Motiv hrane na platnima slikara

Trpeze sa hranom, korpe sa plodovima, ostaci nakon večere ili zagonetnost pojedinačnog na prikazima po koje voćke uz možda neki predmet ili samo nagoveštaj draperije…Sve ovo provlači se suptilno između poznatih religioznih sadržaja baroka, bogatih mitoloških tema, njegovih vernih prikaza svakodnevnog života , ili onih znamenitih, dvorskih portreta . Manje je pažnje usmereno na samu pojavu organskog, biljnog,  prehrambenog i enigmatičnost koja prati razmišljanje o odabiru koji je slikar napravio kada je odlučio da stvori jednu takvu kompoziciju čiji je glavni ili sporedni akter, jednostavno rečeno, hrana.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Diego Velasquez
    1620

Ako pristupimo hrani na simboličkom nivou, nužno je da otkrijemo višeznačnost jedne konkretne datosti. Mirča Elijade (‘Simbolizam, sveto i umetnosti’) piše kako je simbol tu da, ‘eksplozijom značenja’ otkrije dimenzije predmeta ili pojava koje nisu saznajno dostupne u neposrednom iskustvu, stoga, prema njemu,  simbol obogaćuje time što otvara smisao šireg konteksta u koji možemo smestiti takav jedan pojam kao što je hrana i njegovo postojanje na više nivoa, od čisto materijalnog do idejnog i sakralnog. U Italiji 17. veka se najčešće surećemo sa platnima koja usled religioznog, likovnog pripovedanja uključuju hranu upravo kao pomoćno simboličko sredstvo.

[You must be registered and logged in to see this image.]

   M. Karavađo, Večera u Emausu, 1601-2

Večera u Emausu, detalj sa hlebom i vinom

[You must be registered and logged in to see this image.]

Poput mnogih slika na temu ‘Večera u Emausu’ ili ‘Tajna večera’ hrana je naslikana u kontekstu evahristije, pored ili ispred Hrista i njegovih učenika. Budući da je ova tema vezana i za Hristove reči: ‘Uzmite, jedite, ovo je telo moje…Pijte iz nje svi jer ovo je krv moja’, ovde se javljaju riba, hleb i vino. U knjizi ‘Aion’, Karl Jung piše o aktivnoj simbolici ribe koja je postojala u pre hrišćanskoj tradiciji, ali je dobila svoje iznenadno, pojavno osveženje i novu bitnost kada se počela poistovećivati sa Hristom. Pa tako imamo, na primer, još i vavilonskog boga Oana čij je sveštenstvo bilo ogrnuto ribljom kožom, zatim riblje, ceremonijalne obede kulta feničanske boginje Derketo, pa sve do Rimskog carstva i preobražene simbolike ribe koja preuzima hrićansku konotaciju i očuvava je vekovima posle u slikarstvu.

Riba postaje tajni, sporazumni znak najranijeg hrišćanstva, te na mnogo kasnije nastalim platnima slikara zadržava svoju komunikacijsku funkciju obuhvaćenu novim, likovnim smislom.

[You must be registered and logged in to see this image.]


detalj sa ribom, mozaik u Rimu, treći vek nove ere


[You must be registered and logged in to see this image.]

simbol ribe iz katakombe u Rimu

[You must be registered and logged in to see this image.]

detalj: hleb i riba iz katakombe Kalikstus u Rimu

Protojerej Aleksandar Šmeman u knjizi ‘Za život sveta’ predočava nam tajinstvo hleba i vina u hrišćanskoj tradiciji, njihovu specifičnu transformatorsku ulogu prilikom evahristije gde hrana prestaje da bude tvar, već služi za obred koji nadilazi i preobražava tvar. Postoje platna koju hranu kao takvu veličaju u svom posebnom, simboličkom i samostalnom prikazu poput onih najprisutnijih u Španiji gde je religijska konotacija očigledna. U flamanskom slikarstvu 16. i 17. veka, ipak, neguje se drugi narativ sa ovim tipom slika, tu su, najčešće trpeze koje predstavljaju raznolikost prehrambenog obilja – skupocenost zdela i obilje namirnica, biblijske teme oglašavaju se više kao sporedne, dok Španija u svom ‘Zlatnom veku’ umetnosti, iako pod tematskim uticajem severa, pristupa mrtvoj prirodi na jedan uredan i sakralano ozbiljan način, gotovo isti onaj koji je obležio početak hrišćanstva.

Mikelanđelo Karavađo (Michelangelo da Caravaggio) i korpa sa voćem

[You must be registered and logged in to see this image.]


Mikelanđelo Karavađo, Korpa sa voćem, 1597

Polazimo od Karavađa i njegovog dramatičnog pristupa mrtvoj prirodi. Korpa sa voćem, naslikana 1597. godine. Ono što je daje na drami jeste sam izbor predmeta koji se slika. Otkuda odjednom da je korpa sa voćem dostojna pažnje jednog platna ? Setimo se da su npr. Rafael ili Ticijan koristili prikaze mrtve prirode isključivo kao pomoćni narativni elemenat u svojim kompozicijama, to su bili muzički instrumenti, voćke, cveće…ali ništa od otoga nije odvlačilo pažnju od glavnih, ljudskih aktera i zbivanja među njima. Kod Karavađa se prvi put u slikarstvu Italije surećemo sa samostalnim prizorom organskog života korpe sa voćem koji poseduje sopstveni narativ. O čemu nam on govori ? Karavađo daje jedan realističan, detaljem bogat govor o prirodnom. Da li su glavni junaci crvena jabuka koja pokazuje prve znakove truljenja ili je to možda interakcija između jednog zdravog i jednog polegnutog i sasušenog lista vinove loze ? Sam kolorit ostavlja utisak obilja, no Karavđo se i ovde drži svog realističnog pristupa temama koji manipuliše direktnim pozivanjem na istorijski utvrđene ideale. Njegova korpa sadrži život kao sintezu bujnog, zrelog i umirućeg, intenzivirani kontrast koji je renesansni umetnik neretko zanemarivao u svom nastojanju da idealizuje ono što je božansko. Na Karavađovim platnima, opšte je prisutan utisak naturalizma koji slavi božansko i ima dovoljno samopouzdanja da ga ne poistovećuje sa udaljenim, sa nestvarnim. Njegovi heroji poput Marije Magdalene ili Svetog Petra potpuno su autentični kao portreti ljudi iz svakodnevnog, stvarnog života, pritom ne isključuju potencijal svoje moguće prosvetljene pirode. Korpa sa voćem kao još jedan heroj, možda projekcija razmišljanja ili samog autora.

Sančez Kotan (Juan Sanchez Cotan)  i viseće obilje

[You must be registered and logged in to see this image.]

   Huan Sančez Kotan, 1600.

Ovaj zanimljiv autor bio je jedan od pionira baroknog realizma Španije. Iz pisanih izvora saznajemo da je bio zanesen katoličkim misticizmom koje ga je naposletku navelo na priključivanje monaškom redu Kartuzijanaca. Njegove mrtve prirode govore o ovom životu jezikom tog misticizma – sam izbor ‘visećih’ plodova upečatljv je i gotovo da daje primesu nadrealnog, poznato je da je kačenje plodova bila tehnika kojom su se namirnice čuvale da ostanu svežije, ipak sam autor birao je da slika upravo ovo umesto standardne postavke na stolu. Viseći plodovi u kontrastu sa tamnim pozadinama kreiraju jednu posebnu dinamiku perceptivne iluzije. Mimo utiska poniznosti i te španske, estetske skromnosti prisutne ponajviše kod Zurbarana, ovde postoji jedna živahna atmosfera. Neko će je percipirati kao blago komičnu, neko kao morbidnu. Podvojenost utiska pojačana je pažljivo promišljenim prazninama između visećih, neživih primeraka organskog. Ovi uzorci nisu samo voće i povrće, sadrže mrtva životinjstka tela, zatim ribe koje u svom realističnom prikazu teško da dovodimo u posrednu vezu sa hrišćanskom smibolikom, iako ih ne možemo odvojiti od iste budući da su nekako srasle sa njom nakon vekova slikanja. Interesantno je što su savremeni fotografi izabrali upravo Kotanove slike kao polaznu inspiraciju za sopstvene fotografske postavke mrtve prirode.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Huan Sančz Kotan, 1600

Vilem Heda (Willem Heda) i ostaci nakon obeda

[You must be registered and logged in to see this image.]


Vilem Heda, 1641.

Holandski slikar Vilem Heda koga najviše povezujemo sa mnogobrojnim platnima mrtve prirode, ostavio je za sobom raznovrsne kombinacije hrane i posuđa u lako prepoznatljivim aranžmanima: to su neretko prevrnute srebrne zdele ili čaše, te stakleni pehar sa do pola usutom vodom, kao i razne vrste, najčešće, ostataka hrane nakon obeda među kojima su i morski plodovi, pite od kupina i višanja, kao i na pola oljuštene voćke od kojih je najprisutnija limun. Dejstvo smrti i prolaznosti na svakodnevno, čuveni ‘memento mori’ toliko puta vizuelno iskazan predstavama mrtvačkih glava još iz doba renesanse, dočarava jedno, u osećaju, suptilno pristupanje konačnom, ali vrlo posrednim simbolom lobanje. No, kod Hede, prisustvo smrtnosti predstavljeno je sasvim neposredno, a opet prilično sirovo u kontekstu mesa, srebra i poetike napuknutih , nedovršenih ili polu izjedenih prizora. Kontrast hladnog, prevrnutog srebra i načete, polu oljuštene kore limuna ostavlja utisak teskobe. Gotovo da osetimo napetost između predmetnog i organskog, smrti i umirućeg. Nedovršenost koja se ogleda u načetoj hrani kao da je rezultat neke prisilne radnje, naprasnog prekida obedovanja.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Francisko Zurbaran (Francisco de Zurbaran) i usamljeni komadi prirode

[You must be registered and logged in to see this image.]


Francisko Zurbaran, 1633



U duhu ovog velikog, baroknog slikara Španije jeste isijavanje pojedinačnih likova i predmeta iz tamnih, nepristupačnih pozadina. Sjedinjen je flamanski osećaj za detalj i karavađovski tenebrizam. Ovim postupkom, Zurbaran pročišćava svoje scene, stvara sponu između plastičnog, skoro skulpturskog tretiranja objekata i metafizike mračnog prostora. Uvučeni smo svetlom koje izbija iz mraka na drugačiji način nego što je to kod Karavađa. Ovde su oblici i forme sa platna u miru, nema dinamike pokreta, već samo smiraj pojava preobraženih svetlom koje najupadljivije vidimo na prizorima sa mrtvom prirodom. Njegova korpa sa dunjama, ili nejgovi limuni, odišu asketizmom – lišeni bilo kakvih pojavnih sukoba, uredno naslagani ili na distanci jedni od drugih, ističu jednostavnost i njenu lepotu. Iako znamo da je Zurbaran često slikao monahe i svetačke ličnosti u momentima askeze ili mučeništva, on motivu žrtve daje neobično dostojanstvo lišeno suvišne drame. U prikazima poput svezanog jagnjeta, ‘Agnus Dei’, možemo naslutiti neposredan prikaz uzvišenosti žrtve na jedan sasvim narativno pročišćen način. No, iako nema očigledne teskobe koju nosi akcija ili sukob, gledajući mrtvo jagnje svakako smo sve vreme svesni akcije koja je prethodila prikazanom stanju.

Tu su i pozadinskom tamom naglašeni detalji crvenog, zatim zemljane boje krčaga, sinteza simbolike boje i materije koja opet poziva na spiritualni doživljaj samih predmeta.


[You must be registered and logged in to see this image.]

Francisko Zurbaran

[You must be registered and logged in to see this image.]

Francisko Zurbaran

Rembrant (Rembrandt van Rijn) i poetika sirovog

[You must be registered and logged in to see this image.]

Rembrant van Rijn, 1657

Kada je reč o najpoznatijem imenu holandskog slikarsva, osvrt na mrtvu prirodu sa njegovih slika neizbežno upućuje i na samu pojavu Rembranta kao upečatljivog pobornika anti-dekorativnosti i beskompromisne težnje ka stvarnosti. Na slici ‘Zaklani vo’ susrećemo se sa sirovim, razotkrivenim mesom koje zjapi u prostoru. Ovaj prizor nastao je 1657. godine kao jedno od kasnijih Rembrantovih dela. Može li biti da je inspiracija potekla od Pitera Aertsena i njegove ‘Štale sa mesom’ (1551)? Sigurno da su ugledanja postojala, ipak Rembrant smelo izdvaja jednu celinu, rasporeno telo vola koje sugestivno pozira bez pokušaja stilizacije ili ulepšavanja. U ‘Dva mrtva fazana sa devojkom’, situacija je prepuštena tumačenju zagonetnog pogleda smirene devojke koja posmatra sveže leševe ptica. Tragovi krvi, istegnute noge o koje je obešeno beživotno telo i samo puko naziranje voćki iz korpe u pozadini kao podsećanje na ‘davne’ idelae mrtve prirode iz perioda renesanse.


[You must be registered and logged in to see this image.]

Rembrant van Rijn


wordpress.

Willem Kalf (1619-1693

[You must be registered and logged in to see this image.]

Paul Cezanne - Still Life with Fruit Basket

[You must be registered and logged in to see this image.]

Van Gogh - Quinces and Lemons

[You must be registered and logged in to see this image.]

1499 The Last Supper by Leonardo daVinci

[You must be registered and logged in to see this image.]

1568 The Peasant Wedding by Pieter Bruegel the Elder

[You must be registered and logged in to see this image.]

1649 Venison and Basket of Grapes Watched by a Cat by Jan Fyt

[You must be registered and logged in to see this image.]

1663 Still Life With Orange, Lemon and a Bottle of Wine by Willem Kalf

[You must be registered and logged in to see this image.]

1781 Still life With Lobster by Anne Vallayer-Coster

[You must be registered and logged in to see this image.]

1880 Still Life With Peaches by Henri Fantin-Latour

[You must be registered and logged in to see this image.]

1888 Still Life With Mackerels, Lemons and Tomatoes by Vincent Van Gogh

[You must be registered and logged in to see this image.]

1893 Still Life With Drapery, Pitcher and Fruit Bowl by Paul Cezanne

[You must be registered and logged in to see this image.]

1968 Campbell's Soup by Andy Warhol

[You must be registered and logged in to see this image.]

1995 A1 Sauce by Ralph Goings

[You must be registered and logged in to see this image.]

[You must be registered and logged in to see this image.]


Still Life with Grapes

Joachim Beuckelaer's painting Market Woman with Fruit, Vegetables and Poultry