Termin "arapska muzika" predstavlja širok pojam koji obuhvata izuzetno rasprostranjen geografski region sa kompleksnom muzičkom istorijom, filozofijom i socijalnim kontekstom u današnjem arapskom svetu. Arapska muzika je jedinstvena i fundamentalno različita od zapadne muzike, međutim, uprkos ovom jedinstvu pokazuje i visok stepen različitisti prelazeći iz jednog u drugi geografski prostor.

Tokom širenja islama sa Arapskog poluostrva od sredine 7. veka do danas, arapska muzika se razvijala i oblikovala iz pet glavnih procesa.


Rani procvat arapske muzike

Sa nastankom kulturnih centara u Siriji (661-750 n.e) I Iraku (750-909 n.e), etničko mešanje koje se dogodilo u ovom preiodu je dovelo do bliskog kontakta Arabije sa tradicionalnom muzikom Sirije, Mesopotamije, Vizantije i Persije, što je rezultiralo u oblikovanju nove i drugačije arapske tradicionalne muzike. Zadržavaju se markantna obeležja kao što su vokalno pevanje pesama iz Kurana, međutim uvode se nove tehnike pevanja, novi aspekti intonacije kao i novi instrument.

Kontakt islama sa Antičkom Grčkom

Drugi proces je obeležen kontaktom islamskih naučnika sa starogrčkom kulturom tokom 9. veka, ovaj spoj je inicirao tadašnji vladar Iraka Kalif al Ma'mun, čiji je otac Kalif al Rašid osnovao "Bait al Hikmah" ili u doslovnom prevodu "kuću mudrosti" u Bagdadu. Kuća mudrosti je bila naučna institucija gde su se prevodila na arapski mnoga grčka dela, uključujuči i muzičke komade kao i filozofske spise Platona, Aristotela i drugih. Ovaj kontakt je imao dalekosežne posledice, arapski jezik je proširen i obogaćen, uveden je grčki termin "al musika" koji je označavao "nauku o komponovanju muzike", muzička nomenklatura koja se koristila u Grčkoj je prevedena na arapski i uvršćena kao "muzički jezik" tadašnjih arapskih kompozitora.

Kontakt sa srednjevekovnim zapadom

Treći proces razvoja arapske muzike bio je kontakt između Bliskog istoka i Evrope za vreme krstaških ratova tokom jedanaestog, dvanaestog i trinaestog veka, kao i tokom islamske okupacije Španije (713-1492 godine.), kada je uticaj evropske i arapske muzike bio obostran. Ovaj uticaj se ogledao počev od ritma i forme pesama do teorije muzike, nomenklature i instrumenata.

Osmansko (Osmanlijsko) carstvo

Četvrti i najveći proces je kontakt arapske kulture i muzike sa Osmanlijskim carstvom koje se protezalo na teritoriji današnje Turske, jugozapadne Azije, severne Afrike i jugoistočne Evrope. Centar moći i kulture se pomera u Tursku. Interakcija arapske i turske muzike uzrokuje postepenu asimilaciju muzičkih elemenata turskog melosa koja je već poprimila uticaje iz centralne Azije i srednjevekovne Sirije i Iraka. Ovaj uticaj je najviše izražen u većim gradovima Egipta.


Kontakt sa modernim zapadom

Peti i poslednji proces je kontakt između arapske muzike i modernog zapada nakon Napoleonovih osvajanja (1798-1801) i kasnije tokom kulturne i političke interakcije u devetnaestom veku, kada se uvode zapadni instrumenti i muzička notacija zapada. Tokom ranih godina dvadesetog veka u Egiptu cveta nova muzičko pozorišna forma koja sadrži elemente komedije i može se porediti sa evropskom operetom.

Tokom ovih pet procesa razvoja i promene arapska muzika je ipak zadržala svoja glavna obeležja koja je čine suštinski različitom u odnosu na muziku sa zapada: najvažnija karakteristika je intimna veza između vokala koji najčešće ima centralnu ulogu u pesmi i instrumentalne podloge koja prati vokal, dalje centralni položaj jedne dominantne melodije u muzičkoj numeri tj. odsustvo kompleksne polifonije kao u zapadnoj muzici. Umesto ove polifonije arapska muzika pokazuje složenost i prefinjenost glavne melodoije, koja se ogleda u suptilnim naglascima i upečatljivim promenama i akcentima. Takođe, poseduje mikrotonalitete, naime intervale koji nisu usklađeni sa polovinom ili celim korakom (taktom) kao što je podeljena zapadna muzika.

Kao što je pomenuto uprkos ovom jedinstvu današnji arapski svet je pun muzičkih kontrasta, arapska muzika je suma muzičkih tradicija od kojih svaka ima svoju kulturnu i estetsku suštinu i integritet. Npr. muzika Maroka i Alžira se razlikuje od muzike Egipta po pitanju intonacije, modaliteta i prednosti određenih instrumenata, dok se muzika Egipta razlikuje od opšte muzičke doktrine Arapskog poluostrva. Pomenuta raznolikost i šarenilo nepobitno ukazuje na izuzetno bogatu kulturnu baštinu islamskog sveta, čije bajke pripovedamo kroz ples!

Autor: Inessa Šesterikov Milićević u obradi literature i raznih izvora sa Interneta.