Oružje kroz povijest

Nastanak oružja

Prva oružja koja je čovek koristio bila su jednostavna. Naši preci su bacali kamenje na plen ili su njime udarali protivnika. Naizgled jednostavno, pogotovo današnjem čoveku koji je navikao na neverovatan arsenal, ali mnogo je vekova, ili milenijuma, bilo potrebno dok naši preci nisu shvatili šta običan kamen može da uradi. Kada su shvatili, ništa ih više nije moglo zaustaviti.
Najstariji ostaci oružja vode poreklo iz kamenog doba: to su noževi od kremena, sekire i džiliti. Naravno, razlog što nije sačuvano ništa starije je jednostavan - prvobitna koplja bila su zašiljene motke, a noževi malo naoštreno kamenje. Teško da je nešto od njih moglo da odoli zubu vremena.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Batina

Nije slučajno što je prva asocijacija na praistorijske ljude velika drvena batina. Ona je prvo oružje koje su naši preci koristili i moglo bi se reći da njime i počinje civilizacija. Odlomljena grana, obično sa čvorom na vrhu, bila je jednostavna, a dovoljno moćna da onome ko je drži u rukama da veliku prednost nad protivnikom. A bila je dovoljno dobra i za lov - ljudi su u većim grupama skakali na slabije životinje i udarali ih do smrti.


[You must be registered and logged in to see this image.]


Nož

Jedino oružje koje je bilo u ljudskom arsenalu od kamenog doba, a koristi se i danas je - nož. Ovo moćno oružje i oruđe nastalo je u paleolitu, možda i mnogo ranije, niko ne može da tvrdi sa sigurnošću. Ipak, ono je tada bilo prilično jednostavno - kamen zašiljen udarcima drugog kamena. Vremenom nož se razvija i u doba neolita postaje savršena naprava od kremena, čak oštrija od kasnijih bronzanih ili gvozdenih sečiva.

Koplje

Kako je smišljeno koplje teško je reći pošto je i ova vrsta oružja nastala u doba rađanja čovečanstva. Možda je neki lovac slučajno video zašiljenu granu i shvatio šta može njome da uradi. Svejedno, koplje je sigurno bilo najmoćnije oružje koje je otkriveno pošto ni nož ni batina nisu bili baš korisni u lovu. S kopljem je situacija bila potpuno drugačija, ono je moglo da se koristi i za lov i za rat, moglo je da se upotrebljava u direktnoj borbi, ali i da se baca na protivnika ili plen. Svoj primat ono zadržava od praistorije, pa sve do masovne upotrebe vatrenog oružja.

U početku koplje je bilo samo zašiljen štap, ali vremenom je tom štapu dodat vrh od kremena, a naravno, sa razvojem tehnike, i bronzani, a zatim i gvozdeni vrh koji su imali različite oblike.

Sekira

LJudi su sekiru stvorili skoro istovremeno kad i nož. Kamen sa većom udarnom površinom mogao je da pomogne kada je nož bio nedovoljan. Ipak, ova vrsta sekire, ručna sekira, kako je često zovu, više je bila oruđe nego oružje. Tek kada se sečivu dodaje drvena drška - otprilike u doba mezolita, sekira postaje upotrebljiva i u ratu i lovu, a zbog svoje moći, postaje i predmet sa značajnom upotrebom u kultu mrtvih.

Luk i strela

Izmišljen u doba kasnog paleolita ili ranog mezolita, luk je postao najsavršenije lovačko i ratno oružje. Već najjednostavnijim lukovima strelci su mogli da pogode cilj udaljen nekoliko desetina metara, a udaljenost sa koje je strela bila ubojita povećala se razvojem tehnike.
Zanimljivo je da je luk korišćen u svim delovima sveta osim u Australiji. Domoroci ovog kontinenta kao bacačko oružje koristili su bumerang.

(A. Ivanović)

Batina - Toljaga

[You must be registered and logged in to see this image.]

Vjerovatno najstarije oružje. Komad drveta raznih duljina, prema namjeni. Mogla se naći na zemlji, ili bi se odlomila od drveta. Vrh je zadebljan u odnosu na rukohvat zbog veće snage udaranja. Nije bila potrebna neka posebno zahtjevna obrada i dorada. Služila je za lov i borbu.

Šiljak


[You must be registered and logged in to see this image.]

Šiljak je praistorijsko oruđe karakteristično za paleolit. U starijem paleolitu javlja se tajasijenski, mali, asimetričan šiljak formiran na debelom odbitku. Retuš je uzdignut, grubo nazupčeni, tipičan za tajasijenske (premusterijenske) industrije južne Francuske.

Karakteristični šiljci srednjeg paleolita su Musterijenski (formiran na običnom ili Levaloazijenskom odbitku ili sečivu, trouglaste forme, retuš uglavnom dubok, uzdignut nekada i stepenasti, totalno ili samo na vrhu, na jednoj ili obe ivice) i listoliki šiljci (dvojni šiljci, unifacijalno ili bifacijalno retuširani, listoliki, tanki i fine izrade).

Tokom gornjeg paleolita javlja se veliki broj različitih šiljaka kao što su:

• šatelperonijenski je šiljak sa lučnim, strmo retuširanim hrptom formiranim na sečivu, solitrejski je facijalno i bifacijalno okresani šiljak listolike forme, kao i ostali koji karakterišu soliterijsku kulturu. Mladečki šiljak je od kosti, roga jelena, slonovače. Izduženog romboidnog oblika je, većih dimenzija, pljosnat, može biti ovalnog ili kvadratnog preseka.
  
• Šiljak tipa Font Iv je oruđe formirano na uskom sečivu, retuširano lateralnim ili bilateralnim polustrmim retušem, a šiljak tipa Krems koji je formiran na lameli, ređe retuširan lateralno, češće bilateralno, polustrmim i marginalnim retušem.
  
• Gravetijenski šiljak je sa pravilnim ili blago lučnim strmo retuširanim hrptom, formirano na dugom i uskom sečivu ili lameli.
  
• Arenijenski je jednostrano retuširan u celini ili delimično, formiran na debelom sečivu ili laminarnom odbitku, ponekad je i listolike forme.
  
• Tardigravetijenski šiljak je na donjem kraju sužen pomoću lateralno izvedenog jamičastog udubljenja, retuširano najčešće dubokim i direktnim polustrmim ili strmim retušem. Tako formiran trn služio je za usađivanje.
  

U finalnom paleolitu i mezolitu karakteristični su: sviderijenski – izduženi šiljak sa trnom, zatim tipa Lingbi (kratak, širok šiljak, sa bilatelarnim uglavno strmo retuširanim trnom za usađivanje). Vrh može biti retuširan i tipa Ruanda (dvostruki šiljak sa vrhom u osi oruđa, listolike ili romboidne forme, retuširan na oba kraja inverznim, plitkim (površinskim ili polustranim retušem).

Tardenuazijenski šiljak je trouglasto, unilateralno ili bilateralno (polustrmo ili strmo) retuširan šiljak, mikrolitskih dimenzija, sa retuširanom ravnom ili konkavnom bazom.

Sovterijenski šiljak je bilateralno, strmo retuširan jednostrki ili dvostruki šiljak sa lučnim hrptom mikrolitskih dimenzija.

Azilijenski šiljak je šiljak sa naglašenim lučnim, strmo retuširanim hrptom, uglavnom mikrolitskih dimenzija.

Arensburgijenski šiljak je oruđe sa trnom koji je formiran pomoću 2 simetrično postavljena, strmo retuširana, jamičasta udubljenja.

(Arheo - amateri Srbije)

Ručni klin


[You must be registered and logged in to see this image.]

Ručni klin (bifas ili bifacijalno oruđe odnosno oružje) je artefakt koji je korišćen od praistorijskog perioda. Dobijao se dvostranim (bifacijalnim) okrasivanjem oblutaka ili komada sirovine.

Tipičan je prvenstvno za stariji paleolit – za ašelsku kulturu ali se javlja i kasnije u srednje paleolitskim industrijama (u musterijenu).

Stariji ašel (preašel ili abvilijen) obeležavaju masivni ručni klinovi sa bazom koja je često pod korteksom i sa nepravilnom cik-cak sečicom.

U mlađem ašelu, zahvaljujući upotrebi mekog perkutera u finalnoj fazi dorade, tipični fino izrađeni simetrični ručni klin ovalne, srcolike, kopljaste i trougaone forme sa stanjenom bazom bez korteksa i pravom radnom ivicom.

Ručni klinovi su verovatno bile višenamenske alatke za kopanje korenja i lukovica ali i da služe kao noževi i postruške za sečenje mesa, kasapljenje ulovljenog plena i za druge aktivnosti.

Bifacijalni nož sa heptom je asimetrični, bifacijalno okresani nož ili postruška, formiran na debelom odbitku ili pljosnatom oblutku. Jedna od dužih ivica predstavlja sečivo, dok ivica naspram nje nije retuširana. Javlja se u mikokijenu u centralnoj i istočnoj Evropi. Poznati su noževi tipa Bokštajn i Pradnik.

(Arheo - amateri Srbije)

Lavaluazijenska tehnika


[You must be registered and logged in to see this image.]

Levaluazijenska tehnika okresivanja je paleolitska, najstarija osmišljena tehnika okresivanja praistorijskih kamenih alatki, koja je zasnovana na prethodnoj pripremi kamenog jezgra radi dobijanja odbitka standardne forme i veličine. Ovakav odbitak se kasnije ponovo obrađivao (sekundarna obrada). Forma alatke je unapred osmišljena i dobija se po okončanju pripreme jezgra. Tehnika je bila pogodna za dobijanje šiljaka i strugača. Javlja se tokom paleolita (ašelska kultura, bohunicijen, musterijen itd.)

Levaluazijenskom tehnikom se od jezgra odbijao veći broj odbitaka, tako da su fasete ostajale povezane. Od faseta se vršilo dalje odbijanje prema središtu jezgra.

(Arheo - amateri Srbije)

Sekira od okresanog kamena


[You must be registered and logged in to see this image.]

Sekira od okresanog kamena je praistorijsko oružje nastalo jednostranim ili dvostranim okresivanjem komada sirovine ili odbitaka.

Sečivo je lateralno ili transferzalno u odnosu na osu oruđa.

Tipično za starije srednjopaleolitske kulture (Ašelsku kulturu severne Afrike).

Izrađivane su finalnopaleolitskim i mezolitskim kulturama severne Evrope. Pretpostavlja se da su korišćene za seču šuma i obradu drveta. Tipološki i hronološki mezolitske skire su prototip za kasniju produkciju neolitskih uglačanih sekira. U neolitu postoje 2 osnovna tipa:

• ravne, pljosnate sekire, vezivane za držalje kanapom ili uglavljivane u rasečeno drvo,
  
• sekire sa usadnikom, tj. rupom u sredini kroz koju je provlačena držalja.
  

(Arheo - amateri Srbije)

Praćka

[You must be registered and logged in to see this image.]


Praćka je verovatno jedno od najstarijih oružja poznatih čoveku, čija upotreba, na prostorima naseljenim primitivnim zajednicama ljudi, seže sve do današnjih vremena. Posebno oblikovani komadi kamena, namenjeni izbacivanju iz praćke, nađeni su već na kasnopaleolitskim nalazištima u Evropi. Ovo oružje, zajedno sa korišćenjem koplja, luka, bodeža i buzdovana, spada u red revolucionarnih promena u tehnologiji naoružanja koje su usledile tokom mezolitskog perioda (12.000 - 8.000 p.n.e). Za razliku od praćke sa drvenom račvom i gumenim kaiševima koju svi poznajemo iz detinjstva, ta drevna praćka sastojala se od jednog remena sa ležištem za projektil u vidu proširenja na sredini, ili u vidu komada kože u obliku vrećice, pričvršćene za dve uzice od kože, lanenog kanapa, strune, upredenih creva, ili metalnog lanca. Projektil je stavljan u ležište koje je pridržavano jednom rukom, a dva sastavljena kraja praćke držala su se u drugoj ruci. Ispružanjem slobodne ruke nanišanio bi se cilj, a potom izveo trostruki zamah iznad glave. Otpuštanjem jednog od krajeva praćke, projektil, nošen centrifugalnom silom, bio bi odapet. Kameni, metalni ili keramički projektili (lat. glans) korićeni su kao uobičajeno streljivo za praćku (lat. funda). Kao projektili za praćku u početku su korišćeni kameni obluci koje je bilo lako naći u prirodi, na morskoj ili rečnoj obali. Vremenom, počinju da se proizvode zrna posebne težine i specifičnog oblika, sračunatog da pruža manji otpor vazduhu, te da u isto vreme poveća brzinu i domet, a samim tim i efikasnost oružja. Poznati su primerci zrna od različitih vrsta kamena, od magnetita, hematita, diorita i drugih tvrdih materijala, ali i od pečene zemlje, olova i bronze. Domet praćke u rukama stručnjaka za ovu vrstu oružja i pri idealnim vremenskim uslovima iznosi oko pola kilometra. U borbenim okolnostima, koje su najčešće daleko od idealnih, može se pre očekivati domet od oko 200 m i nešto više, što sve zavisi i od veličine praćke, težine i oblika projektila, kao i brojnih drugih okolnosti (izgled reljefa, jačina i pravac vetra i slično). Teški kameni projektili veličine pesnice, izbačeni iz praćke, mogli su da izazovu ozbiljne frakture kostiju glave, ekstermiteta ili grudnog koša. U kasnijim vremenima praćka je sa uspehom korišćena čak i prilikom borbe sa oklopljenim protivnicima. Sasvim je izvesno da se ovo dalekometno oružje, ubitačnije od tadašnjeg luka, a svakako većeg dometa i preciznosti, koristi u VII milenijumu p.n.e. i odomaćeno u neolitskim zajednicama, kako u Evropi, tako i na Istoku, gde je praćka bila posebno rasprostranjena. Na velikom broju arheoloških nalazišta u Anadoliji otkriveni su projektili od pečene zemlje. U Čatalhujuku, na tlu današnje Turske (7.000 godina p.n.e), nailazimo i na neke od prvih likovnih predstava neolitskih praćkaša. Na lokalitetu Hasuna (4.500 godina p.n.e.) u Iraku, konstatovana su zrna za praćku od keramike, a takođe i na lokalitetu Tepe Gavra (3.500 godina p.n.e.) na severu Mesopotamije. Pojava glinenih projektila za praćku na poznoneolitskim i eneolitskim nalazištima u Grčkoj (Sesklo), ali i na na našem tlu, takođe svedoči o rasprostranjenosti ove vrste oružja na teritoriji Balkana. Keramička zrna za praćku korišćena su i na tlu Irana, Fenikije, Egipta i dalje sve do Indije. Asirci su praćkaše koristili u sadejstvu sa drugim streljačkim jedinicama i to pre svega prilikom zauzimanja utvrđenih gradova. Gađanje projektilima koji su padali u visokom luku bilo je naročito delotvorno protiv branilaca na teško dostupnim zidinama utvrđenja. Vrlo brzo, upotreba praćke kao oružja koje će po preciznosti, ubitačnosti i dometu dugo prednjačiti nad ranim oblicima ratnih i lovačkih lukova, proširiće se po celom Sredozemlju. Primerci projektila pronađeni na Kritu, ukazuju da se praćka na grčkom tlu koristi i tokom mikenske epohe. U vremenu kada je, od arhajske epohe pa nadalje na teritoriji Grčke dominiralo hoplitsko naoružanje, pa i kasnije, u vojsci makedonskih kraljeva, veština gađanja praćkom, uostalom kao i lukom i strelom, spadala je u domen stranih, najamničkih odreda. I pored činjenice da je upotreba praćkaša u ratnim operacijama postojala u Grčkoj i ranije, hoplitski polisi uglavnom daju primat tradicionalnim vidovima naoružanja - maču i dugom probodnom koplju. Streljačke i praćkaške jedinice uvode se na ovim prostorima u većoj meri verovatno s početka V veka p.n.e. Njihova pojava u neposrednoj je vezi sa borbenim iskustvom koga su grčki ratnici sticali na Bliskom Istoku, najpre kao najamnici, a kasnije i kao protivnici persijske carevine, u kojoj su upotreba praćke i sve prednosti lako naoružanih trupa na bojnom polju bili dobro poznati. Važne podatke o ovom razdoblju istorije razvoja ratne veątine kod starih Helena daje nam grčki pisac Ksenofon, koji izdvaja spretnost stanovnika Roda u korišćenju ovim oružjem. U svome spisu Anabasis on navodi da je u određenom trenutku morao da teško naoružanu pešadiju sa Roda upotrebi kao praćkaše. Ovo za Rođane i nije predstavljao veliki problem s obzirom na to da se radilo o njihovom nacionalnom oružju. U daljem izlaganju, isti autor tvrdi da su njegovi praćkaši sa Roda nadmašili domet i preciznost persijskih strelaca. I kasnije, među odredima plaćenika, pored strelaca sa Krita, vrlo često se pominje legendarna veština praćkaša sa Roda, koji će se proslaviti i prilikom opsade Sirakuze, početkom III veka p.n.e. Praćka kao oružje nomada i pastira, korišćeno protiv zveri koje napadaju stada, moglo se koristiti na bilo kojoj vrsti reljefa za napad ili odbranu utvrđenih gradova, protiv bornih kola i konjice. Koristili su je stari Jevreji, Egipćani, Asirci i drugi orijentalni narodi od kojih je praćka preneta Grcima. Među Jevrejima, posebno vešti su bili levoruki praćkaši iz plemena Venjaminita. U vojskama antike, pa i kod starih Jevreja, prisustvo ratnika sa dominantnom levom rukom predstavljalo je poseban problem. Naime, u uobičajenom zbijenom borbenom poretku, većina boraca nosila je mač u desnoj, a štit u levoj ruci. U takvom ustrojstvu trupa, prisustvo levorukih ratnika dovelo bi do pometnje u borbi i do razbijanja poretka. Iz ovog razloga levoruki ratnici izdvajani su od ostalih i okupljani u posebne trupe specijalizovane za gađanje iz praćke. Stvarajući skulpturu Davida, Mikelanđelo, kao dobar poznavalac biblijskih tema i ratne veštine, morao je svakako imati ovo na umu. To je verovatno i razlog zašto je ovog legendarnog praćkaša prikazao sa oružjem u levoj ruci. U vojsci Rimskog carstva, angažovane su uglavnom pomoćne trupe stranih najamnika. Upotrebu praćke Rimljani su, kao i Grci, preuzeli sa Orijenta. Koristeći tradicije i iskustava vojske klasične i helenističke epohe, oni su angažovali za ovu svrhu posebno uvežbane auksilijarne jedinice iz krajeva poznatih po preciznosti i veštini gađanja praćkom (Sirija, Ahaja, Baleari, Rod). Iako naizgled naivno i možda za današnja shvatanja primitivno oružje, zrna izbačena iz praćke igrala su tokom antike vrlo ozbljnu ulogu u ratu. Zasipajući protivničke vojnike u napadu ili odbrani kišom projektila, od kojih su neki iznosili i po nekoliko stotina grama, praćkaši (lat. fundatores) su ometali i usporavali protivničko napredovanje pa i nanosili ozbiljne gubitke neprijatelju, predstavljajući važnu podršku glavnim vojnim snagama. Objašnjavajući bojne redove na koje je po ratnom pravilu razvrstavana rimska legija pred bitku, Vegecije, rimski pisac s kraja IV veka n.e, praćkaše stavlja u peti borbeni red, odmah iza lako naoružanih boraca četvrtog reda sastavljenog od strelaca i bacača lakih kopalja. Mlađi i još neiskusni vojnici nastupali su u istom borbenom redu, često bez ikakvog naoružanja. Oni su služili kao pripomoć praćkašima i jednostavno bacali kamenje iz ruke. Pored drugih vojnih veština i gađanje kamenom, bilo rukom ili iz praćke, spadalo je u redovnu obuku regruta tokom prvih nekoliko meseci po stupanju u vojnu službu. Josif Flavije, antički pisac iz I veka n.e, u delu Judejski rat vrlo često spominje odrede praćkaša koje su Rimljani koristili u borbi protiv jevrejskih pobunjenika. Kao strane plaćenike u rimskoj vojsci, on izdvaja po nacionalnosti praćkaše iz Sirije. Prema opisima koje nam on daje, praćkaši su i tokom Judejskog rata rado korišćeni prilikom opsada neprijateljskih utvrđenja. Prema navodu J. Flavija, praćkaši su dejstvovali u saglasnosti sa ostalim bacačkim odredima u koje su pored strelaca i bacača lakih kopalja spadala i odeljenja koja su opsluživala "artiljerijska" oruđa velikih bacača: onoguri, baliste i katapulti. Stalnim streljanjem po braniocima utvrđenja, ponekad gađajući i sa visokih opsadnih tornjeva, oni su predstavljali snage koje su ometale branioce bedema i omogućavale svojim trupama da se približe bedemima. Ovaj antički pisac, koji je i sam učestvovao u ratu protiv Rimljana, zabeležio je da je praćka u većoj meri korišćena i na suparničkoj strani, kod jevrejskih ustanika. Vegecije izveštava da su praćkaški odredi plaćenika upotrebljavani i u pomorskim bitkama za pripremu iskrcavanja na neprijateljsku obalu ili brod. On je, takođe, smatrao da su praćkaške jedinice idealne za suprotstavljenje ratnim slonovima. Čak i te dobro dresirane grdosije koje su nezadrživo probijale neprijateljske redove, uspaničile bi se pod stalnom paljbom sićušnih zrna izbačenih iz praćke. Pobesneli slonovi nagnali bi se tada u bekstvo ne razlikujući sopstvene trupe od protivničkih. Posebnom veštinom, priča dalje Vegecije, isticali su se stanovnici Balearskih ostrva, koji su se od detinjstva navikavali na upotrebu praćke. On čak prenosi priču prema kojoj na Balearima majke uskraćuju deci svaku hranu sve dok ne pogode metu hicem iz praćke. Obično se smatra da je praćka manje uspešno oružje od luka i strele u taktičkim operacijama zato što je praćkašima trebalo suviše prostora u borbenom poretku. Da bi se izbeglo pogađanje bliskih saboraca, praćkaši su postavljani dalje od strelaca i nisu obrazovali zbijene redove. Ovo je verovatno i razlog zašto Vegecije, umesto trostrukog zamaha, preporučuje navikavanje vojnika na ispaljivanje projektila u jednom zamahu. Ovo iskonsko oružje prvih lovaca, pastira i stočara, jednostavno po obliku i upotrebi, nadživeće mnoge druge, složenije oblike naoružanja. Uprkos suštinskim promenama koje je na bojnom polju donela upotreba baruta i vatrenog naoružanja, podatke o korišćenju praćkaških odreda u vojskama feudalne Evrope pratimo sve do XVI veka, pa i kasnije. U vreme kada je vatreno oružje potisnulo upotrebu luka i samostrela, praćka će se koristiti i dalje. Mnogi projektili za praćku nađeni su, recimo, na poprištu bitke kod Aljubarote, u kojoj je Portugal osigurao samostalnost u odnosu na Španiju 1385. godine. Takođe, sve do 1572. godine hugenotski praćkaši, koji su se proslavili u opsadi Sansera bili su nazivani arquebusses de Sancerre. Takođe, postoje i svedočanstva o upotrebi praćkaških jedinica tokom turskih opsada Kontantinopolja 1396-97. i 1453. godine. Prema iskazima nekih očevidaca, u XIX veku francuska arheološka ekspedicija bila je kod Suze napadnuta od strane lokalnog stanovništva sa "... nekvalitetnim puškama, pištoljima, kopljima i znatno opasnijim praćkama". Početkom XX veka, pišući o plemenu Tanala sa Madagaskara, jedan očevidac je potvrdio da su u rukama domorodaca, na udaljenosti od 50-60 m, praćke jednako ubitačne kao i vatreno oružje. Kuriozitet predstavlja i podatak zabeležen iz doba španskog građanskog rata, da su prilikom borbi oko fašističkog uporišta Alkasara 1936. godine korišćene praćke i to za ubacivanje granata preko bedema opsednutog utvrđenja. I danas, upotrebu ovog drevnog oružja često beleže televizijske reportaže o sukobima između palestinskih demonstranata i izraelske vojske.

(mr Miroslav Vujović)

Luk i strijela

[You must be registered and logged in to see this image.]

Egipat, 7500 g prije nove ere

Luk i strijela odavno su smatrani kao mogući pokazatelj kulture u prapovijesti, no s obzirom na najnovije dokaze iz Južne Afrike, čini se kako su lukovi i strijele u upotrebi tek nekih 64,000 godina, zaključili su znanstvenici iznenađeni tako kasnim povećanjem fleksibilnost aktivnosti naših predaka.

Kao ljudska bića s izgradnjom prvih oruđa započeli smo prije otprilike 2,5 milijuna godina, ali prvi luk i strijele napravili smo tek prije 64,000 godina. Izum oružja bio je veliki korak za naše pretke omogućujući im da love daleko učinkovitije. Znanstvenici su rekonstruirali proces kojim su naši preci izumili luk te ustanovili kako se taj veliki korak dogodio tek relativno nedavno.

Drugi primati poput čimpanza također su u mogućnosti koristiti alate, no složeni procesi poput izrade lukova iznad su njihovih mogućnosti. Znanstvenici su izrazito iznenađeni podatkom kako je, unatoč činjenici da je rani čovjek počeo koristiti oruđa prije otprilike 2,5 milijuna godina, čovjek izumio luk i strijelu tek prije 64,000 godina i zapravo tek tada uvelike povećao fleksibilnost svojih aktivnosti.

Istraživači s jednog američkog sveučilišta tvrde kako je izrada luka ranom čovjeku bila veliki izazov te su odlučili rekonstruirati korake koje su tadašnji ljudi trebali poduzeti. Prema njihovom mišljenju luk i strijela činili su komplementarni set alata s izmjenjivim strelicama koje rade u tandemu s kontrolirajućim elementom, lukom.

Izrada luka zahtijevala je 22 sirova materijala i tri polugotova proizvoda (vezivo i multi-komponentno ljepilo), kao i pet faza proizvodnje, a za proizvodnju komplementarnih strijela bili su potrebni daljnji koraci, navodi se u izvješću časopisa 'Cambridge Archaeological Journal'.

Luk i strijela odavno su smatrani kao mogući pokazatelj kulture u prapovijesti, no s obzirom na najnovije dokaze iz Južne Afrike, čini se kako su lukovi i strijele u upotrebi tek nekih 64,000 godina. Do nedavno je njihov značaj u ljudskim kognitivnim sposobnostima bio nejasan, no ova studija pokazala je visoku razinu složenosti u korištenju alata u ranoj fazi povijesti homo sapiensa, zaključila je istraživačica Miriam Haidle.

(Dnevno.hr)

Pojava metala - Brončano doba

[You must be registered and logged in to see this image.]

U trenutku kada je čovek počeo da koristi oružje i oruđe, on je prestao da živi kao životinja i počeo je da stvara civilizaciju. U početku, oružje se pravilo od grubo obrađenog kamena; vremenom ono dobija sve savršeniji oblik - sečiva postaju oštrija i ubojitija. Ipak, to nije bilo dovoljno, kamen ne može lako da se oblikuje i nije dovoljno tvrd. Ali metal može.

Otkriće bronze

O periodu kada je, umesto kamena, počeo da se koristi metal, nije poznato skoro ništa. Pismo tada nije postojalo, a predmeti ne umeju da govore. Potrebno im je posvetiti mnogo vremena i pitanje je da li će zaključci biti tačni ili ne. Prvi metal koji se koristio bio je bakar, ali on sam nije imao dovoljnu čvrstinu: tek u leguri sa kalajem, on postaje siguran.

Najstariji bronzani alat pronađen je na Tajlandu. U ovom delu sveta bronza je korišćena još sredinom petog milenijuma pre Hrista, a samo nekoliko stotina godina kasnije otkrivena je i u predelu "Plodnog polumeseca". Ipak, nije metal počeo da se koristi u svim delovima sveta istovremeno. Tek oko 3000. godine pre Hrista, bronzu otkrivaju u grčkom svetu, na Kritu. U Kini bronzano doba ne počinje sve do 1800. godine.

Veća ubojitost

Dve najstarije civilizacije na svetu su sumerska i egipatska. Obe su nastale na bliskom prostoru, u istom periodu. Ipak, dok Egipćani, barem u početku, nisu imali mnogo neprijatelja u svom neposrednom susedstvu, Sumerci jesu, pa ne iznenađuje da je najbitnije oružje bronzanog doba nastalo upravo u zemlji između Tigra i Eufrata, zemlji koja je morala svom snagom da se brani od napada plemena sa istoka i severa. U tom Sumeru sekira od oruđa, promenom oblika sečiva, postaje oružje koje je nemoguće zaustaviti. Razvija se topuz, a bodež prerasta u kratki mač, glavno oružje pešadije. Naravno, i koplja sa bronzanim vrhovima dobijaju značajnu ulogu u ratu, bez obzira da li su u pitanju kratka koplja za bacanje ili duga, pogodna za borbu prsa u prsa.

Nastanak oružja za napad morao je da dovede i do stvaranja oružja za odbranu. U Sumeru tako nastaju i prve bronzane kacige, kožni i borbeni oklop.

Borbene kočije

Prvo vojno korišćenje točka zabeleženo je na steli iz sredine trećeg milenijuma pre Hrista. Na njoj je Eanatum, vladar Lagaša, prikazan na borbenim kočijama. Sumerska borbena kola obično su imala četiri točka i bila su potrebna četiri magarca da je vuku. Izum kočija jedan je od najvećih vojnih izuma u istoriji. Iako se one prvi put koriste u Sumeru u ratovima Međurečja, u tom periodu nemaju značajnu ulogu.
Kočijaši i kopljanici i strelci na bojnim kolima tek u armijama drugih naroda bronzanog doba - Hiksa, Heta, Hananejaca, Egipćana i Asiraca - postaju elitne jedinice koje neprijatelju nanose prvi i glavni udar.

Složeni luk

Luk i strela su svakako najvažnije oružje u borbi na daljinu, savršeno oružje. Ipak, jednostavan luk nije imao dovoljno dalek domet pa je moralo da bude izmišljeno slično, ali ubojitije oružje. I to se dogodilo. U Sumeru, u doba Sargonida, pojavljuje se složeni luk - car Naramsin prva je osoba naslikana sa složenim lukom u rukama. Ovaj luk se, za razliku od običnog, pravio od čvršćeg materijala, životinjskih rogova, na primer, i imao je dvostruko veći domet od običnog. Naravno, bio je mnogo ubojitiji i precizniji.

(A. Ivanović)

Oružje Starih Grka

[You must be registered and logged in to see this image.]

Početkom drugog tisućljeća prije naše ere u kontinentalnoj se Grčkoj pojavilo novo stanovništvo indoeuropskog porijekla. To su bili ratnici koji su se za 500 godina uspjeli ne samo nametnuti prastanovnicima Peloponeza nego su oko 1450. godine pr. n. ere dodire s već visoko civiliziranim Krećanima okrunili zajedničkom dvorskom civilizacijom, tzv. mikenskom. Upravo iz tog razdoblja (1450-1400) potječe i oko 4000 glinenih pločica pisanih slogovnim pismom, tzv. linearom B, i to na najstarijem poznatom tipu grčkoga jezika. I koliko se god znanstvenici tužili na nezanimljiv sadržaj pločica koje su sve do jedne popisi, računi, bilješke, ipak su one glavni izvor svega što se zna ili nagađa o mikenskoj kulturi.

Iz tablica je djelomično poznato i društveno uređenje mikenske civilizacije.

Tako se zna da je uz druge visoke funkcije vrhovnu vojnu vlast obnašao kralj wa-na-ka (grč. ánaks) koji je iz utvrđene palače odlučivao o trgovini oružjem, opremi kola, novačenju, sastavu mlađeg vojničkog kadra, vojnim pokretima. Odmah iza wa-na-ka u hijerarhiji slijedi la-wa-ge-tas, vođa skupine ratnika. Ti su »ratnici« bili ili dvorski velikodostojnici iz kraljeve pratnje ili visoka vojna lica, čije povlastice i visok društveni položaj dovoljno govore o ratničkoj usmjerenosti mikenskog kraljevstva i samim time o važnosti oružja koje je glavno obilježje tog staleža. Iza ratničkog staleža slijede predstavnici drugih, u nekim državama viših staleža od vojnog, npr. pa-si-re-u, vlasnik seoskog imanja i kraljev vazal, te ko-re-te koji upravlja selom.

VOJNA SILA ISTOČNOG MEDITERANA

Mikensko je kraljevstvo kao vojna sila bilo značajno ne samo na području koje je obuhvaćalo nego su i najjače države toga vremena kao što je bila Hetitska nastojale s njim održavati dobar odnos. Zbog toga je logična pretpostavka da su Mikenjani raspolagali mnogo većim izborom oružja od onog koji čine nazivi s pločica pisanih linearom B:

1. pa-ka-na (KN Ra 1540)

Riječ se pojavljuje uz ideogram koji znači mač, a odgovara kasnije u grčkom jeziku potvrđenoj riječi phásganon koja znači mač, nož.

2. to-ko-so-wo-ko (PY An 207)

Riječ označava skupinu ljudi, obrtnika koji se bave proizvodnjom lukova (toksovorgoi), što je složenica od tókson, grčke riječi za luk. Za tu se riječ dugo mislilo da je u grčki došla preko Skita (taksša) u vrijeme osnivanja grčkih kolonija na sjevernoj obali Crnog mora, čemu je u prilog išlo i to što su Atenjani u sastavu svoje vojske imali skitske strijelce. Tek je otkriće mikenskih pločica pokazalo da se tu teško radi o posuđivanju iz skitskog budući da u mikensko doba Grci s tim i ostalim staroiranskim jezicima još nisu bili u doticaju. Vjerojatnije je da je riječ naslijeđena iz indoeuropskog prajezika. Naime, luk i strijele su bili jedno od glavnog oružja na čitavom euroazijskom području od 5. do 3. tisućljeća prije naše ere. Do neolitika su se koristili isključivo za lov, a od neolitika i za rat. Grci su luk pravili od roga, riblje kosti ili drva prikvačivši mu na krajeve tetivu od biljnih ili životinjskih žila. Tetiva se na jedan kraj čvrsto vezala, a drugi se stezao i napinjao samo kod gađanja da bi luk bio elastičniji. U mikenskom su se dobu koristili brončani vršci strijela, a sami su strijelci bili čest motiv mikenske umjetnosti. Homer je kasnije u svojim djelima luk spomenuo oko 25 puta.

3. (? e)-ke-a (ka-ka-re-a) (KN RO 481 bis)

Riječi se pojavljuju uz ideogram za koplje. U klasičnom grčkom to je énkhos i znači koplje. Njime su se koristili i Homerovi junaci. Sastojalo se od dugačkog drvenog, obično jasenovog, držala (dóry) i mjedenog šiljka (aikhmḗ) koji se cijevlju (aulós) pričvršćivao za držalo. Da bi se koplje moglo zataći u zemlju donji mu je dio, držalo (saurōtḗr), bio okovan mjeđu. Bilo je dugo od  6 stopa do 11 lakata te služilo za udaranje i bacanje.

4. qi-si-pe-e (PY Ta 716)

Riječ odgovara klasično-grčkom ksíphos i označava ravni, dvosjekli, mjedeni šiljasti mač 1-2,5 stope dug. Upotrebljavao se za bodenje i sječenje te se učvršćen remenom nosio preko ramena. Riječ je možda posuđenica iz Egipta.

5. ai-ka-sa-ma (PY Jn 829)

Odgovara riječi koja u klasičnom grčkom glasi aikhmḗ i označava mjedeni šiljak na koplju, a kasnije metonimijski i čitavo koplje.

6. ko-ru (KN S 8100)

Riječ se više puta pojavljuje na mikenskim tablicama, i to uvijek prije ideograma koji predstavlja kacigu. U klasičnom grčkom riječ glasi kórys i podrazumijeva mjedenu, mekim suknom podstavljenu kacigu koja se sastojala od kape, perjanice, štitnika za vrat, čelo i obraze, te remena koji se vezao ispod brade.

7. e-to-wo-ko (KN Fh462)

Riječ znači izrađivače oružja (ento-worgoi). Prvi dio složenice u klasičnom se grčkom pojavljuje kao éntea i znači obrambeno oružje tj. oklop, nazuvke, štit, kaciga i koplje.

8. o-po-ro-me-no (PY Es644)

Riječ u sebi sadržava klasično-grčku riječ hóplon što može označavati razne vrste oružja, ali ipak najčešće podrazumijeva teško oružje kao što su veliki štit i koplje teško naoružanih grčkih vojnika baš po hóplon nazvanim hoplitima.

9. to-ra-ke (PY Sh736)

Riječ odgovara klasično-grčkoj riječi thṓraks i označava od kovine (mjedi, pozlate, kositra) izrađen oklop za gornji dio tijela, od vrata do pojasa. Postojale su razne vrste tih oklopa prilagođene tipovima vojnika npr. teži konjanički i lakši pješački.

10. a-mo-ta (KN So 0435)

Riječ podudarna s grčkom riječi hárma nalazi se u akuzativu plurala. Hárma su bila bojna kola na dva kotača za prvu navalu koja su vukli konji. Na njima su se nalazila dva čovjeka, kočijaš i ratnik.

HOMEROVI RATNICI?

Opažajući da se prethodno navedeni nazivi oružja jednako koriste u mikenskom kao i u homerskom grčkom postavlja se pitanje može li to biti potvrda da je Homer u svojim djelima opisivao baš Mikenjane. O potvrdi ne može biti riječ, možda tek o doprinosu pozitivnom odgovoru, ako se uzme u obzir da se gotovo svi nazivi za oružje podudaraju u obje varijacije jezika. A ako se neki klasičnogrčki nazivi kao npr. sfendónē – praćka, iós – strijela, aspís – štit, mákhaira – mač, ne pojavljuju u mikenskom grčkom, to se lako može opravdati, ako ničim drugim, a ono oskudnošću pločica. Ipak, s druge strane nedostaju detaljniji opisi pojedinih tipova oružja na mikenskim tablicama po kojima bi se moglo sa stopostotnom sigurnošću zaključiti o čemu je riječ. Ali i kad bi se takvi opisi poklopili, bilo bi sasvim vjerojatno da se grčko stanovništvo od mikenskog do Homerovog doba koristilo uglavnom jednakim oružjem ne mijenjajući mu nazive.

(Afirmator)

Oružje Starih Grka - mač

[You must be registered and logged in to see this image.]

Falcata (kopis)

Mač iz 5 - 3 stoljeća prije nove ere.

Ima koštanu ili brončanu dršku.

Oružje Starih Grka - mač

[You must be registered and logged in to see this image.]

Deepeeka Falcata (Kopis) Horse’s Head

Na koštanoj ili mjedenoj drški ima konjsku glavu.

Radio se u kompletu s nožem.

Mač iz 5 - 3 stoljeća prije nove ere.

Oružje Starih Grka - luk i strijela


[You must be registered and logged in to see this image.]

Vrh strijele, bronca,  5 - 2 stoljeće prije nove ere

[You must be registered and logged in to see this image.]

Vrh strijele, bronca,  3 - 1 stoljeće prije nove ere

[You must be registered and logged in to see this image.]

Vrh strijele, čelik, 3 - 1 stoljeće prije nove ere

Oružje Starih Grka - kacige



[You must be registered and logged in to see this image.]




Koristile su se u Grčkoj vojsci. Izrađene su od bronce u nekoliko karakterističnih oblika.

Oružje Starih Grka - zaštitni dijelovi, oklopi

[You must be registered and logged in to see this image.]




Dijelovi za zaštitu ruku, tijela i nogu. Izrađivani su od kože i bronce.

Starogrčki vojnici - Hopliti

[You must be registered and logged in to see this image.]

Hopliti su bili pješaci iz 7. do 4. stoljeća pr. Kr. koji su nosili teško oružje (mač ili koplje), a štitili su ih oklop, kaciga i štit.

Hopliti su predstavljali jezgru vojske, ali je njihov značaj postupno opadao zbog konjice. Kako bi dobili na pokretljivosti, njihova bojna oprema promijenjena je iz teške u laku i dat im je mali štit, zvani pelta, po kome su vojnici nazvani peltasti. Postavljeni u neprobojni lanac oko svojih neprijatelja, hopliti su napadali kopljima, ciljajući ravno u grlo.

Hopliti su se držali u pravilnim redovima, pokrivali jedan drugoga i strogo se držeći naredbi zapovjednika, činili snažnu udarnu i obrambenu silu. Hoplitsku je taktiku dovela do svršenstva spartanska vojna aristokracija.

Hopliti predstavljaju teško naoružane i opremljene pešake u Antičkoj Grčkoj. Takvi vojnici su se prvi put pojavili verovatno u 8. veku pne. Oni su bili gradska milicija i bili su naoružani kopljima, tako da ih je bilo lako opremiti. Oni su uglavnom predstavljali srednju klasu, koja je imala dovoljno novca za nabavku opreme. Skoro svi poznati ljudi antičke Grčke su ponekad ratovali kao hopliti.

Hopliti nisu primali platu, služili su za održanje reda, služili bi kratko i uglavnom tokom leta. Išli bi direktno do zadanog cilja. Branioci bi se obično zabarikadirali iza gradskih zidina, pa bi se napadači zadovoljili divljanjem po okolici ili da ih pozovu na boj. Opsada je bila još slabo razvijen metod.

Bitke su obično kratko trajale i bile bi odlučne. Obe strane bi obično uspostavile linijski poredak jedna prema drugoj. Najčešće bi bili u formaciji falange dubokoj 8 redova. Druge trupe su bile manje važne. Konjica je znala pokrivati bokove, ako je bila u bici.

Oprema

Hopliti bi se obično naoružavali pred bitku. Pošto je svatko nabavljao svoju tešku opremu, ona uošte nije bila jednolika. Tipičan hoplit je imao sledeđu zaštitu:

zaštitu za prsa
bronzani šlem sa zaštitnim pločama za lice
metalna zaštita za potkoljenice i koljena
drveni štit veličine jednog metra , zvan aspis.
Glavno oružje je bila strela duljine 2,7 m. Šesto se lomila kad bi se zabola. Nije bila dobra za blisku borbu, pa su hopliti nosili 60 cm dug mač ѕvan hifos.

Druga pešadija tog doba je nosila mnogo lakši oklop i bili su naoružani kraćim kopljima i strelama. Štitovi su im bili manji.

Taktika borbe

Formacija hoplitskih štitova dala se zajedno povezati tako da su se u toj formaciji međusobno potpuno štitili. Snaga hoplita je bila u iznenadnom udaru. Dve armije bi trčale jedna na drugu, nadajući se da će snagom svoje formacije razbiti ili opkoliti protivničku formaciju. Ako to ne uspiju, onda se bitka pretvara u guranje, pa zadnji redovi guraju prednje da nadguraju i probiju protivničku stranu. Bitke su retko trajale duže od sat vremena. Jednom kad bi probili protivničku liniju, protivnička strana bi ostavljala oklop i bežala.

Nije bilo mnogo gubitaka u poređenju sa kasnijim bitkama. Retko je bilo više od 5% gubitaka na protivničkoj strani. Ali istaknute pojedince ili generale protivnika bi pobili. Čitav takav rat bi odlučivala jedna bitka.

Prilikom pobede gubitnička strana je morala otkupljivati mrtve.


Hoplitske borbe i ratovi su bili povezani sa grčkim polisima. Grčko-Persijski ratovi su promenili značaj hoplita i njihove opreme. Pošto su bili prisiljeni da se bore sa persijskim strelcima i da trče za njima, smanjili su oklope, nosili su kraće mačeve i prilagodili se da bi bili pokretljiviji.

Tokom Peloponeskog rata njihov značaj je bitno opao. Povećao se značaj mornarice,plaćenika, gradskih zidova i opsadnih mašina. Ti kasniji ratovi postaju ratovi iscrpljivanja i povećavaju broj žrtava.


(Wikipedija)

Starogrčki vojnici - Hopliti


[You must be registered and logged in to see this image.]


Teški grčki oružnik, poznat pod nazivom hoplit na golom je tijelu imao vunenu košulju koja je u Spartanaca u pravilu bila grimizne boje, a preko nje je navlačio kožni oklop s metalnim pločama koji se na prsima kopčao kao kakav steznik. O pojasu su mu visjele također kožne, okovane vrpce kao zaštita donjeg dijela tijela, a u uporabi su bili i ljuskavi i lančani oklopi, dok je na nogama nosio tzv. kovane nazuvke.
Spartansku je glavu pokrivala pustena kapa, a atenska je kaciga bila izrađena od mjedi, sa zaslonom za vrat i nos, te pomičnim zaslonima za obraze. Korintska je, pak, kaciga pokrivala cijelo lice i imala rupe za oči i nos. Na lice se spuštala samo u boju, inače se dizala na čelo. Sredinom kacige išao je most, učvršćenje u koje je bila utaknuta perjanica, nerijetko kakva šarena krpa od kože. Između kacige i vojnikove glave bila je debela vrpca.
Okrugli ili ovalni štit, uvijek vrlo težak, sezao bi od očiju do koljena i na svojoj vanjskoj strani nosio gradski grb ili početno slovo naziva dotičnog grada. Atenjani su imali naslikanu sovu, a Lakademonjani slovo lambda. Štit je za vrijeme puta obično nosio rob-pratitelj, a samo oružje hoplita ovisilo je o ukusu i imovnom stanju njegova vlasnika.
Mač se nosio s lijeve strane i bio je kratak. U Sparti mu je dužina najčešće bila pola metra, a kao oružje, mnogo je prikladniji bio za bodenje negoli za udaranje. Umjesto mača, za udaranje je služilo koplje, obično dugo oko tri metra. Za razliku od hoplita, peltasti su bili lako naoružani vojnici. Svoj naziv duguju lakom kožnom štitu (na grčkom - pelte). Nosili su kožne nazuvke i duža koplja, od 3 do 5 sulica, pa ih neki nazivaju i suličarima. Sulice su im bile dugačke od metra i pol do dva metra, a na težem su kraju imale posebnu omču u koju se prilikom bacanja stavljao kažiprst, a kako bi se remen prilikom bacanja odvijao, sulica bi se zavrtjela i većom snagom udarila protivnika.


[You must be registered and logged in to see this image.]


(Wikipedija)