Beogradski mostovi i ono što nismo znali o njima

Beograd je grad na ušću dve velike reke, Save u Dunav; jedna od četiri evropske prestonice na Dunavu (Beč, Bratislava, Budimpešta) i jedna od dve na Savi (Zagreb). Međutim, lepote ovih reka Beograd kao da uopšte nije iskoristio, povukao se gore, u brda, gde se nalazi i centar grada. Ipak, nekada to nije bio slučaj i na rekama se odvijao intenzivan život i saobraćaj. I budućnost Beograda leži na rekama, naročito na savskim obalama gde je planirano raščišćavanje velikog prostora i „spuštanje“ grada na reke.



Još je bitno napomenuti da Beograd baš i nije imao sreće u silnim ratovima koji su tutnjali ovim prostorima te je tako vazda rušen i iznova obnavljan. Sličnu sudbinu imali su i njegovi mostovi. Verovatno niko od čitalaca ovog članka ne zna da je npr. stari železnički most već treći koji Beogradu služi u te svrhe i koji stoji na tom mestu (prethodna dva su srušena u Prvom i Drugom svetskom ratu). Slična je i sudbina današnjeg Brankovog mosta a i Stari Savski most (popularno zvan „tramvajski“) umalo da doživi istu sudbinu. Bio je već miniran od strane nemačkih nacista (pri povlačenju) koji su ga i sagradili za vreme okupacije za potrebe prebacivanja svojih trupa. Spasio ga je beogradski učitelj Miladin Zarić…

Postoji i legenda, omiljena priča turističkih vodiča i profesora na arhitektonskom fakultetu, o razlozima zbog kojih stari železnički most nikada nije ofarban. Naime, njegovi projektanti su, prema legendi, zaboravili da uračunaju težinu farbe. Budući da je za kompletno farbanje mosta potrebna izuzetno velika količina boje, koja se meri u tonama, ovo dodatno opterećenje bi u značajnoj meri ugrozilo statiku mosta. Neki govore da je ovo “skrivena osveta” Nemaca obzirom da je reizgrađen u okviru ratne reparacije. Bilo kako bilo, most zaista nije ofarban.

Prava je sreća i čudo da su svi beogradski mostovi preživeli poslednji rat sa NATO paktom obzirom da su i zvanično označeni kao meta i cilj od strane ovih napadača. Beograd je ipak imao sreće za razliku od Novog Sada i drugih gradova.

Brankov Most




Ovaj, nekada čuven i kao „Savski“ i „Zemunski“ most, povezuje najuži centar grada sa Novim Beogradom i Zemunom. To je još i tzv. „Glavni“ gradski most iako to nije i po obimu saobraćaja (po ovom parametru vodi most „Gazela“). Po obimu saobraćaja Brankov most zauzima drugo mesto.

Današnji most sagrađen je na temeljima pređašnjeg mosta koji je nosio ime Kralja Aleksandra. Bio je to veličanstven „kraljevski“ lančani tj. viseći most. Bio je, kao i ovaj današnji most, svojevrsni svetski rekorder. Naime, Savu je trebalo premostiti mostom bez ijednog stuba podupirača u sredini obzirom da se most nalazi u zoni pristaništa gde je neophodno obezbediti uslove za nesmetano okretanje brodova.

Današnji most, poznat je kao „Brankov most“. Danas mu je to i službeni naziv iako je prvobitno kršten kao most „Bratstva i jedinstva“. Međutim, ovaj naziv nikada nije bio prihvaćen u narodu. Većina ljudi danas misli da se ovaj most naziva „Brankov“ zato što se nastavlja na istoimenu Brankovu ulicu koja odavde vodi ka centru grada. Međutim, ovo je tek puka slučajnost obzirom da Brankova ulica nosi naziv po pesniku Branku Radičeviću a most po piscu Branku Ćopiću, koji je izvršio samoubistvo skočivši upravo sa ovog mosta na Savsko šetalište a ne u reku kako mnogi predpostavljaju ili to i danas čine. Naime, ovaj most je čuven po velikom broju samoubistava koja se izvrše ili pokušaju sa njega. Na Vikipediji postoji podatak da svake godine oko 40 ljudi reši ili pokuša da izvrši samoubistvo skočivši sa Brankovog mosta.

Ovaj most je takođe svojevremeni svetski rekorder. On je sa glavnim rasponom od 261 m svojevremeno držao rekord u svetu za ovakav tip mosta. Reč je o kontinualnom sistemu tzv. kolovozne table u vidu ortotropne ploče koja je na ovom mostu prvi put primenjena kod nas.

Još jedna zanimljivost vezana za ovaj most za koju verovatno niste znali je da Brankov most u stvari čine dva samostalna mosta blizanca od kojih je jedan, onaj u pravcu Novog Beograda, stariji čak 15 godina.

Naime, nakon 15 godina upotrebe ovog mosta i izgradnje Novog Beograda, njegov kapacitet je postao nedovoljan. Kada prolazite Savskim šetalištem ili krstarite rekom ispod ovog mosta obratite pažnju. Videćete da su u pitanju dva potpuno odvojena mosta, čak u detaljima i različita. A kada prelazite preko njega razliku je gotovo nemoguće primetiti.

Most Gazela



Kao što rekosmo, Gazela je po obimu saobraćaja najznačajniji gradski most. Deo je čuvene „Mostarske petlje“, jednog od najsavršenijih sistema ovog tipa u Evropi. I ovaj most je po nečemu (svojevremeno) jedinstven i prvi u svetu. Naime, u pitanju je kombinacija sistema grede i luka, a on je po prvi put u svetu primenjen upravo na ovom mostu. Upravo odatle dolazi neobično i zagonetno ime ovog mosta. Naime, gledan iz profila, neodoljivo podseća na gazelu u trku koja preskače reku.

Most je izgrađen 1970. godine a kapacitet mu je izračunat na 38.000 vozila dnevno. Međutim, sve do 01. januara 2012. godine kada je u saobraćaj pušten novi „Most na Adi“ ovaj most trpeo je opterećenje od 165.000 vozila dnevno što je više od četiri puta. Dugogodišnje zapuštanje i nebriga doveli su čak i do pucanja glavnog nosača mosta zbog čega se najzad krenulo u njegovu hitnu i sveobuhvatnu rekonstrukciju koja je takođe završena neposredno pred puštenje u promet Mosta na Adi koji će Gazelu rasteretiti za 30% saobraćaja.

Most na Adi



Najnoviji, najlepši i najveličanstveniji savski most ujedno je i novi vizuelni simbol glavnog grada Srbije. Da se odmah pohvalimo, i ovaj most je jedan od svetskih rekordera. Naime, Most na Adi, što mu je i službeno ime, je najveći viseći most na svetu koji „visi“ na samo jednom pilonu (stubu). Ono što je još neobičnije i što zasigurno skoro neće biti prevaziđeno je činjenica da se pilon ne nalazi na sredini mosta tj. reke pa vizuelno izgleda prilično „nestabilno“. Ovaj problem rešen je tako što su dva kraka mosta različite težine pa je balans ipak savršen. Naime, kraći deo mosta (200 metara) izgrađen je od prenapregnutog betona kako bi bio što teži a duži deo mosta (380 metara) je izgrađen od čelika koji je utoliko lakši materijal.



Pošto narodna poslovica kaže „Dobar glas daleko se čuje“, glas da se u Beogradu gradi svetsko čudo brzo je stigao i do Amerike tj. do redakcije čuvenog TV kanala Discovery koji ga je planeti spektakularno predstavio u svom popularnom serijalu „Build it bigger“ (sr. Vrhunsko graditeljstvo).

Zanimljiva je i činjenica da je po dužini kablova o koje je most okačen, ovo treći most na svetu. Naime, dužina svih kablova okačenih o pilon iznosi oko 1 000 kilometara što je približno isto razdaljini između Beograda i Ankare. Po dužini kablova ovaj most premašuju samo dva mosta u Rusiji.

Pilon je visok ukupno 198 metara, na vrhu je širok 1,5, a na dnu 16 metara. Karakteristično je i to da pilon ima „dve noge“ odnosno izgled grčkog slova „Λ“. Kako bismo bili slikovitiji u dočaravanju visine pilona reći ćemo da je svega 6,5 metara niži od Avalskog tornja. Dakle, zaista novi vizuelni simbol grada.

Kad već pominjemo Avalski toranj reći ćemo i to da su „noge“, ali tri, karakteristične i za njega.

Novi Železnički most



Odmah treba reći: Rekorder! Naime, ovo je prvi železnički viseći most u Evropi i na kome je primenjen sistem zategnutih užadi. Dugačak je 1928 metara. Most je sagrađen i otvoren za promet 1979. godine. Projektovao ga je akademik Nikola Hajdin, inženjer i sadašnji predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti.

Ovaj most takođe predstavlja jedan od vizuelnih simbola Beograda naročito noću kada se uključi neobična dekorativna rasveta.

U ovom članku do sada nismo pomenuli most ili bolje reći mostove na Dunavu, iako za sada postoji samo jedan, Pančevački. Ovo je drumsko-železnički most koji je takođe bio rušen za vreme nemačke okupacije ali od strane Jugoslovenske armije. Za koju godinu Beograd bi trebalo da dobije još jedan most preko Dunava koji za sada nosi „radni naziv“ Zemun – Borča.


Bronzic

Mostovi



Beograd ima 7 mostova, šest preko Save (Most na Adi, Stari železnički, Novi železnički, Stari savski – tramvajski, Brankov i Gazela) i jedan preko Dunava – Pančevački. U izgradnji su trenutno još dva mosta.

Most Gazela je najduži i naprometniji most na reci Savi u Beogradu. Ovaj, skoro 3 kilometra dug putnički most, spajajući stari i novi deo grada povezuje i sever sa jugom Srbije. Izgrađen je most mosta preko Ade ciganlije koji je prve putnike primio u novogodišnjoj noći 2012. U planu je i izgradnja mosta koji će povezati naselja Zemun i Borča, a trebalo bi da bude izgrađen do 2013. godine.



Pretpostavlja se da je na mestu današnjeg Brankovog mosta, u rimsko doba, postojao prvi kameni most na reci Savi, koji je spajao Singidunum sa Taurunumom, nekada zasebnim gradom na mestu današnje gradske opštine Zemun. Prvi noviji most na ovom mestu bio je most kralja Aleksandra I Karađorđevića, podignut 1934. godine, koji je povezivao Beograd sa novoizgrađenim Beogradskim sajmom. Porušen je u Drugom svetskom ratu, a na njegovim masivnim stubovima i leži današnji most, izgrađen 1956. godine.

Brankov most od 1930. godine promenio čak četiri imena


Kamen temeljac prvog visećeg mosta u Beogradu na Savi postavljen je 1934. i od tada je na svojim plećima izneo dva mosta sa čak četiri imena, od kojih jedno nezvanično. Mostom su osim automobila prolazili tramvaji, biciklisti, ali i kraljevske kočije.

STUBOVI - Sve je počelo odlukom o izgradnji novog drumskog mosta preko Save, koji će povezati grad sa dalekim Zemunom i močvarnim prostranstvom ispred, danas Novim Beogradom. Sa prvim majstorskim potezima 1930. godine stiglo je i prvo nezvanično ime za most - Zemunski, po istoimenoj kafani u Karađorđevoj u koju su graditelji voleli da svrate.


Prvi viseći most nazvan je po kralju Aleksandru I Karađorđeviću


Kada je na otvaranju, četiri godine kasnije, 700 konjanika protutnjalo kaldrmom prvog visećeg mosta u prestonici, nazvanog po kralju Aleksandru I Karađorđeviću, sve što je tada bilo u Beogradu načičkalo se na okolne prozore kako bi ispratilo ovu neverovatnu svečanost.

Odlukom srpske vojne komande, sa ciljem usporavanja fašističkih vojnih trupa, most je 1941. godine srušen dinamitom. Za vreme okupacije, nemačka vojska izgradila je privremeni pontonski most koji je korišćen sve do kraja pedesetih godina prošlog veka.


Sadašnji naziv most je dobio po Ulici Branka Radičevića


Na preostalim stubovima porušenog mosta, 1956. izgrađen je novi, koji je komunistička vlast nazvala Most bratstva i jedinstva. Međutim, da li zbog dužine imena ili iz inata, ovo ime nikada nije naišlo na odobravanje sugrađana, pa je ubrzo i zaboravljeno.

Ime Brankov prvo se čulo na programu nacionalne televizije. Mnogi su ipak vremenom zaboravili da je Brankov most nazvan po Ulici Branka Radičevića na koju se nastavlja, a ne po piscu Branku Ćopiću koji je 1984. izvršio samoubistvo skočivši sa njega. Most je 2005. dobio i lift za pešake i bicikliste.


24sata

DVA PRELAZA



Istini za volju, Brankov most čine dva odvojena mosta. Jedan je napravljen 1956. godine, a svečano ga je otvorio Svetozar Vukmanović Tempo. Tokom sedamdesetih godina obim saobraćaja u gradu naglo je rastao, pa je bilo nužno da se mostu doda još jedan „blizanac“. To je bila građevina koja je rasla paralelno sa postojećim mostom, da bi mu na kraju izgradnje bila „privučena“ i na taj način smo dobili još tri trake ove važne saobraćajnice.

Koliko je Beograd neobičan grad, i kako njegovu istoriju čine čudne, a ponekad i krajnje ironične anegdote, potvrdio nam je i književnik Matija Bećković, koji nam je ispričao priču o prvom Ćopićevom dolasku u Beograd.

- On je bio mladić i stigao je u glavni grad vozom - pripoveda Bećković. - Trebalo je da se nađe sa ujakom, ali zbog neke zabune nije uspeo da dođe do njega. Tumarao je nepoznatim gradom sve do večeri, a kako je bio bez novca, morao je negde da potraži makar kakvo prenoćište. Tako je potražio zaklon ispod mosta. Ispod mosta koji po mnogima, danas, nosi njegovo ime.

Dosadašnja praksa pokazala je da nikad nisu prihvaćeni službeno dodeljeni nazivi Beogradskih mostova, već su ostali nazivi koje su građani spontano izabrali.

Beograd, iako grad na dve reke, prvi most dobio je tek u 19. veku. To je bio Železnički most, koji je preko reke Save u Beogradu povezao evropske prestonice sa Carigradom.

Time je ispunjena i jedna od najvažnijih obaveza Kneževine Srbije, preuzeta po sticanju nezavisnosti na Berlinskom kongresu 1878. godine. Most je rušen i u Prvom i u Drugom svetskom ratu.


"Savski most je imao zanimljivu priču. Izgradili su ga Nemci 1842. godine, zvanični naziv je bio 'Princ Eugen', nakon rata narod ga je zvao 'Nemački most' ali retko ko zna da je ikada nosio takvo ime", kaže Slobodan Stanimirović, iz Komisije za imenovanje ulica i trgova Beograda.

Prvi most koji je dobio naziv po nekoj ličnosti je "Most viteškog kralja Aleksandra ujedinitelja", izgrađen 1934. Četiri puta je rušen i obnavljan, 1956. godine dobija ime "Most bratstva i jedinstva", ali su ga Beograđani uvek nazivali "Brankovim mostom".

"Jednostavno, Beograđani žele da zovu svoje ćuprije onako kako oni žele, ti nazivi nisu zvanični, ali je verovatno jednostavnije reći 'Savski' ili 'Brankov most', kaže Ljubica Ćorović, stručni saradnik Komisije za spomenike i nazive trgova Skupštine Beograda.

"Pančevački most" pušten je u saobraćaj 1935. godine i nazvan je po kralju Petru Drugom. Rušen je 1941, a posle obnavljanja 1946. godine, Josip Broz Tito daje mu ime "Most Crvene Armije". Preko njega dnevno pređe oko 60.000 vozila. I dalje je jedini koji povezuje Beograd sa Banatom, a malo je nedostajalo da u prethodnoj deceniji dobijemo još jedan.

"Most preko Ade Huje je bio predmet donacije japanske Vlade. Međutim, do trenutka do kad je taj zahtev došao na red, Srbija se, a i grad Beograd, razvila toliko da je iz kategorije nerazvijenih prešla u kategoriju srednje razvijenih, i ti uslovi pod kojima je trebalo da most bude izgrađen nisu mogli da se realizuju", kaže Dejan Vasović gradski arhitekta Beograda.


Urbanističkim planom do 2021. godine predviđeno je da budu četiri mosta na Dunavu. Pored takozvanog "Kineskog", između Zemuna i Borče, predviđena je izgradnja mostova preko Ade Huje i kod Vinče.

Izgradnja mosta na Adi predviđena je još 1923. godine prvim urbanističkim planom Beograda, koji je uradio arhitekta Đorđe Kovaljevski.

Beograd je nakon 79 godina, kada je otvoren Pančevački most, dobio drugi most na Dunavu.


Već odomaćenog naziva “Kineski”, most preko Dunava koji je dobio ime po poznatom srpskom naučniku Mihajlu Pupinu, gradila je kao glavni izvođač kineska kompanija “China Road and Bridge Corporation”, a dio je Sjeverne magistralne tangente koja će povezati Koridor 10 sa Zrenjaninskim putem i izmjestiti teretni saobraćaj iz centra grada.

Radovi na mostu Zemun-Borča počeli su krajem oktobra 2011. godine. Novi most je dugačak 1.507 metara, širok 29,1 metara i visok 22,8 metara. Glavni raspon mosta je dug 362 metra.

Most ima ukupno šest saobraćajnih traka i pješačko-biciklističke staze sa obje strane mosta. Ukupna vrijednost mosta sa pristupnim saobraćajnicama je oko 260 miliona dolara, a od tog iznosa 85% kreditira kineska Exim banka, dok preostalih 15% obezbjeđuju država Srbija i Grad Beograd.