Srbi kao američki ratni heroji

Oko milion ljudi srpskog porekla živi u SAD, a neki od njih su kroz istoriju postali američki ratni heroji, nosioci kongresne medalje časti, najvećeg američkog vojnog odlikovanja, kao i Legije za zasluge.

Mičel Pejdž - Mihajlo Pejić (1918-2003), Drugi svetski rat

[You must be registered and logged in to see this image.]

Ceo Drugi svetski rat Mičel Pejdž proveo je na pacifičkom ratištu kao marinac, gde je postao jedan od najvećih američkih ratnih heroja. Medalju časti zaradio je tokom čuvenih borbi na Gvadalkanalu 1942. godine.

Kada su Japanci probili položaje američke vojske, Pejić, koji je komandovao mitraljeskim vodom, ostao je sam jer su mu svi vojnici izginuli ili ranjeni. On je sam preuzeo mitraljez i odbijao neprijateljske napade sve dok mu pojačanje nije stiglo, sprečivši Japance u daljem prodoru.

Pošto je postao simbol herojske borbe marinaca, po njemu je napravljena i figurica G.I. Joe.

Džejk Aleks - Aleksa Mandušić (1887-1959), Prvi svetski rat

[You must be registered and logged in to see this image.]

Aleksa Mandušić na evropsko ratište u Prvom svetskom ratu stigao je kao kaplar američke vojske i sa imenom Džejk Aleks. Pošto njegova žena nije htela da potpiše saglasnost da Aleksa ide u rat na drugi kontintent, Mandušić je promenio ime i postao Džejk Aleks.

Medalju časti zaradio je u borbama u Francuskoj, kod mesta Šipili 1918. godine. Dok je njegov vod pokušao da osvoji jedan greben, svi oficiri su izginuli, pa je Aleksa Mandušić preuzeo komandu i poveo svoj vod u napad.

Međutim, zaustavilo ih je mitraljesko gnezdo. Onda je Mandušić sam krenuo na gnezdo, kada je ostao bez municije, borio se samo bajonetom. Uspeo je da osvoji mitraljesko gnezdo i zarobi 15 nemačkih vojnika.

Džon Minik - Jovan Minić (1908-1944), Drugi svetski rat

[You must be registered and logged in to see this image.]

Kao narednik američke vojske Džon Minik, ili Jovan Minić, heroizmom se istakao u borbama kod nemačkog gradića Hurtgena.

Kada su Nemci zaustavili napredovanje njegove jedinice, on se dobrovoljno prijavio da sa svojim vodom prođe kroz minsko polje u zaleđe Vermahta.

Prešao je jedno minsko polje i neutralisao dva mitraljeska gnezda i jednu nemačku jedinicu. Kada su naišli na drugo minsko polje, Minić je krenuo sam kroz njega, ali je poginuo.

Džejms I. Meštrović - Joko Meštrović (1894-1918), Prvi svetski rat

[You must be registered and logged in to see this image.]

Srbin iz Crne Gore Joko Meštrović stigao je u SAD 1913, a već tri godine kasnije vratio se u Evropu, ali kao vojnik. Meštrović je bio narednik u američkoj pešadiji, a tokom borbi kod Fisneta u Francuskoj, njegov komandant jedinice ostao je ranjen između dve linije fronta.

Meštrović je i pored jake mitraljeske i artiljerijske vatre otišao do oficira, doneo ga na leđima u zaklon i pružio mu prvu pomoć zahvaljujući kojoj je preživeo. Meštrović je umro od španske groznice pred sam kraj Prvog svetskog rata.

Džordž Musulin - Đorđe Musulin (1914-1987), Drugi svetski rat

[You must be registered and logged in to see this image.]

Đorđe Musulin jedini je Srbin američki ratni heroj koji je priznanje dobio zbog ratovanja u bivšoj Jugoslaviji.

On je bio obaveštajni oficir koji je poslat u štab Draže Mihailovića, gde je vodio operaciju “Halijard” spasavanja američkih pilota koji su oboreni nad Srbijom.

Zajedno sa četničkim jedinicama, Musulin je sakrivao pilote, koji su kasnije prebačeni sa aerodroma u Pranjanima. Zahvaljujući ovoj operaciji spaseno je oko 450 savezničkih pilota.

Mel Vojvodić - Mile Vojvodić (1929-2003), Korejski rat

[You must be registered and logged in to see this image.]

Čim je postao pilot 1950. godine, Mel Vojvodić je upućen u Korejski rat. Tokom sukoba na Korejskom poluostrvu,
Vojvodić je leteo u 125 borbenih misija.
Kasnije je učestvovao i u špijunskim letovima iznad Vijetnama tokom rata u toj zemlji, gde je bio pilot “tajnog” aviona A12 koji je napravljen za potrebe CIA.
Vojvodić je tokom samo jednog leta tim avionom uspeo da otkrije 70 od ukupno 190 lokacija protivvazdušne odbrane.

Lens Šijan - Lazar Šijan (1942-1968), Vijetnamski rat

[You must be registered and logged in to see this image.]

Lazar ili Lens Šijan postao je pilot sa 23 godine i ubrzo je upućen u Vijetnam, gde je trajao žestok rat. Za Šijana je kobna bila 52. misija u Vijetnamu u kojoj je leteo. Njegov avion oštetila je bomba koja je prerano eksplodirala, ali je uspeo da iskoči. Iako je pri padu teško povređen, uspeo je da izbegava neprijateljske jedinice 46 dana. Kada ga je vojska Severnog Vijetnama zarobila, i pored teškog zdravstvenog stanja u kom je bio i stalnih mučenja, nije odao ništa osim svog imena, čina i jedinice. Šijan je od posledica povreda i mučenja umro u zatvoru u Hanoju. U njegovu čast američka avijacija ustanovila je prestižnu nagradu “Lens Šijan”, a po njemu se zove i jedna spavaonica na pilotskoj akademiji.

Nedeljko Čolić | Blic.rs| Foto: RAS |

Srbi su jedna od najmanjih etničkih zajednica u Americi, smatra se da ih ima od 200.000 do 400.000, ali je istovremeno jedna od retkih s visokim procentom odlikovanih pripadnika američke vojske u ratovima u proteklih 100 godina. Oni su bili generali Unije u Američkom građanskom ratu, leteli na borbenim avionima tokom Drugog svetskog rata, savetovali i čuvali američke predsednike, bili odlikovani najvišim vojnim i državnim odlikovanjima u Korejskom, Vijetnamskom i ratu u Persijskom zalivu. Nažalost, malo je nas u matici, ali i u SAD, čulo za ove ljude koji su stvarali istoriju Amerike jednako kao i Tesla ili Pupin.

Priču o Srbima, najznačajnijim američkim generalima, uz pomoć njihovih porodica, ispričao je Dušan Babac, inače saradnik Istorijskog muzeja Srbije i beogradskog Vojnog muzeja, koji je objavio veliki broj članaka i knjiga kod nas i u inostranstvu o vojnoj istoriji Srbiji. On je i jedan od autora izložbe i kataloga „Službenog odelo Srbije u 19. i 20. veku”, organizovanoj u SANU i konsultant za uniforme u brojnim filmovima i pozorišnim predstava.

– Filmska i televizijska industrija nametnula je klišee u svim ratnim filmovima i serijama o prisustvu američkih Indijanaca, Poljaka, Jevreja u oružanim snagama SAD, a američki Srbiji isključeni su iz ovog važnog medijuma kolektivnog sećanja. U literaturi je nešto bolja situacija, ali ipak govorimo o znatno jeftinijim i manje uticajnim medijima. Zato je svrha ove knjige da se ispričaju sve neverovatne priče o herojstvu i patriotizmu američkih Srba u novoj domovini – kaže Babac.



Dok listamo bogato ilustrovanu knjigu od gotovo 500 strana, pod nazivom „Srbi – američki ratni heroji”, istovremeno otkrivamo i mnoge nepoznate detalje iz perioda prvog doseljavanja Srba u Ameriku. Najranije srpske emigrante u Kaliforniji je privuklo kopanje zlata i to pre zlatne groznice, postoje podaci o dolascima pre 1850. godine. Dolazili su u Luizijanu, Misisipi, Teksas… iz Like, s Banije i Korduna, iz Srbije, Crne Gore, Banata i Bačke, Bosne i Hercegovine, Makedonije, Boke Kotorske… Zbog grešaka emigracionih službenika, neka slova su promenjena u imenima i prezimenima ili su srpska prezimena skraćivana zbog teškog izgovora. Mnogi su s tugom pričali kako su ih učitelji i većina institucija u široj zajednici primoravali da promene imena, pa su tako Srbi u novoj domovini -ić zamenili sa -ch, Slavko je postao Sem, a Branko Brajan…

Zabunu u statistike pre Prvog svetskog rata unosi i to što su emigranti registrovani po zemlji porekla, pa su tako Srbi priključivani i Bugarima, i Mađarima, i Austrijancima, i Rumunima ili (kasnije) navedeni kao Jugosloveni.

Kada su stupili na američko tle, Srbi su se brzo zapošljavali jer je bila velika potrebna za nekvalifikovanom i jeftinom radnom snagom u livnicama, železarama, rudnicima uglja i bakra, na građevinskim radovima. Malobrojni su bili kancelarijski radnici jer je veliki procenat naših iseljenika bio nepismen.

Iako većina knjiga beleži podelu istorije emigracije Srba u Ameriku na staru (1820–1880) i novu, Babac precizira pet perioda: prvi talas bio je od 1815. do 1880. godine, druga i najveća grupa migranata stizala je od 1880. do 1914, treća između dva svetska rata, četvrta grupa Srba je došla iz zapadne Evrope od 1945. do 1965, a peta iz Jugoslavije posle 1965. godine do danas.

Tokom prvog perioda, čitamo u knjizi, Srbi su se nastanjivali u Nju Orleansu (tu je osnovana prva srpska parohija 1864), u Kaliforniji, Nevadi i Arizoni. Sve hronike tvrde da je prvi Srbin za kojeg se zna da je došao u Ameriku (1815. godine) u Filadelfiju u Pensilvaniji bio Đorđe Šagić, poznat i kao Džordž Fišer. Bio je jedan od vođa teksaske revolucije, učestvovao 1825. godine u osnivanju prve masonske lože „Jork” i pomagao prilikom polaganja obeliska u Vašingtonu.

A od Srba – avion
Tokom Drugog svetskog rata, Amerikanci srpskog porekla prikupili su pola miliona dolara u ratnim obveznicama i od prikupljenog novca, na četvrtoj konferenciji Srpske nacionalne federacije 1943. godine kupili bombarder B17 za vazduhoplovstvo SAD. Dat mu je naziv „Američki Srbin”. Prvobitna želja je bila da se avion nazove „Srpski četnik”, ali je Ministarstvo rata odbilo taj predlog.
– Kada je izbio Američki građanski rat, mnogi Srbi su kao građani Luizijane sebe smatali južnjacima i smatrali su da im je dužnost da učestvuju u sukobu, organizovali su se i pojedinačno i u čete. Mnogi su dali svoje živote. Najviše činove imali su dvojica braća ili rođaka iz porodice Milićević – brigadni general Unije Majkl Milićević Vilijams iz Ohaja i pukovnik konfederacije Džordž Milićević Majls – zabeležio je Babac.

Do 1917. srpska migracija nije bila velika i brojala je tek oko 40.000 ljudi, a taj broj se smanjio za nekoliko hiljada jer su mnogi želeli da se bore u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Tokom Prvog svetskog rata mnogi su otišli da se bore na Solunskom frontu na strani Srbije koja je bila saveznik SAD, dok su se drugi pridružili ekspedicionim trupama u Francuskoj. Za ovaj kratki period angažmana SAD u Evropi, trojica Srba dobili su Kongresna medalju časti, a više njih odlikovanja za hrabrost (Srebrnu zvezdu i Krst za izuzetnu službu).

Odziv srpske zajednice tokom Drugog svetskog rata bio je ogroman, mnogi su po povratku dobili najviša odlikovanja, drugi su dali svoje živote za slobodu. Bilo je mnogo srpskih porodica iz kojih su dvojica, trojica, četvorica, petorica, pa čak i šestorica sinova bili u američkoj vojsci.

Srbi su u kasnijem periodu bili savetnici predsednika SAD Ajzenhauera i Regana, mnogi su služili Kancelariji za strateške usluge (kasnije CIA). Američki Srbi bili su heroji u Korejskom, Vijetnamskom i ratu u Persijskom zalivu, kao na primer pilot Lens (Lazar) Šijan, koji je posmrtno odlikovan Kongresnom medaljom časti i po kojem je nazvana zgrada u okviru Vazduhoplovne akademije SAD u Kolorado Springsu.

Knjigu objavio Medija centar „Odbrana”, a podržala ambasada SAD u Beogradu. Posvećena je srpskom vojniku, ma koju uniformu nosio.

Sandra Gucijan, Politika