su najverovatnije rezultat kompresionog zagrevanja.

Magnetsko polje

Magnetsko polje Neptuna nageto je 47° u odnosu na osu rotacije planete, a izvor magnetskog polja je od središta planete udaljen 0,55 prečnika, tako da se nalazi u omotaču, a ne u jezgru. Jačina polja na površini planete zavisi od položaja, a može biti do tri puta slabije ili jače od onoga na Zemlji. Intenzitet Sunčevog vetra takođe utiče na magnetizam.

Polarna svetlost (aurora borealis), koja je zabeležena na Neptunu, nije ograničena samo na polarne predele usled složenosti magnetskog polja. Električna energija koju proizvodi Neptunova aurora snage je tek 50 miliona vati (50 MW), za razliku od Zemljine čija je snaga 2000 puta veća: 100 gigavata (GW).

Sonda Vojadžer 2 je zabeležila emisije radio talasa koje u vremenskim periodima os 16 sati i 7 minuta stvara magnetsko polje.

wikipedija