VranjeVranje je grad na jugu Srbije, sedište Pčinjskog okruga. Prema popisu iz 2002. u gradu Vranju je bilo 55.052, a u celoj opštini 88.288 stanovnika.
Vranje se nalazi u Vranjskoj kotlini, na Vranjskoj reci, nedaleko od njenog ušća u Južnu Moravu. Prvi se put spominje 1093, a u sastav srpske države ušao je 1207. godine.Turcima su ga osvojili 1455. U tursko doba bio je raskrsnica putova iz Srbije prema Makedoniji i Bugarskoj, važno mesto na moravsko-vardarskom drumu, poznat po proizvodnji oružja i železnih predmeta i po kvalitetnoj kudelji. Godine 1878. oslobođen je od Turaka. Vranje je rodno mesto Bore Stankovića. Nakon Drugog svetskog rata industrijsko je središte s fabrikama obuće, tekstila i pokućstva.
Geografski položajVranje je ekonomski, politički i kulturni centar Pčinjskog okruga koga čine opštine Bosilegrad, Bujanovac, Vladičin Han, Preševo, Surdulica, Trgovište i Vranje. Grad se nalazi u severozapadnom delu Vranjske kotline, na levoj obali Južne Morave. Reku i graddele magistralni put i železnička pruga koju na severu vode ka: Leskovcu (70km), Nišu (110 km) i Beogradu (347 km), a na jugu ka: Kumanovu (56 km),Skoplju (91 km) i Solunu (354 km).
Smešten je u podnožju planine Plačkovice (1231 m), Krstilovice (1154 m) i Pržara (731 m). Od graniceBugarske je 70 km udaljen, a odMakedonije 40 km.
Vranje je sedište Eparhije vranjske i 4. brigade Vojske Srbije.
DemografijaU naselju Vranje živi 42153 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 35,8 godina (35,0 kod muškaraca i 36,6 kod žena). U naselju ima 17196 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,20.
Ovo naselje je u značajnoj većini naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.
PrivredaDo polovine 20. veka Vranje je bilo zanatlijska varoš. Bili su zastupljeni sledeći zanati: mutavdžijski, vodeničarski, asufijski zanat i fijakerski zanat. Sa početkom industrijalizacije 60-ih godina mnogi od ovih zanata nestali su mnogi zanati. Tih godina otvorene su nekoliko fabrika:
Duvanska industrija Vranje (DIV)
SIMPO
Fabrika obuće Koštana
Pamučni kombinat Jumko
Industrija tehničke robe Alfa Plam
Sa otvaranjem noovih fabrika raste i broj zaposlenih koji je poslednjih godina opao:
1961. godine bilo je 1,525 zaposlenih.
1971. godine bilo je 4,374 zaposlenih.
1998. godine ukupno ima 32,758 od kojih su 28,347 bili u privredi, a 4,411. van nje.
O Vranju i Vranjancima„Vranje – mala, nekada pogranična srbijanska varoš, bila je do Stankovićevog vremena jedva poznata i po svom imenu, a skroz nepoznata po svom ljudstvu. Otkrivši Vranje, Borisav Stanković je odista otkrio jedan naš potpuno novi moralni kontinent.“
(Jovan Dučić)
Jezgro grada je nekako zadržao svoj izgled balkanske kasabe i veoma je lošeg urbanističkog rešenja. Gornji, stariji delovi grada su čak zadržali svoj izgled iz perioda pod turcima – tesni sokaci i gusto zbijene kuće. Grad je poznat po svojim četvrtima – ma´alama (mahalama). Pa tako svako zna iz koje je ma´ale. Postoje: Centar (stariji naziv: Čaršija ili Varoš), Gornja čaršija (u čijem je sastavu i Ciganska ma´ala), Šandud, Rudina, Toplik, Panađurište, Šaprance, Odžinka, Sobina, Donje Vranje, Asanbair, Raška itd. Čak i noviji delovi grada dobijaju svoja specifična imena: Ledena stena, Palestina ili Ogledna stanica.
Gradska naseljaNaselja koja čine grad su:
Šapranački rid
Donje Vranje
Odžinka
Raška
Ledene Stene
Sobina
Gornja Čaršija
Tulbe
Donji Asambair
Gornji Asambair
Ogledna stanica
Palestina
Panađurište
Rudina
Ćoška
Stari mostoviNa gradskoj reci, nalazi se nekolicina starih i interesantnih mostova nastalih u turskom periodu:
Beli most – najpoznatiji vranjski most-ili most ljubavi je naziv za most u Vranju koji je podignut 1844. godine. Most se nalazi iznad Vranjske reke, u ulici Devet Jugovića. Most se nalazi i na grbu grada Vranja.
LegendaLegenda kaže da je most podigla majka turkinje Ajše u spomen nesrećne ljubavi njene ćerke i srpskog pastira Stojana.
Po rođenju ćerke Ajše, Selim-begu su proročice prorekle da će se ona zaljubiti u Srbina. Iako je otac pokušavao zatvaranjem ćerke da spreči proročanstvo, nije uspeo u tome. Kada je zatekao Stojana i Ajšu zagrljene kraj reke pokušao je da ubije srpskog pastira. Međutim, usmrtio je sopstvenu ćerku koja je svojim telom zaštitila mladića kojeg je volela. Nakon toga je i Stojan svojim nožem oduzeo sebi život.
Na mestu gde se odigrao događaj, podignut je most. Na most je postavljena ploča, tzv. tarih, na kojoj na turskom jeziku stoji natpis: ,,Proklet neka je onaj koji rastavi što ljubav sastavi.“
Most kod Mačkine česme – arhitektonski identičan Belom mostu, presvučen slojem asfalta, a dodata mu je i metalna ograda, koriste ga samo pešaci, neuređen i u veoma lošem stanju, građani okolnih ulica su predlagali njegovu obnovu u stilu Belog mosta i uređenje zelene površine oko Mačkine česme
Most u ulici Petog kongresa KPJ – arhitektonski identičan Belom mostu, nedostupan javnosti jer je ugrađen u konstrukciju novog mosta
Most u Niškoj ulici – nekada drveni most, koga je šezdesetih godina odnela buica, sada je betonski most u veoma lošem stanju, pored njega je spomen ploča njegovog ktitora na turskom jeziku arapskim pismom, koja je zakopana u šut i đubre
Praznici, slava i hodočašća31. januar – Dan oslobođenja Vranja 1878.godine
7. septembar – Dan oslobođenja Vranja 1944. godine, dan kada su jedinice NOV-a ušle u grad, koji je već bio napušten od strane bugara
Duhovi – Slava grada
Veliki petak – Hodočašće u crkvu Svete Petke (Krstata džamija)
Velika Gospoina – Hodočašće u crkvu Uspenja Presvete Bogorodice u Sobini
Žuto cvećeVranje često nazivaju i žuto cveće.
Naziv je nastao krajem Prvog svetskog rata, tokom prolaska francuske vojske kroz Vranje. Jedan od francuskih vojnika je baki koja je uređivala baštu nazdravio sa:
- Bonžur (fr. Bon jour) – Dobar dan.
Baka koja je razumela da je vojnik rekao božur je odgovorila:
- Nije to sine, božur, to je žuto cveće!
Od tada se Vranje naziva žuto cveće, a postoji i pesma „Vranje, moje žuto cveće“. Takođe, žuta boja je postala tradicionalna boja za Vranje, pa na primer sportisti Vranja nose žute dresove (FK Dinamo Vranje).
Vranjski melosVranjski meslos nadaleko je poznat. Njega je u Beograd putem svojih drama, a naročito svoje „Koštane“ i putem romana „Nečista krv“, odneo poznati vranjanac Borisav Stanković. Naime drama „Koštana“ je drama sa pevanjem, a njeni najzanimnjiviji delovi obiluju pesmom (scena Mitketa i Koštane). Muzika je veoma živopisna i vesela. Treba izdvojiti posebnu igru koja se igra u ovim krajevima pod nazivom čoček. Naravno najpoznatiji je vranjski čoček. Sem ove igre postoji veoma puno pesama, najčešće sa ljubavnim i tragičnim sadržajem. Neke od ovih pesma su našle svoje mesto i u Mokranjčevim „Rukovetima“.
Vranjske pesme su pevali mnogi, od Vasilije Radojčić do Svetlane Ražnatović, a samo se je na njima proslavio vranjanac Staniša Stošić. Cepao je slušaocima srca svojim pesmama Lela Vranjanka,Zbog tebe mome ubava’,Mito bekrijo,Dimitrijo sine Mitre…..
Sem ovih melodija, trubački orkestri su specifičnost Vranja. U samom gradu (naročito u Gornjoj čaršiji) i obližnjem selu Pavlovac postoji na desetine trubačkih orkestara. Nekoliko njih osvajalo je brojne nagrade na Saboru trubača u Guči. Najpoznatiji među njima je bio orkestar Bakije Bakića. Danas orkestar Nenada Mladenovića nastavlja tradiciju Bakijinog orkestra. Milan Mladenović, trubač iz orkestra, osvojio je prvu trubu na Saboru trubača u Guči 2007. godine, a sam orkestar je proglašen najboljim.
Hrana i pićeIma veoma dobrih specijaliteta, kao i u celoj srpskoj kuhinji. Međutim ko tipično vranjsko jelo pomenućemosamsu – praznu pitu, prelivenu kiselim mlekom uz dodatak belog luka,prepeć-pita sa sirom
Župska klima omogućava uzgoj dobrih sorti grožđa, a samim tim i dobrih vina.
Prirodne lepote i izletištaMarkovo Kale-je tvrđava – srednjovekovni istorijski spomenik, koji se nalazi 4 km severno od Vranja, na starom putu Vranje-Leskovac, u klisuri Gradske reke. Tvrđava je izgrađena u 13. veku. Danas je u ruševinama.
Po nekim izvorima to je bio grad Kraljevića Marka, a drugi tvrde da se grad neko vreme zvao Golubinje. Pominje se u 14. i 15. veku kao vlasništvo kaznaca Miroslava, tepčije Kuzme, kaznaca Baldovina, ćesara Uglješe i vojvode Nikole Skobaljića. Kasnije nestaje iz dokumenata.
Markovo Kale je i najviši vrh na Gorici, poslednji ogranak planine Seličevica na prilazima Nišu. Tokom srpsko-turskog rata 1877.-1878., Markovo Kale su zauzele srpske jedinice Šumadijskog korpusa 7. januara 1878. Sutradan je s njega tučen Niš i Đurlinski visovi iz 32 topa.
Kazanđol – Izuzetan kanjon koji seče Gradska reka u steni između planina Pljačkovice i Krstilovice, u njemu ima nekoliko velikoh virova (kazana) i na desetine slapova, teren je nepristupačan i opasan
Pržar
Ćoška
Aleksandrovačko jezero
Devotin
Borino brdo
Dobre vode
Manifestacije
Borina nedelja
Borini pozorišni dani
Stari dani
Poznati VranjanciBorisav Stanković (1876-1927), književnik, pesnik, dramaturg
Justin Popović (1894-1979), arhimandrit, filozof, jedan od najvećih teologa pravoslavlja
Jovan Hadži-Vasiljević (1866-1946), istoričar, etnograf, književnik
Ivan Popov (1840-1915), bugarski pesnik
Đorđe Tasić (1892-1943), doktor prava, dekan Pravnog fakulteta u Beogradu, žrtva Banjičkog logora
Olivera Verica Đorđević (1922-1942), učesnica NOB-a
Sima Pogačarević (1908-1941), narodni heroj
Milan Vlajinac (1877-1964) profesor univerziteta, agronom, član srpske delegacije na Mirovnoj konferenciji u Versaju
Dragomir Đorđević (1920-1987)
Jovan Stefanović Kursula, operski pevač
Bakija Bakić (1923-1989), trubač, nekoliko godina prva truba Sabora trubača u Guči
Vera Cenić (1930-), književnik i naučni radnik, njeni romani govore o Golom otoku i životu posle njega
Miroslav Cera Mihailović, pesnik
Jug Radivojević, pozorišni reditelj
Staniša Stošić (1945-2008), pevač izvornih vranjskih pesama
Pera Stojanović – Tuman, novinar, glumac, legenda vranjskog humora
Ljubiša Opačić (1968-2008), gitarista benda Bajaga i instruktori
Prof Dr Dimitrije Jovčić (1889~1973),prvi srpski dečji hirurg,akademik SANU, prvi upravnik dečje hirurške klinike u UDK Tiršova 10
Ljubomir Bandović – poѕnati glumac
Ličnosti koje su neko vreme živele i radile u Vranju [uredi]
Radoje Domanović, književnik, profesor vranjske gimanzije
Jaša Prodanović, političar, profesor vranjske gimanzije
Filip Filipović, političar, osnivač KPJ, izabran za opslanika Narodne skupštine Kraljevine SHS za Vranjski okrug
Pajsije, mitropolit skopski, neko vreme vikarni episkop vranjski, pomagao narodu u ovim krajevima odmah po oslobođenju od turaka 1878, po njemu ime nosi Vladičin Han
dr Franja Kopša
Platon Banjalučki, kao dečak pohađao školu u Vranju, gde mu je otac službovao.
izvor:vranje.webkomsija