Šamanizam


Šaman označava čovjeka, koji stoji u središtu vjerskog i kulturnog fenomena šamanizma. Sljedbenici šamanizma šamana smatraju vračom ili čudotvorem koji ima mogućnost tjekom svojih putovanjima u stanju transa stupiti u kontakt sa "svijetom duhova".


Riječ šaman vjerojatno proizlazi iz sanskritskog srmana (asketski), a prema Campbellu iz tunguskog jezika ili mandžurskog saman(onaj koji zna kroz ekstatičko iskustvo), odnosno osobu čije su moći zasnovane na ekstatičkom iskustvu.

Imenovanje šamana

Prema mišljenju mnogih šamanskih tradicija šaman može biti muškarac ili žena. Mogućnost postati šaman se temelji na sposobnosti, u snovima i vizijama spoznati poruke duhovnog svijeta. Budućeg šamana (najčešće kao dijete) nazivaju duhovi u snovima, vizijama ili u stanju trance i čak daju i naloge. Svaki šaman ima najmanje jednog "učitelja-duha". U obiteljima u kojima je predak bio šaman, mogućnost kontaktirnja " svijeta duhova se nasljijeđuje. Mladi šamani uče od fizičkih učitelja (starijih iskusnih šamana) ispravnu provedbu rituala i interpretacije poruka iz duhovnog svijeta.

Stariji šamani ispituju sposobnosti učenika. Kad stekne određene vještine, posebnim ritualima postane imenovanim šamanom.


Uloga šamana u zajednici

Šaman djeluje kao metafizički iscjeljitelj bolesnih, provodi rituale oko umiranja i smrti, obrana od "zlih duhova", vremenske prognoze, pronalazi divljać, proroštvo, tumačenje snova, socijalne regulacije i bavljenje s duševno poremećenim osobama. Osim toga šaman djeluje i kao nastavnik u nekim područjima života, koja se odnose neposredno na socijalno okruženje.

Šamanske kulture

Drevna tradicija samana podrazumijeva ulazak pojedinca u izmijenjena stanja svijesti da bi mogao da posjeti druge nivoe stvarnosti, iz kojih mogu da proizadju pouke, iscijeljenje ili vizije za njegovu zajednicu. S porijeklom u paleolitiskom periodu, samanizam moze da se nadje u korijenima mnogih velikih religija svijeta, kao i na rubovima mnogih drugih.

Rijec saman potice od Tunguza u Sibiru, a znaci ‘onaj ko zna’. Samani su posvecenici transa, zanosnog i izmjenjenog stanja u kojem se smatra da oni napustaju svoje tijelo, da se penju na nebo u ‘magijaskom letu’ ili da silaze u podzemni svijet da bi se sastali s predcima i razgovarili sa duhovima prirode. Mnogi samanski simboli predstavljaju preobrazenje ili oslobadjanje od jedne vrste posojanja u drugu.

Tradicionalni samanizam se danas malo praktikuje, ali jedan talas interesovanja se razvio na Zapadu, inspiriran Jungovim povezivanjem samanizma sa idejama o ‘kolektivnom nesvjesnom’ i sve vecem davanju vaznosti putovanju izmedju razlicitih svijetova ili stanja.


Poziv šamanu

Samani mogu da naslijede svoju ulogu, ali se cesce desava da dozive spontani poziv kao ljudi koje je priroda odabrala. Samansko pozivanje je samo po sebi simbolicna pojava. Cesto se dogadja da novog posvecenika pozove skoro smrtno iskustvo, kao sto je udar groma ili prezivljavanje neke smrtonosne bolesti. Neki dozive snoliko iskustvo komadanja, pri
cemu oni metaforicki umiru i zatima se ponovno rode.

Drugi samani mogu biti ‘pozvani’ tako sto ce se u snu sresti sa polubozanskom ili bozanskom licnoscu. Cesto su te licnosti iz snova umrli predci samana koji ga obavjestavaju da je on izabran. Neki samani imaju nebeske supruge koje ih zovu na put.

Suocavanje sa sopstvenom smrcu ili putovanje u smrt jpredstavlja snazan simbol samanske sposobnosti da preobrazi svoje svakodnevno bice i da zivi bezgresno usprkos napadima i izazovima zivota. Kazu da su neki samanski ratnici toliko koncentrirani da mogu da hodaju kroz vatru i da ostanu neozledjeni. Psiholoski gledano, hodanje kroz smrt prestavlja sdposobnost odbacivanja licne istorije i identiteta, tako da ne postoji nista sto moze da se napadne.


Šamanski let

Za samane kazu da mnogu magijski da lete u onbliku zivotinje ili kao duh odvojen od tijela. Na ovaj nacin samani mogu da lete kosmosom, premoscuju zemlju i nebo, sto odrazavaju mnogi simboli.

Paleolitske pecinske slike u Laskou, Francuska, pokazuju samana s maskom ptice, a sibirske samanske svestenice jos nose pticiju nosnju. U busmanskim crtezima u kamenu, na jugu Afike ‘antilopa transa’ je stvor nalik antilopi, s nogama podignugim u letu. Ona vjerojatno simblizuje sposobnost samana da razgovaraju s predcima, buduci da se u busmanskoj mitologiji pokojnici pretvaraju u antilope. Slicne letece zivotinje javljaju se u sibirskoj samanskoj mitologiji (i mogu da budu izvor leteceg irvasa i Deda Mraza).


Paralelni svijetovi

Osnovna samanska kosmologija sastoji se od tri nivoa ili svijeta – gornji svijet, srednja zemlja i podzemni svijet – ali neka predanja daju opis cak sedam ili devet svijetova.

Uloga samana jest da napravi spone ili da putuje izmedju ovih svijetova, a mnogi simboli se odnose na vezu izmedju njih. U tradicijama americkih domorodaca izlazak dima kroz rupu kolibe predstavlja putovanje duha izmedju zemlje i neba. Drvo svijeta je samanski simbol koji se javlja u mnogim kosmologijama – nodijski bog Odin, koji se vjesa na drvo svijeta Igdazil, dolazi do spoznaje preko izmjenjenog stanja koje je rezultat patnje Lestve su slican simbol, a nalazimo ih u brezama sa sedam cvorova sibirskom samanizma, ali i u drugim predanjima kao sto je Egipatska knjiga mrtvih i Stari zavjet.

Za mnoge samane postoji direktna veza izmedju njih i prirodnog svijeta. Romski saman prica o zemlji kao svojoj baki, a o biljkama, zivotinjama, suncu, mjesecu i zvijezdama kao o rodjacima, s kojima razgovara da bi dobio uputstva. Neki psiholozi vide direktnju vezu izmedju paralelnih stvarnosti samana i odnosa izmedju sna i svakodnevne stvarnosti. Iz ove perspektive znakovi i simboli iz nesvjesnog ili u prirodi, predstavljaju vrata koja koja nas zovu u drugi nivo stvarnosti. Sanjanje orla, na primjer, moze nas pozvati da zauzmemo distanciran pristup, sa ostro fokusiranom paznjom.


Bubanj

Koristen za uvodjenje samanskog transa, bubanj ima narocito simbolicko znacenje kao sredstvo kojim se prelazi u izmijenjena stanja ili druge svijetove. Ustaljen ritam koji se svira na bubnju, a ponekad na sveckama ili drugim instrumentima, blokira druge culne informacije, omogucujuci samanu da udje u drugo stanje svijesti. Bubnjanje ima veze sa praiskonskim zvukom, za koji se ponekad smatra da je puls zemlje.

Za samane Altaja, centralna Azija, koza bubnja predstavlja podijelu izmedju gornjeg i donjeg svijeta. U svim samanskim kulturama bubanj je simbol odnosa izmedju gornjeg svijeta, koji je cesto povezuje s muskarcem, i donjeg svijeta ili utrobe, koji se povezuje sa zenom.


Šamanski saveznik

Saman ima saveznika ili ucitelja u obliku pretka, upokojenog samana, ili cesto zivotinju ili duha prirode koji mu pomaze da dostigne izmjenjena stanja i svoju najdublju prirodu. Preko ove veze saman se konacno susrece sa svojim dvojnikom ili individualnim bicem. Saman moze da oponasa radnje i glas zivotinjskog saveznika da bi mogao da dijeli njegove percepcije, darovitost i inteligenciju. Za samijske samane kazu da postaju vukovi, medvjedi, irvasi ili ribe. Tunguski sibirski saman ima zmiju kao duh koji mu pomaze, a tokom samanskog transa oponasa njene gmizuce pokrete.

Šamanska putovanja

Simbolicni svijet samana moze da bude znacajan ljudima koj pate od nervnog sloma ili se suoce sa smrcu. Saman moze da napusti sadasnju stvarnost da bi pronasao mudrost ili znanje u alternativnim stvarnostima. Susretljivi duhovi zivotinja i predaka mogu se posmatrati kao aspekti covjekovog nesvjesnog, koji se susrecu na zivotnom putovanju.
Isto tako, on djeluje kao pripovjedač, pjesnik i pjevač mitova i priča i poprima ulogu očuvatelja znanja zajednice.

ŠAMANSKA SEANSA

Veliki šamani preduzimaju ekstatično (astralno) putovanje u potrazi za "dušom" bolesnika, ali najveći broj šamana su "vidovnjaci" koji u snu primaju naloge "bogova" i "duhova" ili uzimaju, na primer, otrovne gljive, da bi u stanju intoksinacije - polutransa mogli saznati kako da leče. Izgleda da priličan broj elemenata ekstatičkog iskustva manje moćni šamani uzimaju mehanički iz mitova i legendi te rituala svojih naroda. Ipak, nas najviše zanima onaj deo sadržaja šamanske ekstaze koji se čini živ, i zaista lično iskusan, ali je, logično, i on smešten u mitski obrazac u šamanskom opisu - priči nakon seanse - što nas ne sprečava da upoređujući to iskustvo sa drugim sličnim iskustvima, i ovovekovnim, potvrdimo njegovu živu verodostojnost. Moćan šaman, izgleda, u ekstazi zaista odvaja svoje astralno od fizickog tela, i posećuje niže i više astralne sfere: to odvajanje nužno uključuje - budući da je reč istovremeno i o astralnom odnosno mentalnom stanju svesti - i iskušavanje astralno mentalnog kolektivnog akaša - pamćenja (kolektivno nesvesno), čiji sadržaj u ekstazi spontano izvire iz njegovog nesvesnog. Treba, dakle, samo umeti i znati razabrati šta je od tog njegovog iskustva zaista živo, aktuelno, njemu događajuće, a šta erupcija njegovog, odnosno kolektivno nesvesnog... Šaman (u ovom slučaju severnoamericki) prvo nastoji da otkrije uzroke bolesti.

Ako je reč o bolesti izazvanoj krađom "duse" ili bolesti izazvanoj unošenjem magijskog predmeta, šaman uspeva da ustanovi prirodu bolesti samo zahvaljujući svojim ekstatičkim sposobnostima. On raspolaže i brojnim "duhovnim" - pomoćnicima, koji za njega traže uzrok bolesti, a seansa nužno podrazumeva i dozivanje tih "duhova". Uzroci krađe "duse" mogu biti: snovi koji izazivaju bekstvo "duse", mrtvaci koji nikako da krenu ka Zemlji senki i šunjaju se okolo nastojeći da sa sobom povedu jos neku "dušu" ili, pak, sama "duša" bolesnika odluta daleko od njegovog tela. Jedan Paviotso - Indijanac mi je to ovako rekao: "Kad neko iznenada umire treba obavezno pozvati šamana. Ako se duša nije suviše udaljila, šaman može da je vrati. On pada u trans da bi je doveo. Ako je duša odmakla ka Drugom svetu, šaman ne može ništa da učini: suviše je velika razdaljina između duše i njega". Za vreme sna "duša" napusta telo i, ako nekog probudimo naglo, može umreti. Zato šamana ne treba nikad buditi iznenada. Štetne magijske predmete najčešće "ubacuju" čarobnjaci, ali i "duhovi". To su: kamenčići, životinjski otpaci, insekti i slično - njih čarobnjak stvara snagom misli. Šamani sisanjem vade magijski predmet iz tela bolesnika. Šaman se kupa u zoru i u suton: tada se predaje meditacijama i molitvama. Šaman i bolesnik moraju poštovati izvesne zabrane - izbegavaju trudne žene, žene koje imaju menstruaciju, i uopšte bilo kakav izvor nečistoće; ne jedu meso i slanu hranu itd. Šaman mora da se temeljno čisti koristeći sredstva za povraćanje. I bolesnikova porodica se katkad predaje postu. Šamanske seanse su pravi ritual, i budući javne, one, u odsustvu drugih religioznih svečanosti, održavaju izvesnu religioznu napetost u zajednici.


Pozivanje šamana i određivanje nagrade, takođe ima ritualni karakter. Ako Šaman zatraži suviše visoku cenu, ili ne zatraži ništa, razboli se. Uostalom, nagradu za lečenje ne određuje on, već njegova "moć". Jedino njegova porodica ima pravo na besplatno lečenje. U osnovnim crtama, severoameričke šamanske seanse su slične. Zato navodimo detaljno samo jednu. Pošto je prihvatio da preduzme lečenje, šaman se potanko obaveštava o tome šta je pacijent radio pre bolesti, da bi otkrio njen uzrok. Potom daje nalog za izradu štapa koji će se postaviti uz glavu bolesnika: to je štap dužine tri do četiri stope, izrađen od vrbe, a na njegov vrh šaman stavlja jedno orlovo pero. To pero ostaje kraj bolesnika preko noći, a štap se brižljivo čuva od nečistih bolesti. (Dovoljno je da ga dodirne neki pas ili kojot, pa da se šaman razboli ili izgubi svu moć). Istaknimo uzgred važnost orlovog pera u severnoamerickom šamanskom lečenju. Taj simbol magijskog leka verovatno je u vezi sa estatičkim iskustvima šamana. Šaman dolazi u kuću bolesnika oko devet sati uveče, u pratnji svoga tumača "govornika", čija je uloga da glasno ponavlja svaku reč koju šaman promrmlja (tumač takođe prima nagradu koja obično iznosi polovinu šamanove). Gdegod, tumač pre seanse izgovara molitvu i obraća se neposredno bolesti da je izvesti kako je šaman stigao. Oko sredine seanse ponovo se umeša i obredno moli šamana da izleči bolesnika. Izvesni šamani, između ostalog, imaju i jednu igračicu koja mora biti lepa i čedna: ona pleše sa šamanom, ili sama kad ovaj pristupi usisavanju. No, učešće igračica u magijskim lečenjima izgleda da je inovacija novijeg datuma bar kod pripadnika plemena Paviotso.

Šaman prilazi bolesniku, go do pojasa i bos, i počinje tiho da peva. Prisutni, poređani uza zidove, prihvataju sa tumačem pesme jednu za drugom. Te pesme šaman improvizuje na licu mesta i zaboravlja ih čim se seansa završi. Njihova uloga je da dozovu duhove - pomoćnike ali je inspiracija čisto estatička: izvesni šamani tvrde da ih u toku usredsređivanja koje prethodi seansi, nadahnjuje njihova "moć"; drugi vole da im pesme dolaze posredstvom štapa sa orlovim perom. Nakon izvesnog vremena, šaman ustaje i šeta oko ognjišta. Ako ima igračice, one ga prate. Potom se vraća na svoje mesto, pali svoju lulu, povlači nekoliko dimova pa je predaje prisutnima, koji je, prema njihovoj preporuci, puše u krug ili po dva dima. Za to vreme se pesme nastavljaju. O sledećoj etapi odlučuje priroda bolesti. Ako je bolesnik u nesvestici, jasno je da boluje od "gubitka duše". Šaman može pasti u trans da bi ustanovio dijagnozu ili da bi se posavetovao sa svojim "moćima" o načinu lečenja. Ali, kad je reč o ovom poslednjem tipu dijagnoze, transu se pribegava samo ako je šaman doista snažan. Kad se šamanov duh pobednički vrati sa svog estatičkog (astralnog) putovanja u potrazi za dušom bolesnika, šaman obaveštava prisutne nadugačko pričajući svoje doživljaje. Kad je cilj transa otkrivanje uzroka bolesti, slike koje šaman sreće u toku ekstaze otkrivaju mu tajnu: ako vidi bolesnika kako se šeta među cvećem, izlečenje je sigurno: ako je, naprotiv cveće uvelo, smrt je neizbezna itd. Šamani se vraćaju iz transa pevajući sve dok ne dođu do pune svesti. Oni zure da saopšte svoje astralno iskustvo...

Ako su uzrok bolesti prepoznali u nekom predmetu unetom u telo bolesnika, šamani pristupaju njegovom vađenju. Sišu deo tela koji su videli u transu kao središte bolesti. Šamani najčešće sišu kožu neposredno mada je neki sišu pomoću kosti ili vrbove cevčice. Sve to vreme tumač i prisutni pevaju u horu dok ih šaman ne prekine snažnim trzajem zvonca. Isisanu krv šaman pljuje u jednu malu rupu, pa se obred ponavlja ispočetka, tj. šaman povlači nekoliko dimova iz svoje lule, pleše oko vatre i ponovo počinje da siše sve dok ne izvuče magijski predmet, kamenčić, guštera, nekog insekta ili crva. Pokazuje ga prisutnim u krug, pa ga potom baca u malu rupu pokrivši ovu prašinom. Pesme i obredno ********* lule nastavljaju se do ponoći: zatim se pravi polučasovni prekid - prisutnima se služi hrana, prema naređenjima šamana, ali on ne dira i pazi da nijedna mrva ne padne na zemlju; ostaci hrane brižljivo se zakopavaju. Obred se završava nešto pre zore. Neposredno pre kraja, šaman poziva prisutne da plešu s njim oko ognjišta pet do petnaest minuta. On vodi kolo pevajući. Potom daje porodici naloge o ishrani bolesnika i odlučuje koji crteži da se utetoviraju na telu bolesnika. Paviotso - šaman na isti način vadi i puščana zrna ili vrhove strela. Šamanski obrdi predviđanja i podešavanja vremena znatno su ređi od obreda lečenja, ali zna se da šaman može da dovede kišu, zaustavi oblak, da istopi led na rekama, jednostavno pevajući ili mašući perom. Njegove magijske moći izgleda da su nekad bile mnogo veće, i on se zabavlja tako što se razmeće njima. Neki šamani plemena Paivotsa prorokuju ili tumače snove.




wikipedija/alexanthorn.com