Prva čvrsta kora na zemlji je nastala pre oko 4.5 milijarde godina hlađenjem užarene mase. Sile unutar zemlje su dovele do toga da je čvrsta ploča ispucala i da je počela da se kreće po užarenoj masi, konstantno menjajuci oblik.

Zemljina površina je stalno menjala oblik tokom stotina miliona godina. Kontinenti su se formirali i nestajali, miglirali i povremeno se spajali i formirali superkontinent. Pre oko 750 miliona godina najstariji poznati superkontinent Rodina počeo je da se deli na kontinente, koji su se opet pre oko 600-540 miliona godina prekombinovali i spojili u drugi superkontinent Panotiju, da bi konačno formirali Pangeu koja se raspala pre oko 180 miliona godina na kontinente u obliku koji danas poznajemo.

Oblik zemlje je veoma sličan obliku troosog rotacionog elipsoida. Ipak ovo geometrijsko telo, koje se do skora koristilo pri interpretaciji ne odgovara u potpunosti obliku zemlje i njega je u naučnim krugovima zamenio novi, približniji oblik – geoid (o kome ce biti malo više priče). Geoid je ekvipotencijalna površina na koju je u svakoj tački upravan pravac sile teže. To je nepravlna površina koja bi trebala da se poklapa sa mirnom površinom vode u okeanima. Pošto naša planeta nije homogeno sačinjena, onda i njena masa nije ista u svakoj njenoj tački. Shodno tome, gravitacioni disbalans će u datoj tački biti veći ili manji, pa će oblik geoida varirati tako da pravac sile teže bude upravan na njegovu površinu, kao što se vidi na slici.




Rotacija Zemlje stvara ekvatorijalna ispupčenja tako da je ekvatorijalni prečnik za 43 km veći od prečnika među polovima. Najveće lokalne devijacije na stenovitoj Zemljinoj površini su Mont Everest koji ima 8848 mNv(metara nadmoske visine) i Marijanski rov koji ima 11022 mPd(metara podvodne dubine). U poređenju sa savršenim elipsoidom Zemlja ima toleranciju od 1:584 ili 0.17% (poređenja radi, tolerancija jedne loptice za bilijar je oko 0.37%). Zbog ispupčenja, najudaljenija tačka od centra Zemlje je u stvari planina Čimborazo u Ekvadoru.

Kora je spoljašnji sloj Zemlje, debljine od 5 do 35 km. Sastavljena je od kontinentalne i okeanske kore. Na granici kore i omotača Zemlje nalazi se Moho sloj poznat i kao Mohorovičićev diskontinuitet. Materijal iz unutrašnjosti stalno izlazi na površinu kroz vulkanske otvore na okeanskom dnu.

Većina zemljine površine je mlađa od 100 miliona godina, dok su najstariji delovi kore stari 4.4 milijarde godina. Po teoriji tektonika ploča koja je trenutno priznata od gotovo svih naučnika koji se bave izučavanjem ove materije, omotač najbliži površini zemlje se sastoji od dva sloja: litosfere, koja se sastoji od kore i očvrsnutog spoljnog sloja Zemljinog omotača. Ispod litosfere se nalazi astenosfera, koja predstavlja unutrašnji sloj omotača. Astenosfera se ponaša kao superzagrejana i ekstremno viskozna tečnost.




Litosfera u suštini pluta po astenosferi i razlomljena je na tektonske ploče. Postoje dve vrste ploča: okeanske( npr. Tihookeanska) i kontinentalne (npr. Evroazijska). Ove ploče su segmenti koji se kreću jedan u odnosu na drugi i pri tome mogu formirati neku od sledećih granica tektonskih ploča: granicu primicanja (konvergentnu), granicu razmicanja (divergentnu) i grancu klizanja (transformnu).




Pored navedenih ploča, postoji još mnogo drugih manjih ploča koje su naslate interakcijom većih. Manje i mikro ploče se nalaze na spojevima većih ploča i predeo čine trusnijim nego inače. Svaki kontinent ima svoje tektonske ploce i manje ploče koje ulaze u sastav većih. Tektonske ploče se dele na primarne, sekundarne i tercijarne.




Primarne tektonske ploče:

1. Northamerican plate – Severnoamerička ploča
2. Pacific plate – Pacifička (Tihookeanska ploča)
3. Southamerican plate – Južnoamerička ploča
4. African plate – Afrička ploča
5. Antarctica plate – Antarktička ploča
6. Eurasian plate – Evroazijska ploča
7. Indo-australian plate – Indo-australijska ploča


Sekundarne tektonske ploče:

1. Arabian plate – Arapska ploča
2. Caribbean plate – Karipska ploča
3. Cocos plate – Kokosova ploča
4. Juan de Fuca plate – Huan de Fuka ploča (Huan de Fukova ploča)
5. Scotia plate – Skotija (Škotska ploča)
6. Nazca plate – Naska ploča
7. Philippine plate – Filipinska ploča




Tercijarne tektonske ploče:

African Plate – Afrička ploča

1. Madagascar Plate – Madagaskarska ploča
2. Nubian Plate – Nubijska ploča
3. Seychelles Plate – Sejšelska ploča
4. Somali Plate – Somalijska ploča


Antarctic Plate – Antarktička ploča

1. Kerguelen microcontinent – Kergelenski mikrokontinent
2. Shetland Plate – Šetlandska ploča
3. South Sandwich Plate – Južna sendvič ploča (Sendvička ploča)


Caribbean Plate – Karipska ploča

1. Panama Plate – Panamska ploča
2. Gonâve Microplate – Gonavska mikroploča


Cocos Plate – Kokosova ploča

1. Rivera Plate – ploča Rivera (Riverska ploča)




Ploče i mikroploče koje ulaze u sastav srednjih i većih ploča:

Eurasian plate – Evroazijska ploča

1. Adriatic or Apulian Plate – Jadranska ili Apulijska ploča
2. Aegean Sea Plate (or Hellenic Plate) – Egejska ploča ili Grčka ploča
3. Amurian Plate – Amurska ploča
4. Anatolian Plate – Anatolijska ploča
5. Banda Sea Plate – Ploča mora Banda (Banda ploča)
6. Burma Plate – Burmanska ploča
7. Iberian Plate – Iberijska ploča
8. Iranian Plate – Iranska ploča
9. Molucca Sea Plate – Ploča Molutskog mora:
(a) Halmahera Plate – Halmaherska ploča
(b) Sangihe Plate – Sangihska ploča
10. Okinawa Plate – Okinavska ploča (ploča Okinava)
11. Pelso Plate – Pelso ploča (Alkapa ploča (AL= Alpi, CA= Karpati, PA= Panonija ))
12. Sunda Plate – Sundanska ploča (ploča Sunda)
13. Timor Plate – Timorska ploča
14. Tisza Plate – ploča Tisa
15. Yangtze Plate – Jang Ce ploča


Indo-australian plate – Indo-australijska ploča

1. Australian Plate – Australijsla ploča
2. Capricorn Plate – Kaprikornova ploča (Jarac ploča)
3. Futuna Plate – Futunska ploča
4. Indian Plate – Indijska ploča
5. Kermadec Plate – Kermadek ploča
6. Maoke Plate – ploča Maoke
7. Niuafo’ou Plate – Nijafo ploča
8. Sri Lanka Plate – ploča Sri Lanke
9. Tonga Plate – ploča Tonga
10. Woodlark Plate – Vudlark ploča (ploča Šumska ševa)


Juan de Fuca Plate – Huan de Fukova ploča

1. Explorer Plate – Eksplorerska ploča (Istraživačka ploča)
2. Gorda Plate – Gordonska ploča


North American Plate – Severnoamerička ploča

1. Greenland Plate – Grenlandska ploča
2. Okhotsk Plate – Ohotska ploča


Pacific Plate – Pacifička ploča (Tihookeanska ploča)

1. Balmoral Reef Plate – Balmoral rif ploča (ploča Balmoralski greben)
2. Bird’s Head Plate – ploča Ptičija glava
3. Caroline Plate – Karolinska ploča
4. Conway Reef Plate – Konvej rif ploča (ploča Konvejski greben)
5. Easter Plate –Uskršnja ploča
6. Galapagos Plate – Galapagoska ploča
7. Juan Fernandez Plate – Huan Fernandezova ploča
8. Kula Plate – Kula ploča
9. Manus Plate – Manus ploča
10. New Hebrides Plate – Novohebridska ploča
11. North Bismarck Plate – ploča severni Bizmark
12. North Galapagos MicroPlate – mikroploča severni Galapagos
13. Solomon Sea Plate – ploča Solomonsko more (Solomonova ploča)
14. South Bismarck Plate – ploča južni Bizmark


Philippine Sea Plate – Filipinska ploča

1. Mariana Plate – Marijanska ploča
2. Philippine Microplate – Filipinska mikroploča


South American Plate – Južnoamerička ploča

1. Altiplano Plate – Altiplanska ploča
2. Falklands Microplate – Foklandska ploča
3. North Andes Plate – ploča severnih Anda


Naši kontinenti se kreću tolko brzo i nezaustavljivo da, ko zna, možda cete jednog dana kad otvorite vrata od stana videti saharu ili sudance, nikad se ne zna.


Preuzeto sa: Svet Nauke.org