Srpsko slikarstvo 20. veka

Srpsko slikarstvo  20. veka

1. Epoha (1900-1950)

U jednom sažetom prikazu nije moguće izložiti sve procese srpskog slikarstva 20. veka i njihove
 rezultate u međuzavisnosti različitih činilaca. Moguće je jedino nabrojati glavne struje, škole,
 pokrete i predstavnike: naznačiti skicu celine, i istaći dve osnovne epohe: do 1950. i posle 1950.
Podsetimo da se srpsko (i jugoslovensko) slikarstvo s početka veka formiralo u dvema evropskim
metropolama, Minhenu i Parizu, započinjući obično u prvoj i završavajući u drugoj.
Želju da se posredstvom individualne postigne u Srbiji kolektivna, nacionalna sloboda moderna
umetnost mogla je samo ohrabriti. Međutim, dok se akademizam pozivao na uzore "večne umetnosti",
 nova umetnost - nadahnuta slobodarskim idejama prosvetiteljstva - te uzore je tek stvarala ili je
 trebala da ih stvori. Ali i akademizam svoje osnovno ubeđenje ars est imitatio naturae želi da
 uskladi bar s onim otkrićima koja su u međuvremenu postala prihvaćena. Zbog toga se oko 1900.
 u njemu i zapaža dvojstvo - jaka veza s tradicijom uz izvesne impresionističke novine: plenerizam,
 dnevna svetlost i jasna boja kao logična njena posledica. Reč je dakle o pojavi novog u okvirima
 starog (Beta Vukanović, 1872-1972, Marko Murat, 1864-1944, Dragomir Glišić, 1872-1957, itd.).
Kao opšti stav, plenerizam, međutim, ne isključuje tadašnje posebne stavove - simbolizam i secesiju,
 na primer, koji se međusobno pretapaju. Pošto je secesija pokušaj nove sinteze, ona, mada upadljivih
 formalnih obeležja, širom definicijom (Selz) obuhvata i simbolizam, njegovo mistično verovanje da je
vidljiva realnost simbol druge, nevidljive; da je bitna duhovna, romantična, tajanstvena senka stvari ne
 sama stvar, umbra vitae, ne vita po sebi; da je lepo dotaknuto prolaznošću i onostranim. Pošto ono što
 oko vidi nije samo to, već i nešto drugo, realno je, u funkciji suprotnog, irealnog i neizrecivog Leon Kojen,
 1859-1934, rani period Nadežde Petrović, 1873-1915, Marko Murat, 1864-1944, Milica Glišić,
1855-1915, itd.). Česta je, međutim, i jedna drukčija sinteza tradicije i novog koja će biti osobena
 i za izvesne docnije težnje treće decenije: valerski sklop i gradacija, volumen, isključenje čiste
 boje itd. (rana dela Koste Miličevića, 1877-1920, i Milana Milovanovića, 1876-1964, Moše Pijade,
1890-1957, Ljubomira Ivanovića, 1882-1964, Borivoja Stevanovića, 1879-1976, itd.).

..................
( rastko.org.rs)

[You must be registered and logged in to see this link.]

[You must be registered and logged in to see this image.]

[You must be registered and logged in to see this link.]

[You must be registered and logged in to see this image.]

Za neke slikare su uradjene biografije na forumu.
Za slikare koji nemaju biografije , na ovom postu ce se dati osnovni podatci
i najvaznija slikarka dela.

............

U tom sklopu pojavio se u Srbiji i impresionizam. I to ne toliko "pariski" - iako su Milovanović
i Nadežda radili i u Parizu - koliko "minhenski" gde su se - u Ažbeovoj školi - među budućim
srpskim i jugoslovenskim slikarima širila nova shvatanja da bi se od 1904. ispoljila i na Prvoj
 jugoslovenskoj izložbi u Beogradu. Dnevnom svetlošću i ritmičkim treperenjem poteza i boja
motiv nije više samo osvetljen već i rastvoren. Kosmički fluid isijava iz svih sve samostalnijih
plastičkih činilaca: boje, linije, oblika. Ali je, za razliku od francuskog, srpski impresionizam
sred nacionalnih borbi i ratova, ostao koliko bez heminističke opijenosti i bleska toliko i bez
velegradske vreve - skrušen u blag, u patrijarhalnom, narodnom okviru (Nadežda Petrović,
rana dela, kasna dela Milana Milovanovića, Koste Miličevića, Natalije Cvetković, 1888-1928,
Branka Popovića, 1882-1944, i drugih).
Ako je iz plenerizma zasijao impresionizam, iz impresionizma je buknuo ekspresionizam Nadežde
 Petrović, najznamenitijeg slikara epohe, koji stvara koliko po diktatu "unutrašnje neophodnosti"
i duha vremena toliko i po diktatu posebnih srpskih društvenih prilika. Upoznavši dela Van
Goga, Munka i Kandinskog, uvela je brz, silovit način slikanja a time i novu koncepciju vremena
kao zbira trajanja svakog pojedinačnog poteza, uz to i posebnu "lokalnu boju", čak etnografsku
crtu.
Posle potresa koje je doneo Prvi svetski rat, duhovna klima se iz osnova menja: umesto
 "svetlosti slobode" i čiste boje - "konstruktivna" i "sintetična" forma. Ali uprkos tom opštem
 svojstvu umetnost treće decenije jeste protivurečna: s jedne strane, vekovni grčko-rimski
 ideal podržavanja odbacuje, s druge ga - ponovo prihvata; tradiciju žestoko osporava, ali
 je svojom težnjom k sintezi i vaskrsava. Ispoljio se dakle spektar od avangardizma do
tradicionalizma: od "Jugo-dade", "Zenita" i nadrealizma (Dragan Aleksić, Ljubomir Micić, Marko
 Ristić, itd.), čiji seaktivitet sve češće navodi i u stranim istorijama i monografijama kao
 integralni deo ovih pokreta - do sezanizma, postkubizma, ekspresionizma oblika i neoklasicizma.
 Istovremeno se nastoji balkanizovati "Dada", suprotstaviti Istok Zapadu, srušiti "barnumska"
 evropska civilizacija (zenitizam) i produžiti evropeizacija Balkana. Zajednički imenitelj tih
suprotnih pogleda jeste, međutim, čvrst oblik, koji je impresionizam bio razorio. Težili su mu
umetnici koji su išli za Sezanom.
Sezan se pojavljuje ne samo kao ishodište već i kao utočište, omogućivši razvoj u različitim
pravcima: k neokubizmu - shvatanjem slika kao sistema čistih, geometrizovanih, "apsolutnih"
oblika, ka ekspresionizmu - zaokupljenošću karakterom, deformacijom predmeta i pojačavanjem
oblika, k neoklasicizmu - težnjom ka apsolutnom, opštem, konačnom.
Prve, početne kubističke, postkubističke i ekspresionističke radikalne težnje decenije
 (Jovan Bijelić, 1886-1964, Petar Dobrović, 1890-1942, i Sava Šumanović, 1896-1942)
 bile su ipak prolazne (naročito one avangardne) u, inače, velikim opusima svih slikara,
je su se ubrzo završile inverzivno, neoklasicizmom. Sezan je, uostalom, i sam želeo da
 stvori "nešto solidno i trajno, kao umetnost muzeja" umetnost građena je i ugledanjem na
 renesansne majstore. Uopšte, u ovoj epohi "nomadizma" i ova tradicionalistička galaksija
 sadrži već pomenuta imena: uz Mila Milunovića, 1897-1973, Ignjata Joba, 1895-1936.
 (Jedino je za članove grupe "Zograf", Vasu Pomorišca, 1893-1961 i Živorada Nastasijevića,
1893-1966, ona ostala trajno utočište.) Krajem treće decenije tvorci "konstruktivnog",
 "sintetičnog" slikarstva, prošavši kroz sve njegove stupnjeve, postali su dakle njegovi
rušitelji: vraćaju se suprotnom ekspresionizmu boje i gesta (izuzetak je Milunović), nastavljaju
Nadeždu. Tako Sava Šumanović, najavljujući slikara "napretka" i "povratka", 1927. slika
 u Parizu Pijanu lađu, estetički sasvim suprotnu svome Skulptoru u ateljeu iz 1921.
Ponavljanja Nadežde, u stvari, nema, jer su socijalna sredina, iskustva i istorijski trenutak
u četvrtoj deceniji različiti. Nov ekspresionizam personalno je raznorodniji i poetički razuđeniji
pa ima sva obeležja svoje osnovne poetike: zaokupljen je subjektivnom, promenljivom slikom
stvarnosti i života: "čovekom sjedinjenim sa prirodom" (Van Gog); snažnim izrazom, čistom
elementarnom bojom, jakom linijom i potezom; etičkim i estetičkim dilemama: In interiore
homine habitet veritas (sveti Avgustin); principom "poetskog sklada" (Fry), "subjektivnog
integriteta" (Read). Ali je, osim etičkog, očigledan i etnički momenat: njegovi pripadnici
često lokalizuju svoje simbole, Konjović ih vezuje za Vojvodinu, Bijelić za Bosnu, Dobrović
i Job za Dalmaciju, Zoran Petrović za folklor, figure u narodnim nošnjama, itd.... U odnosu
na njegovu patetičnu razmahnutost, intimizam i poetski realizam suprotne su struje,
nadahnute geslom vraćanja prirodi i neposrednom unutrašnjem životu. I ove dve poetike
nastavljaju izvesne trenutke impresionizma, njegovu toplinu i strast mirnog života i prisustva
u njemu. Poetski realizam je, međutim, više napregnut i melanholičan (Stojan Aralica,
1883-1980, Ivan Radović, 1894-1973, Nedeljko Gvozdenović, 1902-1988, Ivan Tabaković,
 1898-1977, Marko Čelebonović, 1902-1987, Kosta Hakman, 1899-1961, Petar Lubarda,
1907-1970, Peđa Milosavljević, 1908-1987, Ljubiša Sokić, 1914, i drugi).

....................

(rastko.org.rs)


Milan Milovanovic

[You must be registered and logged in to see this image.]

Terasa slikara Đuzepa,1917


[You must be registered and logged in to see this link.]


[You must be registered and logged in to see this image.]

dereglija na Savi


[You must be registered and logged in to see this link.]

[You must be registered and logged in to see this image.]

Pijana ladja

.....

Pomenimo i jednu važnu okolnost: u "ružičastoj" četvrtoj deceniji, uoči Drugog svetskog
rata, srpsko slikarstvo se podelilo na "umetnost radi umetnosti" i na "umetnost radi ideje".
Poetike prve, preovlađujuće, već smo izneli. Poetike druge, "angažovane" jesu nadrealizam,
socijalna umetnost, umetnost u ratu i revoluciji i socijalistički realizam. Beogradski
nadrealizam, iskazan almanahom "Nemoguće", časopisom "Nadrealizam danas i ovde" itd.
- okupljao je pesnike i esejiste koji su neposredno sudelovali u aktivitetu pariske grupe
(Breton - M. Ristić) i svojom likovnom eksperimentacijom uvodili sasvim nov prilaz
slikarstvu i slici - stotinkom crteža, fotograma ("rejograma"), kolaža i asamblaža...
I teorijskim iskazima u "Antizidu" (M. Ristić, V. Bor) i "Nacrtu za jednu fenomenologiju
iracionalnog" (Koča Popović, M. Ristić). Socijalna umetnost, pak, iza koje je stajala
komunistička partija, uobličava se oko 1930. kao umetnički i politički stav. Osim Pariza,
u jednom, i Moskve, u drugom smislu, na njeno formulisanje delovali su i primeri iz
drugih zemalja, posebno Maserel, Kete Kolvic, Neue Sachlicheit (Diks, Gors, Bekman),
raskršću društvene kritike i satire. Njen početak vezuje se za izložbu Mirka Kujačića
(1901), 1932, s uokvirenom proleterskom cokulom (Đorđe Andrejević Kun, 1904-1964,
Đurđe Todorović, 1907-1986, Radojica Noje Živanović, 1903-1944, Vinko Grdan
1900-1980, Pivo Karamatijević, 1912-1963, Bora Baruh, 1911-1942). U toku okupacije
i rata slikarstvo je samo tinjalo - nacizam je ljudske vrednosti cinično izneveravao
i uništavao. Pojedini umetnici ipak su imali snage da rade čak i u logorima, u Nemačkoj
i Italiji, i u Narodnooslobodilačkom ratu. Po oslobođenju, revolucija je od umetnika
zahtevala da napuste "sjajnu usamljenost" i postanu propovednici novih ideja; da se
odreknu svoje slobode, napuste "formalizam" a usvoje dogmatski i nasilnički socijalistički
realizam. Ipak, razlika između radova "saputnika" i ubeđenih pristalica je očigledna.

Zivotar Nastasijevic

[You must be registered and logged in to see this image.]


Vasa Pomorisac

[You must be registered and logged in to see this image.]

Kartasi

Živorad Nastasijević (1893 - 1966)



Završio je Umetničko-zanatsku školu u Beogradu 1911. Studije nastavlja u Minhenu 1913-14.
Učestvuje prvo kao borac u Prvom svetskom ratu do 1917., a potom kao ratni slikar Vrhovne
 komande. 1920-1922. boravio je u Parizu i radio u akademiji Grande Chaumiere kod profesora
 Kastalučija.

1920-21. bio je član Lade.

1923. Član Grupe šestorice: Bijelić, Dobrović, Kršinić, Nastasijević, Rosandić, Stojanović.

1924. član Grupe četvorice. Dobrović, Bijelić, Miličić, Nastasijević.

1927. jedan od osnivača grupe Zograf.

Od 1936. ponovo član Lade, u čijim redovima ostaje do smrti.

U toku školovanja izlagao na izložbama Umetničko-zanatske škole. Po završenim studijama prvi
 put izlagao 1912. na Četvrtoj jugoslovenskoj izložbi.

Na početku umetničkog formiranja bio je u krugu slikara okupljenih oko Koste Miličevića, te se
 u tom delu njegovog opusa primećuje uticaj impresionizma. Nakon odlaska u Pariz, gde se
upoznao sa muzejskom umetnošću i delima starih majstora, on se okreće slikanju praznih,
napuštenih beogradskih predela koji po atmosferi liče na magijski realizam, kao i mitološkim
motivima.

Godine 1927. zajedno sa Vasom Pomorišcem bio je inicijator i pokretač umetničke grupe Zograf,
 koja je trebalo da predstavlja neku vrstu opozicije progresivnoj i modernistički orijentisanoj grupi
 Oblik. Umetnici koji su bili članovi Zografa zalagali su se za afirmaciju srednjevekovne umetnosti
 i izgrađivanje nacionalnog stila na temelju srednjevekovnog nasleđa.

Živorad Nastasijević bavio se, između ostalog, i fresko slikarstvom i ikonopisom. Izveo je freske
u zgradi Umetničkog paviljona u Beogradu (koje su uništene za vreme Drugog svetskog rata),
 ikonostas crkve Bogorodičnog pokrova u Beogradu, freske u sali zgrade Narodne banke u Skoplju,
freske u odborničkoj sali Beogradske opštine, freske u Uspenskoj crkvi u Pančevu, freske u crkv
i Kosturnice u Krupnju, freske u nekoliko porodičnih kapela na Novom groblju u Beogradu.

Umro je u Beogradu 1966. godine.


[You must be registered and logged in to see this image.]

Vrbe na Savi, 1910.


[You must be registered and logged in to see this image.]

[You must be registered and logged in to see this image.]

Ruža Mijatović, 1927-28

[You must be registered and logged in to see this image.]

Moja rodna kuća

[You must be registered and logged in to see this image.]

Portret sestre Slavke, 1920

Izložba "Nadežda i slikarstvo 20. veka" sa više od 50 radova iz zbirki Umetničke galerije "Nadežda Petrović" u Čačku biće otvorena 19. avgusta u Galeriji "Srbija" u Nišu, kao jedan od mogućih pogleda na srpsko i manjim delom na jugoslovensko slikarstvo proteklog veka.
Izložba obuhvata reprezentativne primere dela iz umetničkog fonda galerije koja nosi ime Nadežde Petrović, jedne od najmarkatnijih ličnosti srpske umetnosti i kulture sa početka 20. veka.

Izložba je deo šireg programa obeležavanja stogodišnjice smrti Nadežde Petrović (1873-1915), koji čačanska galerija priređuje u 2015. godini u više gradova u Srbiji.

Konkretan povod održavanja izložbe u Galeriji savremene umetnosti u Nišu je obeležavanje 110 godina od Prve jugoslovenske umetničke kolonije u Sićevu, čiji je spiritus movens i učesnik bila upravo Nadežda Petrović.

Želјa dve galerije, kao organizatora, je da se kroz formu izložbe i predavanja u okviru stručnih vođenja za publiku - kao načinu negovanja sećanja na Nadeždu Petrović, ukaže na značaj njene pojave pre svega u slikarstvu tog vremena i njegov dalјi razvoj kroz 20. vek.

Izložbom se ukazuje i na značaj institucionalnog očuvanja nacionalnog kulturnog nasleđa i aktivnostima na njegovoj dostupnosti i vidlјivosti, saopštila je niška Galerija savremene umetnosti.

Izložbu čini izbor od 55 slika i crteža, počev od slika Nadežde Petrović i crteža slovenačkih slikara (F. Vesel, H. Smrekar) sa kojima je pokrenula Koloniju davne 1905. godine.

Tu su i slike njenih savremenika koji su obeležili srpsko slikarstvo prve polovine 20. veka (B. Vukanović, D. Glišić, A. Marinković, V. Kovačević, Ž. Nastasijević, B. Stevanović, I. Radović, S. Šumanović); slika protagonista klјučnih promena u slikarstvu 50-ih i 60-ih, (P. Lubarda, I. Tabaković, M. Konjović, M. Popović, V. Božičković, S. Ćelić, A. Jemec, P. Milosavlјević i dr); predstavnika osnovnih tokova i značajnih pojava u umetnosti jugoslovenskog kulturnog prostora 70-ih i 80-ih (E. Murtić, Z. Prica, R. Damlјanović, P. Nešković, V. Veličković, O. Ivanjicki, M. Vidak, V. Stanić, K. Bokšan, V. Krstić, M. Dragojlović, M. Prodanović i dr) do perioda kriznih 90-ih i raspada jugoslovenskog prostora kao celine (M. Blanuša, M. Đorđević, V. Dunjić, U. Đurić, Z. Todović i dr).

Nadežda Petrović, rođena u Čačku 1873. godine, preselila se 1884. s porodicom u Beograd, gde je 1891. završila Višu žensku školu. Sledeće godine položila je ispit za nastavnicu crtanja u srednjim školama i postala učenica u ateljeu Đorđa Krstića. Tokom 1896/97. godine pohađala je školu kod Kirila Kutlika, a 1898. započela školovanje u Minhenu u ateljeu Slovenca Antona Ažbea.

Već 1900. imala je prvu samostalnu izložbu u Beogradu.

Potom je 1901. započela rad u ateljeu Julijusa Ekstera u Minhenu, a od 1904. angažovala se ponovo u domovini oko Prve jugoslovenske umetničke izložbe, osnivanja Lade i Prve jugoslovenske umetničke kolonije (Sićevo, Pirot, 1905).

Do 1912. godine izlagala je na mnogobrojnim izložbama (Izložba Lade; Izložba jugoslovenske kolonije 1907; Izložba srpskog umetničkog udruženja 1908; druga samostalna izložba u Ljubljani 1910; iste godine u Parizu na Jesenjem salonu i u Zagrebu u okviru grupe Medulić; naredne 1911. u srpskom paviljonu na Međunarodnoj izložbi u Rimu, na Salonu internacionalne unije i na Jesenjem salonu u Parizu).

U Beogradu je 1912. otvorila slikarsku školu i učestvovala na četvrtoj Jugoslovenskoj izložbi.

Razvijajući se kao slikarka, prikazala je svoje vreme i njegove likovne tokove kroz jedinstven doživljaj prirode ugrađen u neprekinut razvojni tok, u četiri razdoblja: minhensko (1898-1903), oličeno građenjem ličnog stila; srbijansko (1903-1910), gde pejzaž i čovek ostaju prevashodna tema, a koloristički ekspresionizam dobija prevagu; parisko (1910-1912), u kojem ostvaruje sintezu ekspresionističko-fovističke poetike. U ratnom razdoblju (1912-1915), slikana vizija oličena je u svedenosti i izrazitom intenzitetu palete.

Nadežda Petrović preminula je 1915. godine u Valjevu za vreme Prvog svetskog rata, kada je obolela od tifusa dok je negovala ranjenike u vojnoj bolnici kao dobrovoljna bolničarka.

Izložba “Nadežda i slikarstvo 20. veka” u Nišu, čija je kustoskinja Julka Marinković, biće otvorena do 13. septembra.