Deset najuticajnijih žena srednjovekovne Srbije

Deset najuticajnijih žena srednjovekovne Srbije

O ženama iz srednjovekovne Srbije se malo govori i njihov značaj istoričari nisu previše isticali. Najčešće se pominje Milica, supruga kneza Lazara Hrebeljanovića, koja je sahranjena u svojoj zadužbini manastiru Ljubostinji

Uz pomoć Srpske patrijaršije napravili smo priču o ženama tog vremena koje su veoma važne za našu istoriju.

[You must be registered and logged in to see this image.]
Ana Nemanjić, monahinja Anastasija

1. Ana - Anastasija, majka Svetog Save

Ana je najverovatnije kćer vizantijskog cara Romana IV. Udala se za srpskog župana Stefana Nemanju, s kojim je rodila tri sina: Vukana, Stefana i Rastka, potonjeg svetitelja srpskog Savu. Podigla je ženski manastir posvećen Bogorodici, zajedno sa Nemanjom. Zamo­našila se u istom manastiru 1196. godine dobivši ime Anasta­sija.  Preminula je 21. juna najverovatnije 1200. godine. Sahranjena je u priprati Bogo­rodičine crkve u Studenici.

[You must be registered and logged in to see this image.]
Knez Lazar i kneginja Milica


2. Kneginja Milica - Jevgenija, supruga Lazara Hrebeljanovića

Milica je rođena oko 1335. godine u vreme vladavine cara Dušana. Ćerka je kneza Vratka, praunuka kralja Vukana, najstarijeg sina Nemanjinog. Često je kao careva rođaka boravila na dvoru, gde je i upoznala Lazara Hrebeljanovića, srpskog kneza, za koga se i udala 1353. godine. Sa Lazarom je imala pet kćeri: Maru, Draganu, Jelenu, Teodoru i Oliveru, a zatim i tri sina: Stefana,Vukana i Dobrivoja. Sve svoje kćeri Lazar i Milica su udali za istaknute srpske ili susedne oblasne gospodare, stvarajući uslove za političke saveze.

Posle Kosovske bitke 1389. godine, kneginja Milica sa svoja dva sina 12-godišnjim Stefanom i mlađim Vukanom ostaje da bdi nad krvavim Kosovom i plače zajedno sa srpskim narodom. Sa sinovima, patrijarhom Jefremom, sveštenstvom i narodom prenela je 1391. godine Lazarove mošti iz Crkve Svetog Vaznesenja u Prištini u manastir Ravanicu, Lazarevu zadužbinu. Zajedno sa sinom Stefanom i patrijarhom Danilom III izdala je 1392. godine Povelju manastiru Hilandaru poklonivši mu jednu crkvu i nekoliko sela. Pre nego što se zamonašila 1393. godine, kneginja Milica je sazvala Sabor na kojem je predala vlast sinu Stefanu. Umrla je 11. novembra 1405. godine. Sahranjena je u manastiru Ljubostinji, svojoj zadužbini.

[You must be registered and logged in to see this image.]


3. Angelina Branković, despotica - mati Angelina

Angelina je kći Đorđa Arijanita Komnina, albanskog gospodara Konjuha (Elbasana). Udala se 1460. godine za Stefana Slepog, izgnanog srpskog despota, i od tada počinje njen mučenički život. Jedno vreme su živeli u Albaniji, dok im se nije rodio sin Đorđe. Potom, godinu dana kasnije, po preporuci Skenderbega, Angelininog zeta, odlaze u Italiju, gde su proveli 16. godina, sve do smrti despota Stefana 1476. godine.

Na poziv mađarskog kralja Maćaša Korvina, despotica je sa dvojicom sinova krenula na put preko Beča i Budima da prenese mošti svog muža u Srem. Prvo stanište bilo je selo Kupinovo na Savi, gde je podigla Crkvu Svetog Apostola Luke i u nju položila mošti svoga muža. Podigla je i ženski manastir posvećen Sretenju Gospodnjem, nedaleko od budućeg manastira Krušedola.

[You must be registered and logged in to see this image.]
Jelena Anžujska


4. Kraljica Jelena Anžujska, supruga Uroša I

Jelena Anžujska je bila dalja rođaka francuskog kralja Luja IX i njegovog ambicioznog brata Karla I Anžujskog, kralja Sicilije i Napulja. Udala se za Uroša I oko 1250. godine. Zadržala je svoju katoličku veru do kraja, ali je poštovala srpsku crkvu.

Njen biograf arhiepiskop Danilo II sa puno reči hvale opisuje kraljičinu ličnost i delo, bila je poštovana i od pravoslavnih i od katolika u Primorju. Njena najznačajnija zadužbina je manastir Gradac podignut oko 1270. godine na obodu šumovitih padina Golije. Najranije i najdragocenije svedočanstvo o nastanku manastira Gradac ostavio je upravo arhiepiskop Danilo II u životopisu kraljice Jelene.

Pri građenju manastira Jelenino zapadnjačko poreklo imalo je presudnu ulogu jer se u arhitekturi prepliću elementi gotike sa domaćom raškom školom. Umrla je u dubokoj starosti 8. februara 1314. godine u svom dvorcu Brnjaci, na gornjem Ibru. Sahranjena je u manastiru Gradac.

[You must be registered and logged in to see this image.]
Kneginja Milica i njene ćerke

5. Carica Olivera, ćerka kneza Lazara, žena sultana Bajazita

Olivera je rođena negde oko 1376. godine i bila je najmlađa Lazareva i Miličina ćerka. Po dogovoru između kneginje Milice, patrijarha i višeg sveštenstva, data je sultanu Bajazitu (1390. ili 1391. godine) kako bi bilo spaseno STADO HRISTOIMENITO. Oliveru je na tužno putovanje sultanu odveo brat Stefan. Turski istoričar Ašik-paša Zade priča kako je kad je poodrasla poslužila sultanu za ono što joj je bila dužnost. U boju kod Angore (28. jula 1402. godine) tatarski kan Timur potukao je tursku vojsku i zarobio Bajazita. Među zarobljenicima bila je i Olivera. Brat Stefan je, gajivši nežna osećanja prema sestri, pokušavao na sve načine da je izbavi iz ropstva. To je uspeo tek preko svog poslanika Turčina Ajdina. Olivera je jedno vreme boravila i u Beogradu (oko 1427. godine), a zabeležena je i u dubrovačkim knjigama.

[You must be registered and logged in to see this image.]


6. Jelena, ćerka kneza Lazara, supruga Đurđa Stracimirovića


Jela je rođena između 1366. i 1371. godine kao treća ćerka Lazara i Milice. Jedna je od najsimpatičnijih žena srpske istorije i ostaće zapamćena po svojim naporima, borbenosti i odlučnosti. Njena ličnost je zanela Čedomilja Mijatovića koji je sa mnogo lirike izvajao njen lik u svojoj akademskoj besedi. Udala se za Đurđa Stracimirovića Balšića 1386. godine, s kojim je dobila sina Balšu III. Posle Đurđeve smrti, početkom 1403. godine, Jela ostaje udovica i od tada njena puna snaga i svetlost izlaze na videlo.Vodila je borbu sa Mlecima u odbranu svoje Zete punih pet godina i po tome će ostati u trajnom sećanju kao majka i vladarka. Želela je da povrati oblasti koje su bile u mletačkoj vlasti i da digne ustanak. Godine 1405. Skadar se odmetnuo od mletačke vlasti.

Jelena je u to vreme tražila pomoć od Dubrovčana koji su njenu i Balšinu molbu odbili. Godine 1407 i 1408. vođeni su pregovori između Jele i Mlečana, a u julu 1409. godine bila je u Veneciji, gde ju je primio lično veliki dužd Mihailo Steno. Posle Đurđeve smrti još jednom se preudala 1411. godine za humskog vojvodu Sandalja Hranića. Posle njegove smrti, povukla se u manastir Svete Bogorodice, svoju zadužbinu, na skadarskom ostrvcetu Gorici, gde je i sahranjena. Umrla je početkom marta 1443. godine.

[You must be registered and logged in to see this image.]
Jelena Vukomanoić, mađarska kraljica


7. Kraljica Jelena Vukanović, ćerka župana Uroša I

Vukanovići su srpska županska, vladarska porodica s kraja 11. i prve polovine 12. veka. Rodonačelnici dinastije su braća Vukan i Marko.

Od Vukanovog vremena Srbi počinju da osvajaju Kosovo i započinju borbu za širenje Srbije na račun Vizantije. Jelena je ćerka župana Uroša I, koji je kao sinovac preuzeo vlast posle smrti Vukana.

Udala se za slepog mađarskog kralja Belu II, naslednika ugarskog kralja Ištvana-Stefana II, kao poslovni potez zbližavanja i orođavanja dve dinastije u borbi protiv Vizantije. Pregovori o braku uspešno su okončani između 1129. i 1130. godine.

Kraljica Jelena je imala veliki uticaj na svog muža, pa i u ugarskoj državi, što je činila i za vreme vladavine svog sina Geze II (1141-1161. godina). Pored Geze, Jelena i Bela su imali još dva sina: Ladislava i Stefana, koji su takođe bili kraljevi Ugarske.

[You must be registered and logged in to see this image.]
Mara, unuka Vuka Brankovića

8. Mara Branković, supruga sultana Murata II

Mara je ćerka Đurđa Brankovića i njegove druge žene Irine (Jerine) Kantakuzin, člana bivše vizantijske carske porodice. Rođena je oko 1417-1418. godine. Mara je zbog političkih razloga morala da bude poslata u harem sultana Murata II. Udaja je dogovorena početkom 1433. godine, a realizovana 4. septembra 1435. godine uz bogati miraz. Despot je morao da ustupi sultanu i delove teritorije na jugu zemlje Toplicu i Dubočicu. Posle Muratove smrti, početkom februara 1451. godine novi sultan Mehmed II je svoju maćehu Maru oslobodio harema i sa poklonima i pratnjom vratio u Srbiju. Toplica i Dubočica su posle nekog vremena vraćene Srbiji na ime Marinog izdržavanja. Mara je kasnije bračne ponude odbijala, između ostalog i da se uda za cara Konstantina XI. Posle smrti despotice Jerine, na svom posedu u Ježevu, nadomak Svete gore, organizovala je svoj dvor na kojem je ugošćavala rodbinu i zemljake. Pomagala je Hilandar, učestvovala u prenosu moštiju Svetog Jovana Rilskog i uticala na postavljenje nekoliko patrijarha. Umrla je u Ježevu kod Drame 15. septembra 1487. godine i sahranjena u obližnjem manastiru Kosinici.

[You must be registered and logged in to see this image.]
Katarina, ugarsko-beogradska grofica

9. Katarina Branković, grofica, supruga Urliha Celjskog

Katarina je mlađa ćerka Đurđa Brankovića i njegove druge žene Irine (Jerine) Kantakuzin. Despot Đurađ je za mlađu ćerku sklopio dinastički brak, u skladu sa svojom politikom dvojnog vazalstva prema Turskoj i Ugarskoj, a s ciljem da sačuva državu i narod. Katarina postaje žena Ulriha II Celjskog, bliskog rođaka kraljice Varvare, žene moćnog kralja Žigmunda. Grof Ulrih je bio jedan od najmoćnijih ljudi u Ugarskoj. Poginuo je u Beogradu 9. novembra 1456. godine nakon odbrane grada u kojoj je i sam učestvovao. Posle njegove smrti, Katarini je pripao samo mali deo dobara u slovenačkim zemljama i Hrvatskoj, a većinu poseda nasledili su Habzburgovci. Zbog prodaje nekih gradova u dva navrata je boravila u Dubrovniku i na Krfu, a kasnije je sa bratom Stefanom Slepim kupila grad Beograd u Furlaniji, gde je jedno vreme živela. Kraj života provela je kod sestre Mare u Ježevu na turskoj teritoriji. Umrla je 1490-1492. godine i sahranjena u manastiru Konči kod Strumice.

[You must be registered and logged in to see this image.]
Jelena, kraljica Bosne


10. Kraljica Jelena Gruba, prva žena vladarka

Jelena Gruba je bila žena neodlučnog i bolešljivog Dabiše, kralja Bosne, posle čije smrti (1395.) je izabrana kao prva žena vladarka u srednjem veku. Iz njihovog braka rođena je samo jedna ćerka Stana. Pošto je Jelena došla na vlast zahvaljujući savezu velike gospode bosanske, njeno vreme će biti obeleženo još većim osamostaljivanjem krupne vlastele. Sve važnije odluke donosila je savetom sa blagodarovanim velmožanima vlastele kraljevstva. Velikaši na čelu sa vojvodom Hrvojem su, međutim, u maju 1398. godine izabrali novog kralja Stefana Ostoju, sina Stefana I Kotromanića i Doroteje, ćerke vidinskog cara Stracimira. Posle tog prevrata, Jelena je ostala u Bosni i dalje se nazivala kraljicom, ali se nije mešala u politički život. Udavala se još jednom 1416. godine za Stefana Ostoju. Posle njegove smrti na presto je izabran njegov najstariji sin iz prvog braka koji je proterao sa dvora maćehu Jelenu.