Izrael





Država Izrael (מדינת ישראל Medinat Jisrael na hebrejskom, Daulat Israil na arapskom) je zemlja na Bliskom Istoku na istočnoj obali Sredozemnog mora. Izrael je parlamentarna demokratija a po nacionalnom usmerenju, "Jevrejska država." Stanovništvo Izraela je većinsko jevrejsko, sa velikom nejevrejskom manjinom, koju uglavnom čine Hrišćani, Druzi, i Muslimani Arapi. Izrael se graniči (u pravcu kazaljke na satu, od severa, ka jugu) sa Libanom, Sirijom, Jordanom, i Egiptom. Izrael ima obale na Sredozemnom moru, Akabskom zalivu, i na Mrtvom moru.

Državna himna: "Hatikvah"
Glavni grad Jerusalim
Službeni jezici hebrejski, arapski
Vođe
- Premijer Izraela Šimon Peres
Uspostava Od Ujedinjenog Kraljevstva 14. maja 1948.
Površina
- Ukupno 20,770 km2 (149.)
- Voda (%) 2
Stanovništvo
- Popis iz 2013 8,134,100 (99.)
- Gustoća 295/km2
Valuta Novi šekel
Vremenska zona +2
Pozivni broj +972


Wikipedija

Istorija

Jevreji su dugo smatrali Izrael svojim spiritualnim domom — Svetom zemljom i Obećanom zemljom. Izraelska zemlja ima posebno mesto u verskom životu Jevreja, uključujući ostatke drugog Jevrejskog hrama. Ovo je takođe mesto gde je rođeno hrišćanstvo a sadrži i mnoge druge lokacije od velikog duhovnog značaja za judaizam, hrišćanstvo, i islam. U ovom regionu je u periodu od preko jednog milenijuma, sa prekidima, postojala čitava serija jevrejskih kraljevina i država, sve do propasti Velikog jevrejskog ustanka protiv Rimskog carstva sa čijim je gušenjem došlo do velikog isterivanja Jevreja iz njihove otadžbine i voljene prestonice, Jerusalima. (oko 25% jevrejske populacije, vidi Razaranje Jerusalima). Posle sloma Ustanka Bar Kohbe (Bar Kokhba's revolt) 135. godine, imperator Hadrian je preimenovao Provinciju Judeju u Provinciju Siriju Palestinu, grčko ime izvedeno od Philistine (hebrejski פלשת Pəléšeṯ). [2] Vidi takođe Imena Levanta.

Muslimanski kalifat je osvojio ovu teritoriju od Istočnog Rimskog carstva (Vizantije) u sedmom veku, i privukao arapske doseljenike. Lokalni jezik, aramejski (jezik kojim je govorio Isus Hrist), je postepeno nestao. Tokom vekova je količina jevrejskog stanovništva u zemlji fluktuirala. Pre rođenja modernog cionizma, do ranog 19. veka, više od 10000 Jevreja je živelo na teritoriji današnjeg Izraela. (Dan Bahat, Dvadeset vekova jevrejskog života u svetoj zemlji, 1976.)

Nakon vekova života u dijaspori, devetnaesti vek je doneo uzlet cionizma, Jevrejskog nacionalističkog pokreta, želje da se formira jevrejska država u Palestini i značajnu imigraciju. Cionizam je ostao manjinski pokret sve do uspona nacizma 1933. godine i pokušaja istrebljenja Jevreja u Holokaustu. U kasnom 19. veku veliki broj Jevreja se doselio u ovaj region koji su prvo kontrolisali Turci, a zatim Britanci. 1917. Britanci su garantovali Jevrejima domovinu u Palestini, usvajanjem Balfurove deklaracije. Jevrejsko stanovništvo je povećalo svoj udeo u regionu sa početnih 7% 1922. godine na 30% 1940. godine. [3].

1937, posle Velikog arapskog ustanka, plan za podelu koji je predložila Pilova komisija, je odbacilo i palestinsko arapsko rukovodstvo i dvadeseti cionistički kongres. Kao rezultat, 1939, Britanci su podlegli arapskom pritisku, zbog podrške koja im je bila potrebna u Drugom svetskom ratu, i napustili ideju o jevrejskoj nacionalnoj domovini, i podelu i pregovore u korist jednostrano nametnutog Belog dokumenta iz 1939. U ovom dokumentu je stajalo da treba uspostaviti sistem u kome će Jevreji i Arapi imati zajedničku vladu. Ovaj dokument je bio viđen kao značajan poraz jevrejske strane, jer je doneo oštre restrikcije za jevrejsku imigraciju, dok za arapsku imigraciju nije bilo nikakvih zabrana. Kako je arapsko stanovništvo brojčano prevazišlo jevrejsko u godinama nekontrolisanih migracija, očekivalo se da će ovoj zajedničkoj vladi dominirati Arapi. Zbog nadolazećeg Drugog svetskog rata, plan nije u potpunosti sproveden.

1947. godine, nakon porasta nasilja, terorizma i neuspešnih napora da se pomiri jevrejsko i arapsko stanovništvo, britanska vlada se povukla iz Palestine. Ispunjavanje UN plana za podelu iz 1947. bi dovelo do podele sporne teritorije na dve države, jevrejsku i arapsku, dajući oko polovine teritorije svakoj državi. Po ovom planu, Jerusalim je trebalo da bude međunarodna regija, da bi se izbegli sukobi oko njegovog statusa. Odmah nakon što je Generalna skupština UN usvojila plan za podelu, palestinsko arapsko rukovodstvo je odbacilo plan da se formira još neimenovana jevrejska država, i započelo gerilski rat.

Država Izrael je proglašena 14. maja, 1948. U nadi da će uništiti novu jevrejsku državu, armije pet arapskih nacija su se umešale u rat između jevrejskuh i arapskih snaga u bivšoj Palestini (vidi: Deklaracija o proglašenju Države Izrael, Arapsko-izraelski rat, 1948.). Izrael je osvojio dodatnih 26% teritorije Palestine zapadno od reke Jordan i pridružio je novoj državi. Jordan je osvojio Zapadnu obalu (uključujući Istočni Jerusalim), i anektirao je . godine, ali su ovu aneksiju priznali samo Ujedinjeno Kraljevstvo i Pakistan. Pojas Gaze i sinajsku pustinju je osvojio Egipat.

Posle rata, samo 14-25% (zavisno od procena) arapskog stanovništva je ostalo u Izraelu, dok su izbegli pre i za vreme rata. Kad je Izrael odbio povratak većine, i kada su potonje ponude o delimičnoj repatrijaciji odbijene, oni su postali izbeglice; vidi palestinske izbeglice i palestinski egzodus za raspravu o okolnostima. U narednoj deceniji, 600000 Sefardskih Jevreja koji su izbačeni iz okolnih arapskih zemalja, su došli u Izrael, udvostručivši broj stanovnika ove zemlje samo godinu dana od sticanja nezavisnosti. Kasnije su Jevreji počeli da pristižu i iz Irana i Evrope. Jevrejska populacija u Izraelu je nastavila da raste vrlo visokom stopom još nekoliko godina, usled talasa jevrejske imigracije iz celog sveta, od kojih je najznačajniji skorašnji, po raspadu SSSR-a.

23. maja, 1967, Egipat je zatvorio Tiranski moreuz (glavnu izraelsku pomorsku rutu ka Aziji i ostalim trgovinskim destinacijama) za izraelske brodove, a takođe je blokirao i luku Eilat. Egipat je naredio mirovnim snagama UN-a da napuste Sinaj, a umesto njih, su na granici sa Izraelom koncentrisani egipatski tenkovi i trupe. U skladu sa međunarodnim pravom, Izrael je smatrao blokadu svojih luka aktom rata, i izvršio napad na Egipat, a posebno egipatsku avijaciju. U neprijateljstba je uključen i Jordan (pošto je uz ustezanje odlučio da odbaci izraelske apele za neutralnost, i započeo granatiranje Tel Aviva u skladu sa odbrambenim savezom koji je imao sklopljen sa Egiptom), Sirija, i iračka avijacija. Ovo je bio Šestodnevni rat (5. jun - 10. jun, 1967.), za vreme koga je Izrael zauzeo Istočni Jerusalim, Zapadnu obalu, Pojas Gaze, Golansku visoravan, i Poluostrvo Sinaj. Izrael je 1978. vratio Sinaj Eigptu u skladu sa sporazumu iz Kemp Dejvida, a 1981, Izrael je anektirao Istočni Jerusalim. Status Zapadne obale i Pojasa Gaze, koji su naseljeni mahom Palestincima uz nešto izraelskog stanovništva, je još neodređen, i bio je tema više neuspešnih mirovnih konferencija (vidi Geografiju ispod za više detalja).

Status Golanske visoravni je trenutno subjekt teritorijalnog spora između Izraela i Sirije, koji su tehnički još uvek u ratu. Visoravan, koja je prvo bila u sastavu britanske Palestine, a potom ustupljena francuskoj Siriji u ranim dvadesetim godinama XX veka, Izrael je zvanično anektirao 1981, mada je Savet Bezbednosti UN-a rezolucijom 497 proglasio ovaj akt Izraela "ništavnim i ispraznim i bez međunarodnog pravnog efekta."

U godinama nakon 1948, Izrael i UN su često imali suprotstavljene odnose. Rezolucija 194 (donesena u decembru 1948.) (Rezolucije Generalne Skupštine nisu pravno obavezujuće), koja dozvoljava uslovno "pravo na povratak" palestinskim izbeglicama; rezolucija 242 (novembar 1967.), poziva na "povlačenje izraelskih oružanih snaga sa teritorija okupiranih u nedavnom sukobu" (Šestodnevni rat); i rezolucija 446 (mart 1979.), koja proglašava Izraelska naselja na Zapadnoj obali i u Pojasu Gaze "ilegalnim". Mada je većina od 65 rezolucija Saveta bezbednosti i Generalne Skupštine UN koje osuđuju izraelske akcije, i 41 rezolucija Saveta bezbednosti na koju su SAD stavile veto, imale gotovo univerzalnu podršku u UN-u (često su glasovi SAD i Izraela bili gotovo usamljeni), pristalice Izraela tvrde da ove rezolucije često pogrešno tumače međunarodno pravo, da ih njihove pristalice selektivno primenjuju, i da su same sednice pristrasne.

Izrael nije član ni jedne od pet geografskih grupacija koje bi ga kvalifikovale za članstvo u Savetu Bezbednosti po prihvaćenoj praksi. Ima vremenski neodređeno privremeno članstvo u grupi "Zapadna Evropa i Drugi" ali se složio da ne traži članstvo u UNSB po toj osnovi. Više od polovine hitnih sednica UN-a su bile odgovor na regionalne krize.

Geografija

Oko 66 % površine Izraela otpada na pustinju (Negev). Površinskih vodenih tokova osim rijeke Jordana gotovo i nema, ali se navodnavanjem ipak osiguravaju površine za poljoprivredu. Sjeverno područje obuhvaća Galilejski ravnjak (600 metara n.v.) koji se prema jugu nastavlja u nizinu Esdrelon.

Geografski položaj:

Izrael se nalazi na Bliskom istoku, uz obalu Sredozemnog mora; kopnene granice su s Jordanom, Sirijom, Libanonom i Egiptom. Dvije trećine toga područja zauzima pustinja Negev. Mrtvo more najniža je točka na zemlji (408 m ispod morske razine).

Kopnena površina:

Izrael prema granicama iz 1949. godine ima ukupnu površinu 21.946 km2, izuzevši Golansku visoravan (1.176 km2), Pojas Gaze (352 km2), Judeju i Samariju odnosno Zapadnu Obalu (5.706 km2), koje je Izrael okupirao 1967. godine.

Granice:

Egipat - 255 km
Jordan - 238 km
Libanon - 79 km
Sirija - 76 km
Zapadna Obala - 307 km
Pojas Gaze - 51 km

Religija

Najrasprostranjenija religija u Izraelu je judaizam nakon čega dolaze islam i hrišćanstvo. Izrael je zemlja koja je osnovana 1948. godine pod utjecajem cionističkog pokreta. Njen prvi premijer, David Ben Gurion ustanovio je sve simbole Izraela. Izrael je zemlja koju svi Židovi to jest pripadnici judaizma smatraju domovinom, tako da je i na grbu Izraela menora, a na zastavi Davidova zvijezda. Islam prevladava među palestincima koji danas čine 15 % stanovništva po službenim statistikama iako ih je u realnosti mnogo više dok hrišćani čine vjersku manjinu u odnosu na muslimane i Jevreje, što je direktan uzrok geopolitičkih previranja u zadnjih dvije tisuće godina; islamskih osvajanja te uspostave židovske države 1948. godine. Većina hrišćanskih svetišta poput (istočnog) Jeruzalema, Betlehema ili Hebrona nalaze se formalno u susjednoj palestinskoj Zapadnoj obali, dok se u Izraelu nalazi samo grad Nazaret. Sam grad Jeruzalem je sveti grad Judaizma, hrišćanstva i muslimana.

Dodatnom zakonskim promenama tijekom 2010. godine Izrael je postao država Jevreja to jest Judaizma i svi njegovi stanovnici moraju polagati zakletvu kojom priznaju tu činjenicu.

Stanovništvo

broj stanovnika (2003.): 6.864.000
gustoća naseljenosti: 319 st./km2
glavni i najveći grad (2003.): Jeruzalem (hebr. Jerušalajim) 692.000 stanovnika od čega je 464.000 Židova i 228.000 Arapa
rodnost (2003.): 20‰
smrtnost (2003.): 6‰
očekivana životna dob (2003.): 79 godina
narodnosni sastav (2002.): Židovi 81%, Arapi 19%
vjerski sastav (2002.): židovi 77%, muslimani (većinom suniti) 15%, kršćani 2%, drugi 1%
službeni jezici: hebrejski i arapski
pismenost (2003.): muškarci 97%, žene 93%
stupanj urbanizacije (udio gradskog stanovništva) (2003.): 92%

wikipedija

Stari deo Jerusalima je centralna tačka grada. Po izraelskom zakonu sve fasade u Jerusalimu moraju da budu od kamena, a Stari grad Jerusalim je kompletno izgrađen od kamena sa visokim i debelim zidovima kroz koje je moguće proći samo korišćenjem nekoliko velikih kapija.

Džamija sa zlatnom kupolom na Brdu Hrama



Centralni deo Starog grada je Brdo Hrama, na kojem se nekada nalazio čuveni Solomonov Hram, koji je razoren 70. godine naše ere od strane Rimljana. Na platou gde se nekada nalazio Hram, sada se nalaze dve džamije – džamija sa zlatnom kupolom i džamija El Aksa. Zapadni deo temelja ovog platoa, koji viri iz zemlje, oblikuje visoki zid koji Jevreji nazivaju “Zapadni zid” ili “Zid plača”. Ispred tog velikog zida svakoga dana hiljade ljudi dolazi da uputi molitve Bogu – u dva odvojena dela – onom većem za muškarce, i onom manjem za žene, prema uputstvima lokalnih rabina koji nadziru Zid plača.

“Zapadni zid” ili “Zid plača”



Nedaleko od Zida plača nalazi se šalter za ulaz u poseban deo Jerusalima, gde zainteresovani mogu da obiđu tunele ispod Brda Hrama. U pitanju je neverovatno iskustvo koje posetiocima otkriva neverovatnu arhitekturu starog vremena, počevši od najnižih temelja koji su zidani za vreme cara Solomona, pa sve do onih koji su zidani nakon što je Hram bio obnavljan nakon rušenja od strane Vavilonjana u 6. veku pre nove ere, i Rimljana u prvom veku naše ere.



Tuneli ispod Brda Hrama

Prosto je neverovatno kakav splet tunela postoji ispod Brda Hrama koji su građeni u bezbedonosne svrhe. Neki istraživači pretpostavljaju da se u nekoj od tih podzemnih odaja nalazi i čuveni Kovčeg Zaveta sa 10 Božjih zapovesti.

U pomenutim tunelima moguće je videti neke od najvećih pokretanih kamenova na svetu, kao što je onaj težak 600 tona koji je postavljen u temelju Hrama. Kako je donešen na ovo mesto i dalje predstavlja veliku misteriju za naučnike.

Posetioci Starog Grada Jerusalima takođe mogu da se popnu na gornji plato gde se nekada nalazio veliki jevrejski Hram, a danas su tu dve velike džamije. U tačno utvrđenim periodima, najčešće posle podne, moguće je obići ovaj plato za koji su vezani neki od najpoznatijih događaja iz istorije. Ovaj lokalitet je moguće posetiti svakog dana izuzev petkom (kada je islamski sveti dan) i subotom (kada je jevrejski sveti dan).



Davidova Kula

Od istorijskih mesta u Jerusalimu vredi istaći Davidov Grad, koji se nalazi nedaleko od Starog Grada sa njegove južne strane. Tu je moguće videti ostatke tvrđava i kuća koje je koristio jevrejski car David, kao i neverovatni sistem navodnjavanja koji je u to vreme korišten. Takođe, moguće je upoznati se sa interesantnim metodama sahranjivanja onog vremena, kada su grobovi kopani horizontalno u stenama.

Sigurno najlepši pogled na Jerusalim je onaj sa Maslinske gore, koja se nalazi nedaleko od Starog Grada sa njegove istočne strane. Ovaj pogled na Jerusalim neće nikoga ostaviti ravnodušnim, i to je prilika da svaki turista napravi svoju najlepšu sliku u životu.

Muzej Svitaka sa Mrtvog mora (Shrine of the Book) predstavlja još jedan od lokaliteta koje bi obavezno trebalo posetiti u Jerusalimu. U pitanju je muzej u kojem se nalazi velika i predivna maketa Starog Grada Jerusalima iz prvog veka, u vreme dok je jevrejski Hram dominirao Jerusalimom i fascinirao svakog ko bi ga ugledao. Takođe, u ovom muzeju, pod posebnim uslovima, čuvaju se najstariji spisi Biblije iz 2. veka pre nove ere, koji imaju naročiti značaj za monoteiste pošto potvrđuju autentičnost Biblije. Muzej je izgrađen u obliku velikog ćupa, pošto su svici pronađeni u pećinama kod mesta Kumran, nedaleko od Mrtvog mora, upravo u ćupovima.



Muzej Svitaka sa Mrtvog mora, unutrašnost

Još jedan muzej – muzej holokausta Jad Vašem, predstavlja mesto koje predstavlja strašan i jeziv podsetnik šta se može desiti kada ljudi izgube osećaj za moral i ljudskost. Ovo mesto je jedno od onih koje kada čovek jednom poseti kroz ceo život nosi upozorenje u svojoj duši na zlo koje ne spava i koje može ponovo da se probudi ako ljudi ne budu dovoljno vodili računa o sebi i svojim bližnjima.

Jedan od najlepših zooloških vrtova na svetu je sigurno jerusalimski zoološki vrt, sa predivnom arhitekturom gde posetioci imaju osećaj da mogu da dodirnu i najkrvoločnije životinje. Tu je i rekonstrukcija Nojeve barke što čini ovaj zoološki vrt jedinstvenim.



Jad Vašem, kadar iz muzeja

Kao i svaki grad koji ima svoje posebne ulice za turiste i kupovinu, i Jerusalim ima svoje ulice ove vrste. To su pre svega ulice Jafo i Ben Jehuda koje se nalaze nedaleko od Starog Grada sa njegove zapadne strane. Tu je moguće kupiti veliki izbor suvenira i atraktivnih predmeta koji imaju obeležje Jerusalima, uključujući i ovnujske rogove u koje se duva za vreme praznika, kao i najrazličitije orijentalne instrumente i druge predmete karakteristične za Izrael.



Instalacija Nojeve barke u Jerusalimskom zoološkom vrtu

JERIHON

Palata u okolini današnjeg Jerihona



Detalj dekorativnog prozora sa drevne palate u okolini današnjeg Jerihona

Nedaleko od Jerusalima, na istok, auto-putem broj 1, stiže se u Jerihon, najstariji grad na svetu. Iako se nalazi u okviru palestinske autonomije, boravak u njemu je bezbedan. Veliki broj turista dolazi da poseti stari grad Jerihon koji je bio prvi zauzeti grad od strane Izraelaca prilikom ulaska u Obećanu zemlju pre oko 3.500 godina. Ostaci starog grada i danas stoje kao svedočanstvo neverovatnog događaja kada su se zidovi neosvojivog grada srušili prema spoljnoj strani i formirali branu preko koje su Izraelci ušli i osvojili grad.





Jelisijev izvor

Pored ulaza u stari grad nalazi se Jelisijev izvor koji je tokom dugog vremena bio neupotrebljiv zbog otrovne vode koja je izlazila iz njega, a koja je postala pitka nakon Božjeg čuda koje se desilo preko proroka Jelisija.