Ples mrtvaca kao izražajno sredstvo reformskih pokreta

Primenimo li ovaj Voegelinov opšti model na naše posebno pitanje o adresatu Plesa mrtvaca, i oglasimo li ovu umetničku formu – a takav se zaključak već dao nazreti iz dosadašnjeg izlaganja istorijskih okolnosti njezina razvoja – izražajnim sredstvom reformskih pokreta, razjašnjava se dvoznačnost odnosa Plesa mrtvaca prema Crkvi, koja je, u krajnjoj instanci, sama naručitelj ovih dela, a ipak se njena hijerarhija u njima negativno prikazuje. Čak i onda kad se stihovi koje mrtvaci izgovaraju ne obraćaju zajedljivo pripadnicima visokoga sveštenstva i Rimske kurije, kako je to slučaj u kasnijim ostvarenjima ovoga žanra, napadna je doslednost s kojom se ustrajava na smrtnosti pape, kardinala i biskupa. Sastavljači i naručitelji Plesa mrtvaca mahom su dominikanski (kasnije i franjevački) redovnici, a ne dijecezanski sveštenici, što ovaj žanr direktno povezuje s „pokretima“, a tipično je za prosjačke redove i nastojanje da se motiv Plesa mrtvaca približi prostom narodu, najpre kroz prevode stihova s latinskoga na narodne jezike (čime se njihov domašaj znatno uvećavao, posebno u velikim gradovima, gde je bilo više pismenih ljudi), a potom i nepismenome življu u vidu ogromnih fresaka i platna. Huizinga ovako opisuje taj razvoj: „Tek otkako se, s pojavljivanjem prosjačkih redova, razvila narodna propoved, tek je otada ta opomena narasla do pretećeg zbora koji je grmeo svetom žestinom fuge.“ Kako raste frustracija zbog stalnog osujećenja preko potrebne obnove Crkve, raste i žeđ naručitelja monumentalnih Plesova mrtvaca za sve većom dostupnošću njihove poruke širokoj javnosti. Videli smo kako stihovi (a potom i slike) Plesa mrtvaca postaju sve netrpeljiviji prema crkvenim vlastima kako se približava sudbonosna 1517. godina u kojoj će Martin Luther, preuzevši ulogu eksponenta u kojem se sabiru dotadašnja stremljenja pokreta, istaknuti svojih 95 teza na vratima katedrale u Wittenbergu. Neposredan povod ovako žestokom izbijanju njihovog nezadovoljstva dao je tadašnji papa Lav X ekscesivnom primenom mogućnosti prodaje oprosta greha za novac, no gnev pokreta sigurno je raspirivala i humanističko (u njihovim očima paganska) obrazovanje i visoka kultura ovoga pape iz roda Medicija. Sirovoj snazi reformističkoga ressentimenta verovatno je doprinela i činjenica da su tokom epidemija kuge, koje su se tih godina stalno vraćale, upravo pripadnici prosjačkih redova bili najviše u dodiru s bolesnicima, pa su stoga i najteže stradali od pošasti, zbog čega su se njihovi redovi morali popunjavati mladim ljudima koji nisu imali vremena steći valjano obrazovanje, pa i ta sprega mladenačke žestine i razmerno oskudnoga znanja pridonosi netrpeljivosti između visoke kulture papskoga dvora i narodnjačke grubosti pripadnika redova. Posebno je nemačkim redovnicima trn u oku koruptivnost „vlaških“ („welscher“ – talijanskih) papa koji se oduševljavaju paganskom antikom i pokrovitelji su umetnosti. O srazu vrednosnih sistema tadašnjeg katoličkog severa i juga svedoči i nesavremeni transalpinski procvat primera u duhu contemptus mundi, među koje možemo uvrstiti i sam Ples mrtvaca. Dok se rimski katolici zanose humanističkim idejama i na dotad neviđen način veličaju dostojanstvo čoveka, dostiže nauk o bedi ljudskoga bića (miseria hominis) u Nemačkoj upravo svoj vrhunac. Takvo će se stanje stvari dolaskom reformacije samo potvrditi.
Da se antikurijalizam „pokreta“ izražava i kao antihumanizam, jasno se uočava u Lutherovu preteranom ustrajavanju na stavu „sola gratia“, koje je njegovim humanističkim savremenicima i delomičnim istomišljenicima, poput Erazma, bio posve neprihvatljiv. Stav „sola gratia“ sledi iz Augustinova shvatanja po kojem spasenje pojedinačnoga čoveka zavisi jedino o milosti Božjoj, nezavisno o njegovim delima, iz čega se jasno vidi kako Luther, protivno svojim papskim protivnicima, ostaje u tom smislu upravo čovek Srednjega veka i konzervativni čuvar njegovog vrednosnoga sveta.
Rekli smo već kako je potisnuti gnev zbog izostanka reformi bio za pripadnike pokreta trajnim izvorom ressentimenta. Tim se ressentimentom hrani perverzna mašta sastavljača Plesa mrtvaca pa se i u njemu može tražiti prvobitni uzrok njihove okrutnosti. On je važno gorivo kojim se lože sadistički prikazi Čistilišta i Pakla – ciljajući, makar iz potajice, pre svega na grešne crkvene velikodostojnike, a tek potom i na svetovne prestupnike.
Povezivanje Plesa mrtvaca s pokretima daje nam priliku da se još jednom vratimo motivu smrti deteta u Plesu mrtvaca: ako smo u ressentimentu reformističkih pokreta videli poreklo i opravdanje okrutnosti koja prožima Plesove mrtvaca u celosti, onda u motivu deteta možemo prepoznati i specifično ustremljivanje pokreta protiv spomenutoga crkvenoga kompromisa s ljudskom slabošću, gde se spasenje garantuje svakome koji se ispovedi i primi sakramente, te potvrdu Augustinova i kasnije Lutherova stava „sola gratia“, gde nisu čovekova dela ono o čemu zavisi spas njegove duše, nego samo Božja volja, na koju čovek ne može uticati. Stoga bezgrešnost novorođenčeta ne utiče na spas ili propast njegove duše: smrt deteta nije kazna nego tek Božja volja. I u tom smislu možemo dakle shvatiti Ples mrtvaca kao izražajno sredstvo „pokreta“, jedan od oblika koji su najavljivali nadolazak reformacije. U okviru te teze obratićemo posebnu pažnju vezi koja postoji između srednjovekovnoga Plesa mrtvaca i tadašnjega koncilijarizma.

Ples mrtvaca kao „glas koncila“. Tajanstveni svet bratovština

Vezu između ove umetničke forme i crkvenoga koncilijarizma spomenuli smo već kad je u istorijskom pregledu bila reč o Bazelskom koncilu i Dubrovčaninu Ivanu Stojkoviću. Koncilijarizmom se nazivao pokret unutar katoličke crkve čiji su pripadnici smatrali da odluke crkvenoga sabora mogu polagati pravo na apsolutnu obaveznost, tako da im se i sam papa mora pokoravati. Njegov je razvoj potaknut ugledanjem teorije crkvene vlasti na njen svetovni korelat, u kojem se apsolutna vlast monarha pod uticajem Aristotelova političkog učenja nastoji ograničiti ustavom. Glavna uporišta koncilijarizma u 15. veku bili su Pariz i Basel, gradovi u kojima su nastali i prvi monumentalni Plesovi mrtvaca. Nije bez vraga ni podudarnost vremena njihova nastanka: koreni koncilijarizma sežu u sedamdesete godine 14. veka, a videli smo kako Rosenfeld upravo u to razdoblje smešta nastanak prvih grafičkih oblika Plesa mrtvaca. Spomenimo i to da se i jedan i drugi razvijaju u krilu dominikanskoga reda.
Načela koncilijarizma definisana su na Crkvenom saboru (koncilu) u Konstanci (1414-1418), nekoliko godina pre nastanka pariškoga danse macabre. Glavni zadaci toga koncila behu causa unionis, odnosno ponovno ujedinjenje Zapadne crkve (u to vreme postojala su čak dvojica protupapa), koje je sabor uspešno rešio izborom pape Martina V, prinudivši tadašnje „antipape“ na abdikaciju; causa reformationis, odnosno već opisano pitanje reforme crkvenih prilika i obnove crkvenoga morala, i causa fidei, pitanje heretičkih učenja koje je rešeno 1415. spaljivanjem Jana Husa u Konstanci tokom koncila (premda mu je prethodno bio zagarantovan slobodan dolazak i odlazak sa sabora). Glavni zagovornik koncilijarizma na ovome saboru bio je ugledni dominikanski teolog Jean Gerson, profesor na tada najuglednijem i najuticajnijem evropskom univerzitetu u Parizu (i učitelj Dubrovčanina Ivana Stojkovića). Inače, dugo se vremena čak smatralo da je sam Gerson bio tvorac stihova pariškoga danse macabre. Povod njegova istupanja bio je potajni beg pape Ivana XXIII sa Sabora, nakon čega je Gerson na misi održao propoved u kojoj je tumačio kako se „jedinstvo Crkve temelji na njenoj pripadnosti Hristu, čiji je ona corpus mysticum i na Hristu, koji je crkvi unum caput. Papa kao vicarius Christi samo je caput secundarium i stoga nije – kao njen ženik Hrist – povezan s crkvom bračnom vezom, odnosno neraskidivo. Normativna instancija (regula) koju je postavio Sveti duh i koja se nasleđuje od Hrista jest Crkva, odnosno Opšti sabor koji je zastupa. Tu instanciju ima slušati svako i svako joj se ima pokoravati, pa i sam papa …“ Jer autoritet pape nije sam sebi svrha, nego je u službi Crkve. U istoj propovedi Gerson je ustvrdio kako je najdelotvornije sredstvo provođenja crkvene reforme redovito (frequens) održavanje crkvenih koncila. Njegovo je tumačenje postalo središnji deo dekreta poznatog pod nazivom „Haec sancta“, odnosno „ova sveta (sinoda)“, koji je koncilu omogućio uklanjanje suparničkih protupapa i ponovno uspostavljanje narušenoga jedinstva Crkve. Uspeh ovoga koncila imao je velik uticaj na sledeće crkvene sabore. Verovalo se da je koncilijarizam jedini put koji Crkvu može izvesti iz krize i provesti preko potrebnu reformu. Ne čudi stoga što i u Baselu, na sledećem (velikom) crkvenom saboru, koncilijaristi opet vode glavnu reč, a umesto Jeana Gersona tu je sada njegov učenik Stojković. Politički slom koncilijarističkoga pokreta nakon Baselskoga koncila okončao je razdoblje premoći sabora nad papom, ali i zaprečio putove koji su vodili k obnovi Crkve. Crkvi je to podarilo privid stabilnosti, no on je plaćen gašenjem poslednjih ostataka njezine sposobnosti apsorpcije pokreta, što će dovesti do raspada Zapadne crkve i formiranja reformisanih crkava.
Ples mrtvaca bio je jedan od oblika kojima se koncilijaristički pokret obraćao hrišćanskoj „javnosti“. Odluka baselskih dominikanaca da svoj monumentalni Ples mrtvaca daju naslikati upravo na vanjskoj strani crkvenoga zida i da tako zatraže potporu javnosti u sporu između koncila i rimskoga pape može se u svojoj radikalnosti uporediti s kasnijim Lutherovim činom isticanja teza na vratima katedrale u Wittenbergu. I jedan i drugi akt posledica su nemogućnosti izražavanja nezadovoljstva pokreta unutar institucije. I jedan i drugi računali su s popularnošću pokreta, s njegovom blizinom narodu.
Lutherov odnos prema koncilijarizmu dvoznačan je. S jedne strane Luther je zastupao tezu o „pogrešivosti“ koncila, a podupirao ju je činjenicom da je Crkveni sabor u Konstanci naložio pogubljenje češkoga reformatora Jana Husa, ali je s druge strane smatrao kako se nagomilani problemi u Crkvi mogu rešiti jedino opštim crkvenim saborom i zalagao se za zakazivanje koncila koji bi razmotrio njegove teze. Kako piše Hans Schneider, „žestoko zalaganje za održavanjem Crkvenoga koncila u vreme reformacije ne može se objasniti bez ukazivanja na široku raširenost koncilijarističkih ideja i njihovu 'popularnost'“, (...) jer „ko bi još bio kompetentan doneti definitivan sud o Luterovom učenju, ako ne koncil, na čije je sazivanje Luther dvaput pozivao?“ Taj je zahtev naišao na velik odek, posebno u Nemačkoj, ali se papska kurija uporno opirala njegovom sazivanju, tako da je do sledećega, Tridentskoga sabora moralo proteći četvrt veka, a dotad je Zapadna crkva bila već nepovratno podeljena.

Dok su dominikanci severno od Alpa (a delomično i franjevci) bili važni sudionici visoke crkvene politike, prosjački redovi južno od Alpa mnogo su podložniji rimskoj kuriji i nemaju isti reformistički naboj kao na severu - monumentalni Plesovi mrtvaca ovde u pravilu nastaju u krilu bratovština, daleko od veleučenih eklezioloških rasprava kakve se vode među bazelskim i pariškim koncilijaristima. Odsustvo stihova također govori o pučkom poreklu južnjačkih fresaka Plesa mrtvaca. Pa ipak, poruka njihovih dela ista je kao i u onih sa severa: i jedni i drugi, bez obzira na bezdane socijalne razlike koje ih dele, napajaju se istim duhom, duhom pokreta.
O fresci iz Berma zna se da je bila čedo bratovštine, kao i crkva u kojoj je naslikana. Srednjovekovne bratovštine bijahu udruženja vernika koji su osim zajedničke molitve obično skupa obavljali i svakodnevne poslove, činili dobročinstva i uzajamno se podupirali. U tome su delom oponašali život pripadnika crkvenih redova, ali su njihove zajednice, za razliku od monaških, bile sačinjene od laika. Bratovštine su u ono doba bile dragocena potpora sveštenstvu, one su život braće (bratimâ) oblikovale prema hrišćanskom idealu i prožimale njihovu svakodnevicu duhovnim tkivom. Te su zajednice bile podvrgnute nadzoru i uživale potporu pripadnika mesne crkve, koji su se imali starati o tome da one, poput bičevalaca, kojih je bilo i u nas, ne zastrane u ekscese ili čak herezu. Pa ipak, bratovštine uvek zadržavaju auru duhovne nezavisnosti i zanosa koja obično prati ekskluzivnost izdvojene verske zajednice. Kako piše Branko Fučić, „bratovštine su bile društvo u društvu, opština u opštini; bile su oblik organiziranog kolektivnog života, koji je i u feudalnom sistemu napipao i pronašao pukotinu da bi kroz nju provukao narodnu samoupravu.“ A tome nikad nije dalek ni duhovni napor da se načela vere pokuša osvetliti vlastitim umom. Već svojim primerom uzornoga hrišćanskoga življenja takve su zajednice latentna pretnja nehrišćanskoj raskoši u kojoj živi visoko sveštenstvo pa je njihova samouprava stoga uvek i predmet podozrenja, koje se u slučaju hrvatskih bratovština još i pojačava zbog gotovo nepropusnoga bedema vlastitoga crkvenoga jezika i pisma. Koliko je bratovštinama bila bliska mogućnost laičkoga sveštenstva, dobro se vidi na primeru iz talijanskoga Clusonea, gradića u kojem se nalazi jedan od najbolje očuvanih Plesova mrtvaca južno od Alpa, a čija se Danza macabra u literaturi rado povezuje s beramskom slikom.

I ona je delo bratovštine, i to bičevalačke (oni se onde nazivaju battuti ili disciplini), a nastala je u razdoblju u kojem je iz prostora severno od Isejskog jezera nakon mletačkoga osvajanja 1462. godine proterano celokupno sveštenstvo jer je podupiralo njegove dotadašnje gospodare, biskupe iz Brescie i Bergama, tako da je područje praktično ostalo izvan Crkve. Dušebrižničku ulogu preuzele su bratovštine koje behu i naručitelji čitavoga niza monumentalnih Plesova mrtvaca, tako da se freske s tim sadržajem, ili barem njihovi ostaci, mogu u tom kraju naći gotovo u svakom selu. O nedvojbeno reformističkom nastrojenju ondašnjih bratovština svedoči i činjenica da su u valu protureformacije bile praktično iskorenjene iz toga područja. Nije zadatak ovoga teksta rekonstruisati reformistički potencijal severnotalijanskih i istarskih bratovština u vreme nastanka beramske freske, no kasniji procvat reformacijskih ideja na ovome području, koje je dalo i velike luterane poput Matije Vlačića Ilirika, Matije Grbića (Grpca) Ilirika i Stjepana Konzula Istranina, kao i ondašnje političke prilike hrvatskoga i slovenskoga življa uopšte, govore u prilog reformističkom raspoloženju domaćih glagoljaša. Pa, ako severnjački koncilijarizam zaslužuje naziv reformskoga crkvenoga pokreta koji deluje „odozgo“, onda se u slučaju bratovština može govoriti o jednakom pokretu „odozdo“. Instrumenti beramskih kostura svirala su istu melodiju evanđeoske obnove Crkve koju su ugađali i njihovi belosjetski uzori.

Ples mrtvaca kao plakat. Razvoj motiva nakon pojave Luthera


Uspostavom reformiranih crkava u 16. veku i raskolom unutar Zapadne crkve izbija dotad prigušeni ideološki potencijal Plesa mrtvaca otvoreno na površinu javnoga života. Potmulo i potisnuto ogorčenje držanjem crkvenoga vrha kao institucije koja se oglušila na sve pozive na reformu i izdala ideale evanđeoskoga života pretvorilo se u borbeni poklič koji se širi Evropom. Reformacija je prepoznala ideološki potencijal Plesa mrtvaca i svesno se nastavila služiti ovim motivom kao sredstvom za sotonizovanje Rimske kurije i same papine osobe. Posebno je stavljanje Holbeinovih crteža na popis zabranjenih knjiga pridonelo razmahu ovoga žanra u protestantskim zemljama. Na katoličkoj strani međutim zamire svaka aktivnost u vezi s Plesom mrtvaca i moralo je proći skoro pola veka da se u jednoj rimokatoličkoj crkvi ponovno naslika Ples mrtvaca. On će naravno prikazivati nositelje viših crkvenih zvanja u najboljem svetlu pa time također odstupiti od prvobitnoga ugođaja Totentanza. Na ovoj strani postoji sklonost da se crkveni velikodostojnici prikazuju u likovima svetaca, čime se, kako primećuje Dreier, uklanja mogućnost njihova poistovećivanja sa „svakodnevnim“ (pa stoga i grešnim) nositeljima tih zvanja:

„Dostojanstvo, uzvišenost i autoritet klera ističu se na ovim slikama ikonografskim asocijacijama koje ukazuju na njihovu požrtvovnost, predanost i svetost. Na taj način izokrenuta je tradicionalna uloga etablirane crkve u Plesu mrtvaca: od grešnika koji su se ogrešili o svoju dužnost i 'pravu vjeru' pa ih smrt oštro kritikuje , postaju oni sad uzorne žrtve za stvar katoličanstva. Uporedo s tom funkcionalnom apstrakcijom pojedinačnih crkvenih likova opada mogućnost njihove identifikacije s klericima koji se susreću u svakodnevnoj praksi, čime se vešto priprema mogućnost da se svakodnevno relevantnoj kritici funkcioniranja predstavnika crkvenoga staleža izbije svaki oslonac.“

Zbog toga smo ovo produženo trajanje Plesa mrtvaca u novovekovlju skloni nazvati apologetskim preživljavanjem duhovno već umrloga žanra, koje možda može imati neku umetničku vrednost (premda je i ona upitna, ako samo pomislimo kako strano deluje takav Totentanz usred slastičarski okićene rokoko kapele Svete Ane u bavarskom Füssenu, čijim nastankom 1602. godine počinje povratak monumentalnoga Plesa mrtvaca pod okrilje Rimske crkve), ali ne i svoj duhovni i društveni smisao i poruku.

Stoga ćemo ovde odlučno stati na stranu Rosenfelda i podupreti njegovu procenu da Holbeinovi duborezi označuju završetak istorije Plesa mrtvaca, premda taj gubitak smisla nećemo pripisati samo odmaku od razdoblja kuge, kako on to čini, nego ćemo uzroke bleđenja tražiti također i u činjenici da pokret koji je izbio na površinu javnoga događanja nema više potrebe za Plesom mrtvaca kao projekcionom površinom, tako da ovaj žanr od subverzivnog postaje „režimskim“ izražajnim sredstvom, bilo to na strani reformacije, gde se pretvorio u sredstvo sotonizovanja papine ličnosti, ili pak na strani ostatka katoličke crkve (sa zakašnjenjem od skoro pola veka) kao apologetsko sredstvo zaštite integriteta njenih velikodostojnika.
Imajući na umu ovde ocrtano razlikovanje između prvobitnoga smisla i mističke uloge srednjovekovnog Plesa mrtvaca, s jedne strane, i njegova ideološkoga potencijala, s druge, a i zavisno o značajkama razdobljâ i područjâ u kojima su oni nastajali, mogli bismo se sad odvažiti i na podelu Plesova mrtvaca prema unutarnjem kriteriju smisla, gde bi se naziv Ples mrtvaca u užem smislu ograničio na rane primere koji su inspirirani kugom i obraćaju se prvenstveno Bogu, dok bismo naziv Plesa smrti namenili kasnijim delima u kojima prevlađuje ideološki sadržaj, odnosno onima koja se prvenstveno obraćaju čoveku. Takvo bi se razlikovanje naravno dalo provesti tek uslovno i samo u krajnjoj instanciji jer su u svakom Plesu mrtvaca uvek prisutne i pomešane oba dela. Pogotovu ih je teško jednoznačno razdvojiti kad je reč o beramskoj fresci, pa ipak, sudeći prema onome što je drugde rečeno o bratovštinama i o njihovu tadašnjem reformističkom potencijalu, a i o kasnijoj pojavi protestantizma u Istri, ipak smo skloniji tvrdnji kako u njoj prevladava ideološki sadržaj, odnosno da joj bolje pristaje naziv Plesa smrti.

Umesto zaključka: novovekovno odvraćanje pogleda od poslednjih stvari i kraj vladavine straha


Katolička je crkva početkom Novoga veka, kako to lepo opisuje Dinzelbacher , uz brojne iznimke doduše, odustala od naturalističkoga dočaravanja grozota pakla i čistilišta. Tome je osobito doprineo zaključak Tridentskoga crkvenoga sabora iz 1563. kojim se iposebno zabranjuju opisi vanzemaljskoga koji nisu dogmatski potvrđeni. U crkvama se ta promena ikonografski očituje u zaziranju od grozote i u sve češćim prikazima lepote nebesa koja se raskriljuju oslikana na visokim svodovima baroknih kupola. No i ta se plava nebesa zbog prodora astronomskih otkrića, osobito Kopernika i Galileja, odmiču sve dalje iz domene materijalnoga i materijalno predočenog prostora u sferu transcendencije. Stvari ne stoje dobro ni s dotadanjom predodžbom pakla: u dubini zemlje geologija i fizika neumoljivo oduzimaju životni prostor takvim vizijama. „Poslednje stvari“ danas se sve više shvataju transcendentalno. U Crkvi se množe glasovi prema kojima Čistilište ne treba shvatiti kao neko fizičko kažnjavanje nego kao lišenost gledanja Boga i kao čežnju koja mori dušu zbog te lišenosti. Jasno se odbacuje svaka veza Čistilišta s paklom. Nemački kardinal Karl Lehmann izednačava Čistilište s Bogom, odnosno s jednim njegovim aspektom, pa tvrdi: „'Pročišćavajuća vatra' Čistilišta u ozbiljnosti ne može biti ništa drugo do eshatološka vatra samoga Boga.“ Kongregacija za nauk vere preporučuje 1979. godine: „Kad je reč o usudu ljudskom nakon smrti, moramo se posebno uzdržavati od prikaza koji se oslanjaju isključivo na izmišljeno i samovolju fantazije. Preterivanja u ovom smislu značajan su izvor poteškoća s kojima se hrišćanska vera često susreće.“ Papa Ivan Pavao II ne označava Čistilište fizičkim mestom nego „stanjem“, te kaže: „Kako bi zadobio potpunu blaženost, treba čovek neku vrstu 'čišćenja' koje vera crkve određuje pojmom 'Čistilište'. Ta oznaka ne označava neko mesto nego određeno stanje. Svi koji se nakon smrti čiste kako bi se sreli s Bogom, već su u ljubavi Hristovoj.“
Nikad više nije se u Crkvi posegnulo za onim strašnim sredstvima u disciplinovanju naroda; prizori čeljusti pakla koje proždiru jadne duše i slike zlih kostura koji nagone na ples grešnike jednako kao i pravednike nestali su s crkvenih zidova s nastupanjem baroka, prežbukani i prebojeni kako se to dogodilo i beramskom Plesu mrtvaca, da se čim pre uklone s lica zemlje, ti zli opominjači, koji su grozotom pokušavali uterati veru u ljude: izrodi jednog sablasnoga doba čije se vrhovno božanstvo bilo opasno približilo liku pakosnoga demijurga iz gnostičkih vizija. Bilo je to vreme u kojem su neki strašni pravednici u umišljenosti svoga teološkoga znanja prisvojili sebi pravo suđenja ljudskoj slabosti umesto Boga, vreme koje je u nemoći svoje borbe za obnovu evanđeoskoga siromaštva Crkve i njezinih izvornih vrednosti zaboravilo središnju poruku Hristove nauke koja je hrišćansku veru uzdigla nad svim drugima: poruku ljubavi Božje. Plesovi mrtvaca nestali su iz Crkve skupa sa svojim tvorcima, koji su je napustili da bi osnovali vlastite sekte i reformisane crkve: oni su taj strašni prizor odneli sa sobom, usadili ga u ljudske duše i tako začeli jedno novo hrišćanstvo u kojem nije bilo mesta za ljudske slabosti. Pa koliko god istoričaru i ljubitelju umetnosti bilo žao što te freske više ne krase naše crkve i groblja, toliko je vernik sretniji što ih onde nema i što lice svoga Boga može videti u svetlu njegove ljubavi, a ne perverzno personificirano u đavolskom liku razigranih kostura koji se rugaju patnji samrtnika.

Autor : Milan Soklić
izvor

Camille SaintSaens . Dance macabre

Danse macabre (ili Ples mrtvih) je simfonijska poema, koju je 1874. napisao francuski kompozitor Kamij Sen-Sans (Camille Saint-Saëns). Prvobitno je bilo napisano 1872, i to u obliku pesme za glas i klavir. Dve godine kasnije, Sen-Sans je preradio delo u simfonijsku poemu, a deonicu glasa zamenio je violinom.