Cerjanska pećina

Cerjanska pećina se nalazi blizu sela Cerje, 15 km od Niša. Na ulazu u pećinu nalaze se metalna vrata, uzidana u stenu i katanac na njima. Tako je pećina zaštićena od nepoželjnih posetilaca, kakvi su bili oni što su je ranije pohodili i lomili stalaktite ili su ispisivali grafite po njima.

Ulaz u pećinu, na nadmorskoj visini od 515 m, predstavlja ponor rečice Provalije, koja ponovo izvire na Kravljanskom vrelu, 2800 m severozapadno, na nadmorskoj visini od 310 m. Opit bojenja izvršen tokom sedamdesetih je potvrdio vezu ponora i vrela.

Tokom sedamdesetih godina su bile aktuelne ideje o turističkom uređenju pećine. Relativno uzan ulaz je proširen miniranjem, a nanos u niskom ulaznom delu je iskopan. Međutim, ova aktivna ponorska pećina nikada nije postala predmet turističkih poseta. Narednih godina, vode koje poniru u pećinu su odnele drvene grede postavljene da služe kao mostovi, a nanos koji je voda nanela je ulazni deo ponovo pretvorio u nizak i mokar kanal prolazan jedino puzanjem.

Cerjansku pećinu karakterišu male dimenzije ulaznog dela, i velike dimenzije Glavnog kanala - visina uglavnom prelazi 20 m. Očigledno je da je geneza sadašnjeg ulaznog dela odvojena od geneze Glavnog kanala. Fosilni kanal velikih dimenzija, koji se završava čepom od blokova, otkriven neposredno iza završetka niskog ulaznog dela, može biti veza sa starim ulazima, koji su sada zatrpani na erodovanim stranama amfiteatra kojim se završava slepa dolina Provalijske reke.

Cerjansku pećinu, inače, čini više speleoloških "objekata": pećina Provalija, Ponor, Cerjanska propast, povremeno sifonsko vrelo kod sela Kravlja, kao i kraška jama iznad vrela. Pećina Provalija je nazvana po istoimenoj reci koja u nju ponire. U glavnom kanalu, na dvadeset metara od ulaza, nalazi se strmi odsek visine tri metra sa malim jezerom ispod njega. Odatle se na levu stranu odvaja uzan bočni kanal koji se posle dvadesetak metara ponovo spaja sa glavnim. Dalje se ponornica jako spušta, te kanal ima prečnik samo pola metra do metar na dužini od 150 metara. Na oko 240 metara od ulaza širina kanala se povećava na osam metara, a visina na deset. Na 1.600 metara od ulaza desno se odvaja bočni kanal izdignut više od deset metara. Deo mu je relativno zaravnjen i prekriven naslagama traventita i pećinskog nakita. Dužina mu je 304 metra do ponovnog spajanja sa glavnim kanalom.

Cerjanska pećina je mokra pećina. Čak i leti, kada je korito Provalijske reke suvo, ima vode u jezercima u ulaznom delu. Dalje kroz pećinu, tok teče Glavnim kanalom, do sifona na 3. kilometru. Kao ni u fosilnom Visokom kanalu, koji je iznad vodenog toka, ni u nastavku pećine nije primećen aktivan tok (u doba istraživanja), ali mnogobrojni erozioni lonci ispunjeni vodom otežavaju prolaz. Kako ronilačka odela nisu uobičajeni deo speleološke opreme kod nas, puzanje kroz vodu na ulazu i gaženje kroz duboku vodu predstavlja čestu i nimalo prijatnu praksu tokom istraživanja pećine. Deo pećine između sifona na 3. kilometru, i Salomne dvorane (nazvan "Mesečev kanal") je naročito depresivan. Zidovi ovog dela pećine su formirani u tamnom, skoro crnom krečnjaku, koji eroduje u vrlo oštre oblike, a dno kanala je pokriveno dubokim erozionim loncima punim vode.

Penjanjem u gornje delove skoro svih kanala, čak i onih duboko u unutrašnjosti pećine, nailazi se na alogeni šljunak i oblutke zaostale u nišama na svim visinama kanala. Jasno je da je pećina bila u potpunosti ispunjena alogenim materijalom koji je kasnije odnet. Gledajući sadašnju topografiju i hidrografiju okoline pećine, teško je zamisliti rečni tok sposoban za takvo delo.


Tavanice nekih pećinskih kanala se sastoje od neobične mase, koja izgleda kao krečnjak koji se raspada. Mikroskopske analize uzoraka su pokazale da je krečnjak u prošlosti bio alterovan termalnim vodama. U podnožju brda 5 km zapadno od pećine danas se nalazi nekoliko termalnih vrela. Tačna priroda i uloga termalnih voda u nastanku Cerjanske pećine tek treba da bude istražena.

Cerjanska pećina je pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika prirode od 1955 godine. 1998 godine, pećina je proglašena za prirodno dobro prve kategorije. Pećinom gazduje JP Direkcija za izgradnju grada Niša.


upoznajsrbiju