Nijagarini vodopadi

Dva vodopada koje razdvaja ostrvo veličanstveno se nadnose iznad maglovite zavese od zapenjene vodene prašine

Nijagara, što znači ‘voda koja grmi’, naziv je koji su ovom moćnom vodopadu, koji danas predstavlja granicu između SAD i Kanade, dali američki Indijanci. Od jezera Iri reka Nijagara mirno teče nekih 56 km, ali u blizini jezera Ontarija prelazi u brzake koji užurbano jure prema kataraktu u magli vodene prašine i duga. Zatim sledi veličanstven pad od oko 55 m u kojem se voda gromoglasno strmoglavljuje u ponor bez dna u vidu podivljale pene.
Ostrvo Goat, na ivici kaskade, reku deli na dva dela. Američki vodopad na istočnoj strani preliva se u ravnoj liniji širine oko 300 m, a kanadski vodopad Potkovica je dvostruko širi i, kako mu ime govori, ima oblik potkovice.

Vodopadi s obe strane izgledaju veličanstveno, mada kanadska obala pruža bolji pogled na ove vodopade. Ukoliko ga zaista želite posmatrati iz blizine, vodopad Potkovica može se obići u malom čamcu koji plovi po vodenoj prašini.
Nijagarini vodopadi su nastali pre oko 12 500 godina, krajem poslednjeg ledenog doba. Topljenjem velikog glečera voda iz jezera Iri potekla je prema severu I oblikovala današnje jezero Ontario, čije dno se nalazi oko 100 m ispod površine vode. Prvobitno je greben preko kojeg se voda obrušavala bio oko 11 km severnije- gde se danas nalazi Kvinston- ali tokom vekova se ivica pomerila useld erozivnog delovanja 7000 tona vode koja pređe preko njega svake sekunde. Pošto se pomera oko 1,2 m godišnje, za nekih 25 000 godina će stići do jezera Iri.


U vrletima Kvinstona odjekivala je grmljavina bitke izmedju Engleza i Amerikanaca 1812. godine. Kasnije, u 19. veku , oko vodopada mogli su se čuti glasovi posmatrača neke od vratolomija iznad vodopada, jednu od glavnih atrakcija u to vreme.


Prvi koji je svoj život izložio opasnosti bio je Sem Peč, koji je 1829. Skočio sa ostrva Goat I preživeo.. Početkom 20. veka , 1901. godine, 43-godišnja Eni Edison Tejlorm učiteljica koja je uz to bila i neplivač, bila je prva koja je u buretu preživela spuštanje niz vodopad. Sam pad je trajao tri sekunde. Nakon nje, mnogi su pokušali ali i mnogi su završili tragično.

San jednog genija

Nijagarini vodopadi

Malo je ljudi na ovom svetu koji se mogu pohvaliti da su u svom životnom veku ostvarili zamisli koje su imali u detinjstvu. Nikola Tesla je jedan od njih. On se još u mladosti istakao bujnom maštom i imao je veoma dobar način sagledavanja problema, ma kakvi oni bili.

Tesla je prvi put čuo za Nijagarine vodopade još u takozvanoj pripremnoj osnovnoj školi koju je pohađao u Gospiću od 1866. do 1870. U toj školi je dobio prva znanja iz oblasti mehanike, koja ga je izuzetno zaiteresovala. Pogotovo je bio zainteresovan za hidrauliku i upotrebu vodenih turbina. O opisu Nijagarinih vodopada, koji je našao u nekoj knjizi, kasnije je zapisao:

„Bio sam očaran opisom Nijagarinih vodopada koji sam pažljivo pročitao – a u mašti sam zamislio veliki točak koji pokreću ovi slapovi. Rekao sam ujaku da ću otići u Ameriku i tamo ostvariti svoj projekat. Trideset godina kasnije, video sam kako se moje ideje ostvaruju na Nijagari i divio se nedokučivoj tajni uma.“

Nijagarini vodopadi, danas nacionalni park, se nalaze u Severnoj Americi, na granici između Sjedinjenih Američkih Država i Kanade. Oni su deo reke Nijagare koja je dugačka 56 kilometara. Na svom kratkom toku ova reka ima ukupan pad od 99 metara, a prave atrakcije, vodopadi i brzaci, protežu se na 13 kilometara dužine ove reke.

Tri vodopada ustvari čine Nijagarine vodopade. Jedan manji Nevestin veo je jednom stenom, ostrvo Luna, odvojen od većeg koji nosi ime Američki vodopad. Treći najveći Kanadski vodopad takođe se naziva i Konjska potkovica zbog svog karakterističnog izgleda. Ova dva manja koja pripadaju Sjedinjenim Državama odvojeni su od Kanadskog vodopada ostrvom Koza. Sva tri vodopada imaju prubližno iste visine oko 55 metara, ali Američki vodopad ima širinu 328 metara a Kanadski duplo više, 675 metara. Veličanstvenu sliku, koju ogromna količina vode padajući stvara i od siline pada pretvara vodu skoro u paru raspršujući je na sitne kaljice, svake godine vidi oko 15 miliona ljudi.

Ogromni potencijal, koji ovi vodopadi poseduju, oduvek je privlačio ljude da ga iskoriste. Prvi napor ka tome je učinjen još davne 1759. godine kada je izvesni Daniel Jončers sagradio mali kanal iznad vodopada koristeći ga za pokretanje svoje pilane i tako direktno koristio mehaničku snagu vode. Ipak, sve do 1881. godine, takvi kanali nisu se koristili za proizvodnju električne energije.



Džejkob Šulkof

Tada je prvi značajni poduhvat elektrifikacije Nijagarinih vodopada izveo Džejkob Šulkof. Pomoću snage prirode proizvedeno je dovoljno električne energije za osvetljavanje vodopada i obližnjeg sela. Za tu svrhu, odnosno za proizvodnju i prenos, korišćena je jednosmerna struja (DC–direct current), i iz tog razloga je upotreba električne energije ograničena na maksimalne udaljenosti do 3 kilometara od elektrane. Dugo je traženo rešenje ovog problema, a jedno vreme je bila aktuelna i nagrada od 100 000 dolara za onog ko bi rešio problem prenosa električne energije na veće daljine.

Zahvaljujući Teslinom pronalasku polifaznog sistema naizmeničnih struja (AC- alternating current), mogućnosti korišćenja značajnog potencijala ovog prirodnog rudnika snage su se višestruko povećale.

Sam Tesla je bio mnogo uzbuđen zbog mogućnosti da mu se ostvari san iz detinjstva. Svom rođaku po majci, Simi Majstoroviću, je u to vreme (2. januara 1893.) napisao u pismu:

“Radim da bi uzeli moj sistem motora u velikim transmisijama sile na Nijagari koji se sad izvode, a pun sam nade da hoće.”

Te iste 1893. godine posle Svetske izložbe u Čikagu, doneta je odluka o načinu iskorišćavanja hidropotencijala Nijagarinih vodopada. To je bila ujedno i odluka kojoj se i sam Tesla nadao. Međunarodna komisija za Nijagarine vodopade, na čijem čelu je bio čuveni fizičar Lord Kelvin, je 1893. godine prihvatila ponude kompanija koje su predložile upotrebu Teslinog polifaznog sistema.

Prva elektrana izgrađena je oko 2.5 kolometara uzvodno od vodopada. Avgusta 1895. godine ova elektrana je isporučila prvu električnu energiju do susednog grada Nijagarini vodopadi. Pravi podvig ovih pionira je zabeležen odmah sledeće godine. Pošto je Vestinghausova kompanija angažovana na implementaciji sistema prenosa, zasnovanog na sistemu naizmeničnih struja, uspostavljen je dalekovod do grada Bafala.

Udaljenost je bila 35 kilometara od elektrane. Korišćeni su transformatori snage oko jedan megavat, a napon na dalekovodima je iznosio jedanaest hiljada volti. Šesnaestog novembra 1896. oko ponoći u Bafalu je stigla prva količina električne energije. Ovo je predstavljalo prvi prenos električne energije na daljinu u komercijalne svrhe. Reporter lokalnih novina Niagara Falls Gazette izvestio je toga dana:

“Uključenje prekidača u velikoj elektrani na Nijagari zatvorilo je električno kolo što je prouzrokovalo da reka Nijagara poteče uzvodno.”


Prvu snagu isporučenu Bafalu, 750 kilovata, dobila je gradska železnička kompanija, ali je ubrzo lokalna električna kompanija dobila pet puta veće porudžbine od stanovnika Bafala. Broj generatora se kasnije povećao, u narednih pet godina, na deset od prvobitnih tri, a mreža se produžila do Njujorka. Električna mreža se širila gradom, a Brodvej je sijao obasjan električnim svetiljkama napajanih naizmeničnom strujom. Čak je i Edisonov DC sistem u Njujorku uglavnom zamenjen.

Ipak, nije sve bilo na mestu. Mukotrpni sukobi Vestinghausove i Edisonove kompanije osiromašile su obe strane i Džordž Vestinghaus se obratio Tesli za pomoć. Naime, Nikola Tesla je, prema ugovoru o prodaji patenata sačinjenom sa Vestinghausom, trebao da dobija po 2.5 dolara za svakih 750 vati koji bi potekli iz njegovih izuma. Ovo bi značilo bankrot ionako dosta osiromašenog Vestinghausa. Tesla je svoj ugovor pocepao u znak zahvalnosti čoveku koji je razumeo njegovo vizionarstvo. Iako je bio jednako zaslužan za uspeh Nijagare, plodove svoga rada nije mogao da ubira. Kasnije u životu ta vrsta priznanja, kada je i sam bio u finansijskim problemima, bi mu dobro došla.


Danas na Nijagari, koja je u svetskim razmerama među većim izvorima hidroelektrike, postoji više elektrana, kako na kanadskoj tako i na američkoj strani. Ukupna proizvodnja dostiže brojku od 4.4 miliona kilovata električne energije. Na Nijagarinim vodopadima se na američkoj strani, sa pravom, nalazi spomenik Nikoli Tesli, identičan onom ispred Elektrotehničkog fakulteta u Beogradu. Povodom 150 godina od rođenja ovog istaknutog naučnika kanadske vlasti su prihvatile predlog crkve Svetog Đorđa, koja se nalazi u Ontariu, da i na svojoj strani postave spomenik ovom vrhunskom čoveku, jednom od titana među naučnicima.


B92

Nijagarini vodopadi nalaze se na istoimenoj rijeci, ne granici između Kanade i SAD. Formirani su tokom poslednjog ledenog doba. Naučnici nisu sigurni da li se to desilo prije 9 000 ili 10 000 godina. Protok vode iznosi 11 000 m3/s. Na rijeci Nijagara, na granici SAD i Kanade, nalazi se Kozje ostrvo, koje vodopad dijeli na dva dijela. Veća količina vode se preliva na Kanadskom vodopadu. Visina vodopada sa američke strane (Američki vodopad) iznosi 51 m, širine 323 m i za 2 metra je veća od visine vodopada na kanadskoj strani. On se zove Potkovica ima visinu 49 m i širinu 900 m. Na kanadskoj teritoriji protiče 90 % protoka vode iz vodopada. Zbog stalne erozije, prag vodopada se povlači ka zapadu 1,5 metara godišnje. Voda iz rijeke Nijagare sliva se u bazen dužine 11 km i dubine 100 km. Pad vode koji stvara vodene oblake predstavlja zadivljujući prizor.
Teritorija vodopada uvjek je bila predmet sukoba i kao posledica izbija rat. Kanada i SAD 1950. godine potpisuju sporazum u vezi sa Nijagarinim vodopadima. Obje države grade gigantske hidrocentrale koje proizvode sasvim dovoljne količine energije za potrebe regiona oko Velikih jezera. U sporazumu je preciziran minimalni protok vode ka rijeci Nijagari (tokom turističke sezone preko 2 800 m3/s, a u ostalim periodima godine 1 400 m3/s) kako bi bila zagarantovana maksimalna turistička atrakcija.

Nijagara sa svojom neopisivom ljepotom mami turiste iz cijelog svijeta. Veliki pisci su pisali o Nijagarinim vodopadima. Mark Tven za Nijagaru kaže da je „veliko čudo prirode, čije su poslušne sluge duge, a njen glas grom nebeski”. Čarls Dikens bilježi: „Nijagara se kao oličenje naveće ljepote zauvjek urezala u moje srce i u njemu će neizmjenjena i nezaboravljena ostati, sve dok ono ne prestane da kuca”. Pisac Džek London je još kao mladić posjetio Nijagarine vodopade i kaže da je cijeli dan, od jutra do večeri, stajao nepokretan.

Vodopadi privlače mnoge turiste i cijeli region živi isključivo od turizma. Svake godine dođe preko 12 miliona posjetilaca da bi uživali u ovom čudu prirode. Ne zna se dali su ljepši zimi ili ljeti. Na letnjem suncu, milijarde sićušnih kapljica vode obrazuju mnogo višebojnih duga. Često se više lukova duge nalazi jedan unutar drugog. Po njima je okolina vodopada nazvana „zemlja duginih boja”. Posebno su interesantni vodopadi noću, kada ih obasjavaju snažni reflektori raznih boja. Zimi se voda na ivicama zaledi u vidu džinovskih ledenica, koje liče na ogromne fabričke dimnjake. Ove ogromne ledenice postepeno srastaju u ledene stubove, a između se stvaraju prozračne ledene zavjese. Različite ledene skulpture podsjećaju na grad iz bajke. Divovska snaga i zastrašujuća ljepota do izražaja dolaze u proljeće, kada se njenim vodopadima obrušavaju velike sante leda. I sa američke i sa kanadske strane izgrađeni su lanci hotela i restorana. Njihovi najčešći gosti su novopečeni bračni parovi za koje su Nijagarini vodopadi (uz Veneciju) omiljena destinacija.
Nijagara nije samo „čudo prirode” i „velika prirodna ljepota”, ona je i izvor jeftine električne energije. Njene vode pokreću više elektrana i na kanadskoj i na američkoj strani. Prva hidroelektrana je izgrađena prema zamisli i projektu srpskog velikog naučnika Nikole Tesle.

ZANIMLJIVOSTI:
1.Naziv Nijagara potiče iz jezika američkih Indijanaca – Ni-a-ka-ra, što u prevodu znači tutnjanje vode.
2.Amerikanci avanturiste koji skaču u vodopad u drvenim buradima nazivaju hrabrim đavolima.
3.1953. godine na Nijagarinim vodopadima sniman je čuveni film Nijagara u režiji Henrija Hataveja sa Merlin Monro u glavnoj ulozi.
4.Žak Kartije, francuski istraživač koji je otkrio Kanadu, bio je prvi bjelac koji je ugledao svijetsko čudo zvano Nijagarini vodopadi.

Pripremio: Goran Mastilović