Istorija Vojvodine

Istorija Vojvodine počinje još u praistorijsko doba.

Tokom istorije, teritorijom Vojvodine su vladale mnoge države: Dakija, Rimsko carstvo, Hunsko carstvo, Avarski kaganat, Kraljevstvo Gepida, Vizantija, Bugarska, Mađarska, Tursko carstvo, Austrija, Austro-Ugarska. Od 1918 godine Vojvodina je deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.

Antičko doba

Prva praistorijska naselja na teritoriji Vojvodine su se pojavila pre oko 50.000 godina. Pre rimskog osvajanja, Vojvodinu su nastanjivala ilirska, tračka i keltska plemena. Od ilirskih plemena treba pomenuti Panonce, po kojima je dobila ime rimska provincija Panonija.

Rimljani



Decije Trajan, rimski car (249-251), rođen u selu Budalija, u blizini Sirmijuma

Rimljani su ovladali ovim područjem u prvom veku pre nove ere. Šeste godine posle Hrista, ilirska plemena sa ovog područja su podigla veliki ustanak protiv rimske vlasti. Vođe ovog ustanka bili su Baton i Pines. Oni bi ujedno bili i prvi poznati Vojvođani zabeleženi u istoriji.

Sirmijum (današnja Sremska Mitrovica) je bio veoma važan rimski grad. Bio je to ekonomski centar rimske pokrajine Panonije i jedan od četiri glavna grada Rimskog carstva. U Sirmijumu ili njegovoj okolini rođeno je šest rimskih careva: Decije Trajan (249-251), Aurelijan (270-275), Prob (276-282), Maksimilijan Herkulije (285-310), Konstancije II (337-361) i Gracijan (367-383). Ovi carevi su po poreklu bili romanizovani Iliri.

Doseljavanje Slovena



Salanova vojvodina u devetom veku

Slovenska plemena su naselila teritoriju Vojvodine u šestom i sedmom veku. Među ovom slovenskom masom nalazili su se i Srbi, a ostala slovenska plemena za koja se zna da su živela na teritoriji Vojvodine bila su: Bodrići, Severani i Braničevci.

U šestom veku je na teritoriji Srema postojala vizantijska pokrajina Panonija, čiji je glavni grad bio Sirmijum.

U devetom veku, teritorija Vojvodine je bila deo Bugarske. Bugarski vojvoda Salan je vladao na teritoriji Bačke, a glavni grad njegove vojvodine je bio Titel. Drugi bugarski vojvoda, koji je vladao Banatom, zvao se Glad. NJegova rezidencija se nalazila u gradu Vidinu na teritoriji današnje Bugarske. Gladov potomak je bio banatski vojvoda Ahtum, poslednji vladar koji se suprotstavio uspostavljanju neposredne vlasti Mađarskog kraljevstva. Ahtum je bio pravoslavni hrišćanin.

U jedanaestom veku, na teritoriji Srema je vladao Sermon, vazal makedonskog cara Samuila. Sermon je kovao svoje zlatnike na području današnje Sremske Mitrovice. Pošto je Samuilovo carstvo poraženo od Vizantije, Sermon biva uhvaćen i ubijen, jer se nije hteo pokoriti novoj vlasti.

Ugarska uprava i srednjovekovni Srbi

Mađarska osvaja ovo područje počev od desetog veka. Bačka pada pod mađarsku vlast u desetom veku, pošto su Mađari porazili Salana. Banat dolazi pod mađarsku vlast u jedanaestom veku, posle poraza Ahtuma, a Srem tek u dvanaestom veku, kada ga Mađarska osvaja od Vizantije. Pre mađarskog osvajanja, na teritoriji Srema je postojala vizantijska pokrajina nazvana Tema Sirmijum.

Sremska kraljevina



Stefan Dragutin, sremski kralj (1282-1316)

Između 1282. i 1316. godine, srpski kralj Stefan Dragutin je vladao Sremskom kraljevinom, koja je obuhvatala Mačvu, Usoru i Soli. Dragutinova rezidencija se nalazila u gradu Debrcu u Mačvi (između Beograda i Šapca). U to vreme, imenom Srem su nazivane dve teritorije: Gornji Srem (današnji Srem) i Donji Srem (današnja Mačva). Dragutinova Sremska kraljevina je u stvari obuhvatala Donji Srem. Neki istorijski izvori govore da je Stefan Dragutin takođe vladao i Gornjim Sremom i Slavonijom, ali drugi izvori pominju drugog lokalnog vladara, koji je vladao Gornjim Sremom. Ime ovog vladara je bilo Ugrin Čak, a rezidencija mu se nalazila u gradu Iloku. Stefan Dragutin je umro 1316. godine, a posle njegove smrti, Sremskom kraljevinom je vladao njegov sin, kralj Vladislav II (1316-1325), dok je Ugrin Čak umro 1311. godine.

Srpski despoti

Iako su Srbi na teritoriji Vojvodine bili deo starosedelačkog slovenskog stanovništva (posebno u Sremu), veći broj Srba počinje da se naseljava na ovo područje počevši od četrnaestog veka. Neposredno pred tursko osvajanje ovih prostora, Srbi su činili gotovo polovinu stanovništva današnje Vojvodine.

U prvoj polovini petnaestog veka, neki gradovi i mesta na teritoriji današnje Vojvodine bili su u posedu srpskih despota: Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića.

Posle turskog osvajanja Srbije (1459. godine), srpski despoti su nastavili da vladaju na teritoriji Vojvodine kao vazali mađarskih kraljeva. Rezidencija srpskih despota nalazila se u gradu Kupiniku (današnje Kupinovo) u Sremu, a ovo su imena tih despota: Vuk Grgurević (1471-1485), Đorđe Branković (1486-1496), Jovan Branković (1496-1502), Ivaniš Berislav (1504-1514) i Stevan Berislav (1520-1535). Poslednji despoti Srbije, Radič Božić (1527-1528), Pavle Bakić (1537) i Stefan Štiljanović (1537-1540), nisu vladali na teritoriji Vojvodine, već su imali posede na teritoriji današnje Rumunije, Mađarske i Hrvatske. Činjenica da su despoti Srbije vladali na teritoriji Vojvodine, kao i prisustvo brojnog srpskog stanovništva na ovom području, razlog su što se u mnogim istorijskim izvorima i mapama nastalim između petnaestog i osamnaestog veka teritorija današnje Vojvodine pominje pod imenom Rascija (Raška, Srbija) i Mala Raška (Mala Srbija).

Jovan Nenad i Radoslav Čelnik



Srpsko carstvo Jovana Nenada

Posle Mohačke bitke (1526. godine) i pada Banata (1552. godine), celokupna teritorija današnje Vojvodine potpada pod tursku vlast. Ubrzo posle Mohačke bitke, na istorijsku scenu izlazi samozvani srpski car, Jovan Nenad. Uz pomoć vojske prvobitno sastavljene od srpskih plaćenika, Jovan Nenad uspostavlja svoju vlast u Bačkoj, severnom Banatu i delu Srema i stvara jednu prolaznu nezavisnu državu, čiji je glavni grad bila Subotica. Na vrhuncu moći, Jovan Nenad se u Subotici krunisao za srpskog cara. Ova srpska država bila je kratkog veka. Mađarski plemići su se udružili protiv Jovana Nenada i porazili srpsku vojsku u leto 1527. godine, a car Jovan Nenad je ubijen. Tokom vremena, car Jovan Nenad je postao legendarna figura za Srbe. Mnogi istoričari ga smatraju začetnikom današnje Vojvodine, a u Subotici mu je podignut spomenik sa natpisom: "Tvoja je misao pobedila" (NJegova misao je današnja Vojvodina).

Osmanska uprava

Tokom turske vladavine u selima su pretežno živeli Srbi, dok su gradove nastanjivali Srbi i Muslimani (većinom Turci, ali takođe i ostali, među kojima je bilo i islamizovanih Srba). Severne delove regiona nastanjivali su Bunjevci. Na teritoriji Banata postojala je turska pokrajina nazvana Temišvarski elajet, dok su se na teritoriji Srema i Bačke nalazili Sremski sandžak i Segedinski sandžak. Srbi u Banatu su podigli veliki ustanak protiv turske vlasti 1594. godine.

Habzburška uprava



Stevan Šupljikac (1786-1848), prvi vojvoda Srpske Vojvodine 1848. godine

Posle Karlovačkog (1699) i Požarevačkog mira (1718), teritorija Vojvodine dolazi pod austrijsku vlast. Južni delovi današnje Vojvodine su uključeni u vojnu granicu, dok je Banat bio zasebna austrijska pokrajina između 1718. i 1778. godine. Iz ovog perioda su poznate i dve velike seobe Srba u Austrijsku carevinu (1690. i 1739. godine). Srbi su tada priznati za jednu od državnih nacija Austrije i priznato im je pravo na jedno posebno vojvodstvo, odnosno teritorijalnu autonomiju. Ovo pravo je, međutim, ostvareno tek u revoluciji 1848-1849. godine.

Tokom Rakocijevog ustanka (između 1703. i 1711. godine), Vojvodina je bila poprište krvavog rata između mađarskih ustanika i Srba, koji su se borili na strani Austrijskog carstva. U ovom ratu su naročito stradali Srbi u Bačkoj. Rakocijevi ustanici su spaljivali srpska sela, a Srbe terali u progonstvo. Darvaš, glavni zapovednik vojnih odreda koji su se borili protiv Srba u Bačkoj, je zapisao: "Sva velika mesta Rascije i s ove i s one strane Dunava i Tise popalili smo".

Tokom austrijske vladavine, na teritoriju Vojvodine su se naselili mnogi kolonisti, najviše Nemci i Mađari, ali takođe i Slovaci, Hrvati, Rusini, Rumuni i drugi. Zbog ove kolonizacije Srbi su izgubili apsolutnu etničku većinu, a Vojvodina je postala jedno od etnički najmešovitijih regiona Evrope. Međutim, bilo je i odseljavanja iz Vojvodine; posle ukidanja potisko-pomoriške vojne granice, Srbi iz bačkog Potisja su se odselili u Rusiju (1752. godine), a na to područje se doseljavaju Mađari. Naročito mnogo Mađara se doselilo posle 1867. godine, kada je Ugarska dobila autonomiju u okviru Habzburškog carstva. Srbi su, međutim, i dalje ostali pojedinačno najbrojnija etnička grupa u Vojvodini, sve do druge polovine dvadesetog veka, kada su ponovo postali apsolutna većina.

Između šesnaestog i devetnaestog veka, Vojvodina je bila kulturno središte srpskog naroda. Posebno značajni kulturni centri bili su: Sremski Karlovci, Novi Sad i fruškogorski manastiri. U prvoj polovini devetnaestog veka Novi Sad je bio najveći srpski grad (Oko 1820. godine, ovaj grad je imao oko 20.000 stanovnika, od kojih su dve trećine bili Srbi).

Revolucije i srpska autonomija



Želeći da ostvare svoja nacionalna prava, Srbi su proglasili Srpsku Vojvodinu na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima, 1848. godine. Srpska Vojvodina se sastojala od Srema, Bačke, Banata i Baranje. Za vojvodu je izabran Stevan Šupljikac, Karlovačka mitropolija je uzdignuta na rang patrijaršije, a tadašnji mitropolit, Josif Rajačić, proglašen je za srpskog patrijarha. Izabran je narodni odbor kao privremena vlada Vojvodine.

Mađarska vlada je ceo ovaj pokret srpskog naroda proglasila buntovničkim i rešila da ga slomi vojnički. Srbi su pružili energičan otpor i u današnjoj Vojvodini je besneo pravi rat. Vojvođanskim Srbima došli su u pomoć dobrovoljci iz Kneževine Srbije, na čelu sa vojvodom Stevanom Knićaninom. Nepopustljivost mađarske vlade iskoristilo je srpsko vođstvo, na čelu sa patrijarhom Rajačićem. Kad je austrijski car proglasio Mađare za buntovnike, srpske trupe iz Vojvodine uključile su se u carsku vojsku i učestvovale su u gušenju revolucije u Mađarskoj.



Grb Srpske Vojvodine iz 1848.




Severna i južna Srbija 1849. godine

Posle poraza mađarske revolucije, odlukom austrijskog cara, u novembru 1849. godine, formirana je jedna zasebna austrijska pokrajina nazvana Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat (Wojwodschaft Serbien und Tamisch Banat), koja se sastojala od Banata, Bačke i Srema. Pokrajinom je upravljao austrijski guverner, čije se sedište nalazilo u Temišvaru, a titula vojvode je pripadala austrijskom caru. Službeni jezici Vojvodine bili su nemački i ilirski (srpski). Ova pokrajina je ukinuta 1860. godine i priključena Ugarskoj. Međutim, stvarna mađarska vlast u Vojvodini počinje tek od 1867. godine, kada Ugarska dobija autonomiju u okviru Habzburškog carstva.

Austrougarski period

Posle ukidanja Vojvodstva Srbije, na političku scenu Vojvodine izlazi Svetozar Miletić, politički vođa vojvođanskih Srba, koji je zbog svoje borbe za prava srpskog i drugih nemađarskih naroda tadašnje Ugarske uhapšen i poslat na robiju.

Južnoslovenske države

Posle propasti Austro-Ugarske, 1918. godine, Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i drugih naroda Vojvodine, proglašava priključenje Vojvodine Kraljevini Srbiji. Od tada je Vojvodina deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije nazvanog Kraljevina Jugoslavija.

Između 1929. i 1941. godine, postojala je Dunavska banovina, kao jedna od pokrajina Kraljevine Jugoslavije. Glavni grad Dunavske banovine bio je Novi Sad, a pokrajina se sastojala od Srema, Banata, Bačke, Baranje i Šumadije. Etnički sastav pokrajine bio je sledeći: Srbi i Hrvati (56,9%), Mađari (18,2%), Nemci (16,3%) i drugi.

Drugi svetski rat

Region je okupiran od strane Sila Osovine 1941. godine. Bačka i Baranja su priključene Hortijevoj Mađarskoj, dok je Srem priključen takozvanoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Krnja Dunavska banovina (uključujući Banat i Šumadiju) postojala je kao deo Nedićeve Srbije između 1941. i 1944. godine, a upravni centar banovine je bilo Smederevo. Međutim, Banat je predstavljao posebnu autonomnu oblast kojom je upravljala nemačka nacionalna manjina. Okupatori su počinili brojne zločine na teritoriji Vojvodine, a naročito je mnogo stradalo srpsko i jevrejsko stanovništvo.

Period nakon 1944. godine



Današnja Vojvodina

Vojvodina je oslobođena 1944. godine, a region je politički obnovljen 1945. godine kao autonomna pokrajina u sastavu Srbije.

Umesto ranijeg imena (Dunavska banovina), pokrajini je vraćeno istorijsko ime – Vojvodina. Glavni grad pokrajine je ostao Novi Sad, a pokrajina je dobila današnje granice, koje uključuju Srem, Banat, Bačku i veoma mali deo Mačve, na desnoj obali reke Save.

U početku je Vojvodina imala uobičajeni stepen autonomije, ali je ustavom iz 1974. godine Vojvodina oduzeta od Srbije I dobila status blizak drugim federalnim jedinicama u okviru Jugoslavije, sa gotovo jednakim pravima koja je imala i Srbija.

Ustavnim promenama donetim posle dolaska na vlast Slobodana Miloševića, Vojvodina gubi status para-federalne jedinice (1990. godine) i ponovo postaje pokrajina u okviru Srbije, sa ranijim stepenom autonomije.

Posle državnog udara u Srbiji, Vojvodina uzima od republike deo nadležnosti Omnibus zakonom iz 2002. godine.}


Wikipedia.