Na kojim sve brdima leži Beograd



Na Internetu se, zaista, svašta može naći. Gotovo sve što vam padne na pamet, na dohvatu je. U redu, slažem se s kritičkom manjinom da mnogo štošta nije, baš, stopostotno verodostojno, ali, molim vas, a šta je! Koliko nas je, dosad, već, demantovala živa praksa!...

Pade mi na pamet da saznam više o beogradskom reljefu; iznenadio sam se da ima, čak, 29 brežuljaka-brda na kojima se glavni grad Srbije "baškari" uživajući u prirodnim visinama, da ne kažem lepotama!
Blago Beogradu, ima, čim, da se podiči i pohvali brojnošću svojih brda i pobrđa, priroda je bila izdašna prema njemu za razliku od mnogih drugih gradova koji ih imaju znatno manje, a neki, tek, "jedno-k'о nijedno"!  Tako je, i u ovom slučaju, potvrđeno: gradovi, i veliki i mali, kad god je, to, moguće, podizani su na uzvišenjima, brdima, brdašcima, čukama i sl. I brda su, kao rečni tokovi, ušća reka, uvek bili pogodni za naselja. Problem brda je, često, oskudica vode ali, ima je u podnožju, a kopaju se i duboki bunari. Uglavnom, ljudi su se bezbednije osećali na brežuljku, brdu, nego u niziji, svakom na putu kao na vetrometini, kao na mostu. A s brda je i lep pogled, pregledan, važan u odbrani kad se i pogledom može kontrolisati onaj koji preti. Otud visina brda na ceni...




Cetinje

Na primer, Cetinje se nalazi 700 metara nadmorske visine, Bitolj na oko 630 metara.  S Trsatskog brda, npr., u Rijeci, pruža se predivan nezaboravan pogled na more ali, takođe, i na Gorski kotar. "Petrovaradinska tvrđava u Novome Sadu, poznata je, odavno, po izuzetno lepom pogledu na vojvođanske ravnice, a do grada celjskih grofova, trebalo je pešačiti, uzbrdo, i po nekoliko sati".



Vremenom, kad je prestajala potreba da se razmišlja o odbrani od neprijatelja, ljudi su i dalje, po navici, gradili naselja na brdima. Brda uvek imaju čistiji vazduh od nizije. I Beograd je bogat vetrovima koji mu pročišćuju "pluća".

Brda, brda... ali, šta običan svet smatra brdom, i to se menjalo. Davno, davno, "u narodu" je bilo poznato osam brda! Brda u smislu bregova, brežuljaka, kao što su:  Kalemegdan, Vračar, Banjica, Dedinje, Zvezdara, Banovo brdo, Pašino brdo i udaljena Avala, udaljena u "ona vremena" kad se išlo u lov "u patke", među trskama, na današnjoj Slaviji (a tad periferiji Beograda!). Nekad povezanu s Kalemegdanom tramvajem na konjsku vuču! Tako pamti "običan" svet, u zapisima savremenika, a danas se Beograd raširio na brda koja su ljudi maštovito krstili. Čak će i stručnjaci, istoričari i hroničari koji prate razvoj Beograda, tek, uz mnogo muke, pouzdano reći koja su brda i gde se nalazi njihov povelik broj. A o njihovim nazivima da i ne govorimo, i ona, brda, zavisila su od "kumova"...



Petlovo brdo

Idući prema centru grada Ibarskom magistralom, putnik nailazi na gusto naseljeno Petlovo brdo. Taj naziv, upisan je i u najnovijem planu Beograda. Brdo je oivičeno Mrakovačkom ulicom, zatim Rasinskom, Tuzlanskom i Ulicom omladinsko šetalište. Stariji Beograđani,   nekad daleke periferije glavnog grada, reći će vam da je ono dobilo naziv po nekom petlu, ali ne onom kog je opevao nenadmašni Ðorđe Balašević 1983. Tačnih podataka nema, što ne znači da se neće pronaći. Visina Petlovog brda – tačno 205 metara iznad mora...



Labudovo brdo

Na Internetu sam pronašao da je, među najlepšim brdima, tzv., Labudovo brdo, novo naselje načičkano soliterima, a postoji bezbroj priča o poreklo njegovog naziva: ko je Labud, otkud Labudovo brdo. Niko pouzdano ne zna. Samo nagađanja. Nalazi se između Gočke ulice, Ulice serdara Janka Vukotića i 11. krajiške divizije (da li se i danas tako zove, nemam podatak). Da li su novodoseljenim građanima soliteri iz daljine izgledali kao "beli labudovi" ili je život u njima "labudova pesma" (malo nezgodna konotacija), ne zna se, pouzdano. Ima podataka da su građani, jednostavno, "odomaćili", tj., "prigrlili" šifru pod kojom je urađen projekat gospodina Aleksandra Ðokića, arhitekta, i, eto: Labudovo brdo, šifra zaživela, baš lepo!...

Što se tiče moje malenkosti, ja stanujem na Banovom brdu, na, mogu reći, podbrđu koje se usuđujem tako nazvati: Vidikovac. "Puca" pogled na Avalu, na Toranj! Vazduh čist, vetar blagotvoran rasteruje smog, uživancija!



Za Banovo brdo postoje, međutim, tačni podaci. Onaj prostor, iznad Makiša, koji se u kartama austrijskog porekla iz početka XIX veka, naziva Repiško brdo (ima Ulica repiška), kasnije Ordija i Golo brdo, početkom sledećeg stoleća menja naziv po gospodinu Matiji Banu, Srbinu rođenom 1818. u Petrovom selu, čak kod Dubrovnika (onog prelepog grada, u nekad zajedničkoj državi, a u kom je, davno-davno, car Dušan Silni  "držao" svoju flotu!). Ban se, prema autentičnim podacima iz knjige Marinka Paunovića "Beograd – večni grad" (Beograd, 1968) doselio u Beograd i 1861. "podneo molbu Beogradskoj opštini da mu se proda zemljište na brdu daleko (!) izvan Beograda, da tamo sagradi lep i prostran letnjikovac u srpskom stilu"...

O, kako je gospodin Ban bio dalekovid! Već tad je znao za buduće lepote Banovog brda! I, gradski oci su se složili i odlučili da mu traženo zemljište poklone, a ne prodaju, smatrajući da je to ovaj veliki rodoljub zaslužio!
"Inače, gospodin Matija Ban je obavljao poverljive poslove za srpsku vladu i istovremeno se bavio književnošću. Uz njegovo cenjeno ime, ostalo je zabeleženo da je daleke 1849. u Dubrovniku pokrenuo zabavni časopis "Dubrovnik". Po njemu se ceo kraj u početku nazivao Banovac, a posle njegove smrti 1903 – Banovo brdo, kao što je i danas".

Najviša tačka ovog uzvišenja, nalazi se u Ulici kneza Višeslava, na 216,68 metara nadmorske visine. Autobusom, često tu prolazim, otkad nemam kola (a i ne žalim, autobusom mi je lepše)...

A druga brda?



Julino brdo

O Julinom brdu, s kog se uzdiže 15 solitera, kruže mnoge priče, sudeći po Internetu. "Jedna od njih kazuje da je na njemu, svojevremeno, u doba Prvog srpskog ustanka, živela (neka) baba Jula. Bila je, vele, veliki rodoljub i, prilikom svakog napada Turaka, pomagala ustanicima. "Jedne noći" - kaže ova legenda - "Turci su iznenada napali srpsku vojsku. Videvši da je stanje kritično, baba Jula se dosetila da, uz pomoć nekoliko ustanika, zapali velike iskrčene panjeve i gurne ih niz padinu (brda). Vatrene buktinje su omele i zbunile Turke, što je omogućilo ustanicima da se priberu i odbrane od napada".

Da li je ovo tumačenje tačno, treba proveriti na drugim mestima, jedno je nesigurno. Ipak, slikovitu priču rado raspredaju najstariji stanovnici Žarkova, nekad sela, a sad varoškog dela glavnog grada, sam grad... Vrh Julinog brda, nalazi se u Ulici poručnika Spasića i Mašere i doseže 124,23 metra...



Kanarevo brdo

Kanarevo brdo, nekad Goljino brdo, počelo je da se izgrađuje između dva svetska rata. O njegovom nazivu postoje tačni podaci. U "Detaljnom urbanističkom planu za Košutnjak i Dedinje" iz 1984. piše da je: "Kanarevo brdo teren na kom je, krajem treće decenije našeg veka, podignuta "Prva železnička kolonija". Ona se nalazi na periferiji imanja Ðorđa Kanare, rentijera, po čijem je imenu nazvano i obližnje – Kanarevo brdo. S ostalih strana, severne i severoistočne, teren je bio prirodno oivičen prugom Beogad – Požarevac (i naglom strminom prema Dedinju). Sve do podizanja Železničke kolonije, ovo područje, bilo je sasvim nenastanjeno. Urbanističkim projektom iz sredine dvadesetih godina predviđenim "vrtnim gradovima" kao minijaturni isečak "vrtnog grada" i ova kolonija je imala središnju saobraćajnu aveniju (Ulica Pere Velimirovića) kao svoj javni centar. Parcele su približno jednake i pretpostavljaju porodične zgrade – vile u središtu s dovoljno okolnog prostora za odmor i zabavu. Posle Drugog svetskog rata, srušena je osnovna šema "vrtnog grada" izgradnjom novih zgrada i solitera.
Očigledno da se od prvobitnog lokaliteta Kanarevog brda naziv proširio i na deo novoizgrađenog naselja u Rakovici, a ono je na visini od 107 metara. Oivičeno je ulicama Milana Blagojevića Španca, Borskom, Vareškom, Srzentićevom i I šumadijske brigade...

Nekad je Banjica bila upisana na kartama kao breg. To govore podaci iz prethodna dva stoleća, kao i Rista Nikolić u knjizi "Okolina Beograda", objavljenoj davne 1903. Tamo piše da se:
"iz poznijeg vremena zna, na primer, da je na Banjičkom brdu bilo mesto gde su Rimljani spaljivali mrtve u III veku nove ere".



Danas se, sve više, za taj deo grada, oivičen Bulevarom oktobarske revolucije, zatim ulicama Neznanog junaka, Crnotravskom, Borskom, Milana Blagojevića Španca i Velisava Vulovića, Banjičkim vencem i Ljutice Bogdana - naziva Banjički vis. Oznaka da je to "brdo" -  nema, mada je visina Banjice 198 metara, što je više nego dovoljno. Naselje Banjica, dobilo je naziv po potoku pokraj kog se izgrađivalo...



Dedinje

Poznato brdo je Dedinje. Dedinje se u geografskim kartama iz XVIII veka pominje kao "Dedinberg" – u prevodu Dedinjsko brdo. Na njemu se 1789. nalazio austrijski logor, a bilo je omeđeno današnjim ulicama Teodora Drajzera, zatim Bulevarom oktobarske revolucije, Ulicom Velisava Vulovića, s jugoistočne strane Milana Blagojevića Španca i Rakovičkim drumom. U međuvremenu, dobilo je kraći naziv Dedinje, mada se, danas, često govori da su na Dedinju i površine Topčiderskog brda, Senjaka… u šta ne treba sumnjati, ima logike.
"Na Dedinju su, pre Drugog svetskog rata, podigli kuće i letnjikovce viđeni i ugledni trgovci, političari i ministri, "krem" onog vremena."

Tako je ovo brdo dobilo na visokoj ceni. Dedinje se i danas visoko kotira...

Ako niste čuli za Topčidersku reku, kraće, Topčiderku, onda niste ni za Topčider.



"O nazivu Topčiderskog brda postoje zvanični podaci. Naziv je, po svem  sudeći, dobilo spajanjem dve reči: turske – tobdžija (onaj koji lije topove!) i persijske – dare ili dere (dolina!). U pomenutoj knjizi gospodina Marinka Paunovića, kaže se:
"Prema nekim podacima, ovo je bilo mesto gde su Turci, prilikom opsade Beograda 1521, lili topove za napad na Beograd".
Pa dolaze ustanici, borci za oslobođenje od Turaka...

Godine 1831. knjaz Miloš (pogrešno knez!) je počeo uređenje Topčidera. U pismu od 24. februara on naređuje Tomi Vučiću Perišiću:
"… Postarajte se da u dogovoru s  kapetanom Stankovićem, put, duž i preko Topčidera, gde god iskvaren i od vode izlokan bude, dobro, opraviti, date. Nikakva kola ne puštajte da preko Topčidera idu, da livade ne kvare. Vi ćete se, pri tom,  postarati da nekoliko krečara nađete, da mi kreč peku jer sam namereniju neka zdanja u Topčideru rad graditi".

I, stvarno, od 1831. do, čak, 1834, knjaz  Miloš je u Topčideru sagradio sebi Konak, a na njegovoj gradnji, bili su angažovani i robijaši.

U knjizi Rajka Veselinovića "Građa za istoriju Beograda od 1806. do 1867" nalazi se podatak u dokumentu od 26. maja 1857. godine:
"Tapija o prodaji javnog vinograda i do njega ležeće njive na Topčiderskom brdu od strane Atanasija Jankovića, trgovca, dr. Janku Šafariku, profesoru Liceja, za 70 cesarskih dukata..."

A u dokumentu od 29. maja 1863. Nikola Hristić, ministar unutrašnjih dela, izveštava kneza Mihaila o događaju na Topčideru: "Gospodaru, noćas je pobeglo 4-5 robijaša koji su bili izvan Topčidera kao čuvari. Žandarmi-konjanici noćas u patroli naišli na jednog kod drva na Savi i pucali, ali je i on pucao, pa onda se negdi sakrio. Ne zna se kud su utekli..."

Visina prelepog Topčiderskog brda je 148 metara, a okruženo je bulevarima Vojvode Putnika i Oktobarske revolucije, kao i ulicama Teodora Drajzera i D. Radenkovića...
"Milićevo brdo između Višnjice i Slanaca, zabeleženo je i na kartama iz prošlog veka. Spominje se u knjizi Riste Nikolića, objavljenoj 1903. Osim pomena naziva,  nikakvih drugih podataka nema. Brdo je, inače, visoko 279 metara."

Mitrovom i Glumčevom brdu nema nijednog objašnjenja u knjigama. Očigledno zato što su naselja, na njima podignuta, skorašnjeg porekla. Ni današnji hroničari, profesori Univerziteta i poznavaoci istorije Beograda ne mogu da objasne otkud nazivi ovih brda...

Dalje...

Na karti Beograda iz 1925, zapisano je da se Stojčino brdo nalazi "negde na pola puta od Konjarnika prema Malome Mokrom Lugu". Njegova visina je 253 metra.

Po kom je ovo brdo dobilo naziv, ko je Stojča, ne zna se. Kao što treba da se objasni poreklo naziva Orlovog brda. Otkud, tu, orlovi, kad nema visine za (živuće) orlove! Visina je 266 metara, dosta visoko!  Da li su, nekad, na tom uzvišenju-brdu, orlovi svijali gnezdo – nije poznato. Ja sumnjam, mada... Život, i te kako, ume da iznenadi. Podatak, iz moje ruke: na Vidikovcu, jedne godine, pre desetak-dvanaestak, stojimo, mi, nas nekoliko, na autobuskoj stanici u smeru ka poslednjoj stanici-okretnici i lepo vidimo kako se veoma visoko jate neke ptice iznad najvišeg solitera na Vidikovcu. A jedan reče: sokolovi! Prema ovom, Vidikovac bi se mogao, mirne duše, nazvati i Sokolovac, ali, nije zaživelo, a nije niko ni predložio, koliko znam... Na otprilike istom geografskom odredištu, današnjoj okolini Mirijeva, nalazi se i Ćurtovo brdo. O kom Ćurti je reč, ne zna se... A gde su ostala:  Maleško, Vodičko, Starac Vasino, Lisasto, Moračko, Erino, Nikino brdo... ima ih koliko hoćeš... a biće ih, još, i više... Kako se Beograd bude širio, biće novih brda!

Za Maleško brdo koje može da se nađe na kartama s početka XX veka, isto tako nema podataka. Nalazi se na padini Vračarskog visa, iznad današnje raskrsnice "Mostar", preko puta Beogradske pivare. Na njemu se nalaze nova zdanja i nekoliko bolnica...

S platoa Spomenika Neznanom junaku na Avali, vidi se Vodičko brdo. Između Vinče i Ritopeka, proteglo se Starac-Vasino brdo, na visini od 209 metara. O Stanovačkom brdu između Višnjice i sela Slanci nema drugih podataka osim pomena na karti iz daleke 1906. Kao što nema pomena ni o Lisastom brdu iznad sela Leštana, zatim o Lozovičkom brdu koje se nalazi nedaleko od Boleča na visini od 209 metara i Moračkom brdu koje "susrećemo" ispred Umke, ako dolazimo iz pravca Beograda...




O Pašinom brdu ima mnogo podataka. Dobilo je naziv u vreme Prvog srpskog ustanka, a posle ubistva Sulejman-paše, beogradskog vezira, 1807. On je, napuštajući Beograd s celom svojom svitom, naslućujući prave namere ustanika, hteo da im lukavo zavara trag. Umesto da krene Carigradskim, on se zaputio Kragujevačkim drumom, a zatim jednim poprečnim putem napravio zaokret (strategija!) preko brda koje je bilo pod retkom šumaricom, želeći da izbije na Carigradski put. Međutim, Karađorđevi ustanici su ga u stopu pratili, "prokljuvili" mu namere... i, kad je došao do nekog "istočnika" (izvora) ubili su i njega i njegovu brojnu pratnju.

Brdo kojim je hodio paša, nazvano je Pašino brdo, a izvorište Pašina česma. Kasnije će gospođa Menka Veljković, pišući o predgrađu Bulevara vojvode Stepe u knjizi "Prilozi za poznavanje gradova u našoj zemlji", objavljenoj u Beogradu 1931,  reći da će izgradnja Naselja vojvode Stepe na Pašinom brdu, početi 1922:
"Kuće su male i bez sprata, od slabog materijala, većinom pravljene od nestručnjaka i bez ikakvog plana. Podignute su na brzu ruku, izvesno će u skorom vremenu ustupiti mesto velikim zgradama, kad ovo predgrađe bude sastavni deo Beograda. Stanovnici su radnici, činovnici, zanatlije i trgovci. Ima dosta bakalnica, hlebarnica i piljarnica…"

Ovo brdo je inače, oivičeno Kragujevačkim drumom, zatim Ulicom vojvode Gligora, s juga i jugozapada, Čuburskim potokom sa severa i severozapada, ulicama Vojislava Ilića i Grčića Milenka s istoka". I danas neke od ovih ulica nose iste nazive. Visina Pašinog brda, koje se dvadesetak godina posle Drugog svetskog rata zvalo Lekino brdo, je 151 metar...

Erino brdo...

A ko je Era?

Tačnih podataka o Erinom brdu, visokom 280 metara, koje se nalazi iznad Grocke,  nema. Ako se i znalo, zaboravilo se. "Kao što nema ni zanimljivosti o Golom brdu, visina 248 metara, koje se proteglo između Velikog Mokrog Luga i Kumodraža. Ni Veliko brdo, visina 201 metar, nije zavredilo pažnju hroničara. Sasvim je mogućno po veličini kao što se pretpostavlja da je Belo brdo na visini od 252 metra iznad Ritopeka, zračilo nekom belinom."

Iznad sela Sinovec i Gradine, na obali Dunava, upisano je u starim kartama Nikino brdo. Ni ovaj naziv nije jasan. Njegova visina je 257 metara. Bližih podataka ko je  Niko ili Nika – nema.

A, takođe, nema podataka ni o Žutom brdu koje se nalazi južno od Velike Moštanice,  na visini od 200 metara...
Ukratko, ako znate detaljniji "istorijat" nekog od ovde navedenih naziva, bilo bi korisno  da nam "dobacite", da ne odnese, baš, sve, neumitan "zub vremena".

BEOGRAD

DVOROVI NA DEDINJU

Na najvišem brežuljku beogradskog Dedinja kralj Aleksandar Karađorđević je na zemljištu koje je kupio od Patrijaršije 1924. počeo da gradi najpre Kraljevski, a deset godina kasnije i Beli dvor koji je namenio prestolonasledniku Petru Drugom i kraljevićima, Andreju i Tomislavu

Prostrana ravnica, dve reke i planina Avala, koja se preko dvadesetdevet brda spušta do njihovog ušća, daju Beogradu lep položaj i beskrajne vidike. Svako beogradsko uzvišenje ima svoje čari, ali dedinjsko je jedino koje može da ugrozi primat kalemegdanskog "Brega razmišljanja".



Mapa lokacije Dedinja

Pogled ka severu se preko Topčiderske reke zadržava na šumovitim padinama Košutnjaka, na severoistoku se pruža topčiderska udolina, a iza nje pažnju mame brdo Senjak i reka Sava sve do ušća u Dunav. Sunce zalazi nad rakovičkom dolinom, a na jugu se izdiže Avala.

Po uzoru na Versaj

Brežuljak na Dedinju su Karađorđevići otkupili od Patrijaršije 1924. i tokom narednih pet godina se posvetili izgradnji Kraljevskog dvora. Drugi dvor u kompleksu na Dedinju, Beli (nazvan tako zbog belog bračkog kamena od kojeg je građen), započet je 1934. a završen 1936. godine. Zapravo, na dedinjskom brdu je prvo podignuta seoska ili "slamnata kuća" u kojoj je boravio kralj dok je dvor građen.



"Slamnata kuća"

Kasnije su u njoj bile učionice za mlade prinčeve, a potom je služila kao gostinska kuća i po nekim pričama, bila najprisluškivaniji objekat tokom četrdeset posleratnih godina.

Jednospratno zdanje Starog ili Kraljevskog dvora u srpsko-vizantijskom stilu, od bračkog kamena, su projektovali vodeći arhitekti tog vremena: Živojin Nikolić i Nikola Krasnov.



Stari ili Kraljevski dvor

Zgrada dvora je tremom sa elegantnim stubovima povezana sa porodičnom crkvom građenom po uzoru na onu u manastiru Studenici. Posvećen je sv. Andriji Prvozvanom. Ispred dvora se nalazi paviljon od belog kamena i otvoreni bazen.



Otvoreni bazen

U parku, rađenom po uzoru na versajski, nalaze se mnogobrojne skulpture poznatih vajara, među njima Ivana Meštrovića koji je bio veliki prijatelj kralja Aleksandra. U prizemlju dvora se nalaze svečani hol, Plavi i Zlatni salon, trpezarija, kraljev kabinet, biblioteka i "intimna" bašta. Nameštaj, tapiserije, slike, ukrasi i knjige izložene u ovim prostorija ma su od neprocenjive vrednosti, ali pažnju mnogo više privlače prostorije u suterenu.

Ulazni salon dočarava dvorac Ivana Groznog. Bilijarska sala je oslikana temama iz naše epske poezije a u Malom salonu su grbovi Karađorđevića uklonjeni, i umesto njih su naslikane zvezde petokrake.

Bioskopska sala u kojoj je posle Drugog svetskog rata rado boravio Josip Broz Tito, danas je, zbog izuzetne akustičnosti, omiljeni prostor mladih prinčeva gde slušaju muziku. Na spratu se nalaze privatni apartmani.

Jedno su planovi a drugo život

Izgradnju Belog dvora po projektu arhitekte Aleksandra Đorđevića, kralj Aleksandar Prvi za počeo je privatnim sredstvima 1934. godine i namenio ga za rezidenciju sinovima.



Beli dvor

Međutim, nije doživeo završetak radova – samo dva meseca kasnije, 9. oktobra, ubijen je u atentatu u Marseju. Gradnju je okončao knez Pavle koji je u njemu živeo sa porodicom sve do aprilskog sloma 1941. godine. Poznat kao veliki ljubitelj umetnosti i jedan od najvećih evropskih kolekcionara, opremio ga je vrednim umetničkim delima.

Neutvrđen deo tog blaga je po završetku Drugog svetskog rata nepovratno nestao. Posleratni stanari su opustošili i retuširali zidove kraljevskih dvorova, a za sobom ostavili samo poneki grob…

Sadašnji stanar, princ Aleksandar Drugi, smatra da je bilo dosta prekrajanja istorije i ne želi ništa da uklanja iz dedinjskih dvorova.

Metropola na 20 brda


RIMLJANI se hvale da njihov grad leži na sedam bregova, a Beograđani mogu da kažu da njihov grad živi na više od 20 brda i bregova. Neravan teren, ali i burna istorija i smena različitih vladara odneli su u zaborav nazive koje su nekada nosila beogradska uzvišenja, pa danas istoričari ne mogu sa sigurnošću da tvrde kako su nastajala neka od njihovih imena.
Nazivi koje su Beograđani nadevali svojim uzvišenjima nisu uvek bili tačni, jer naši preci nisu geografski precizno razlikovali brda i bregove. Kako nam je objasnio dekan Geografskog fakulteta Srba Stamenković, brda i bregovi imaju nadmorsku visinu između 200 i 500 metara.
- Razlika je u tome što brdo mora da ima dva vrha - objašnjava Stamenković.- Breg ima samo jedan vrh, pa iako ima dovoljnu visinu ne smatramo ga brdom. Naši preci su davali imena beogradskim brdima ne znajući za tu razliku. Tako mnoga uzvišenja imaju geografski netačan naziv, ali su to imena koja su uvrežena u narodu.
Kako nam je rekao kustos Muzeja grada Beograda Darko Ćirić, za nastanak nekih od imena beogradskih uzvišenja postoje pretpostavke ili predanja, dok se za druge sa sigurnošću može tvrditi kako su nastala.
- Banovo brdo dobilo je ime po Matiji Banu, diplomati i književniku, koji je prvi napravio letnjikovac sa vinogradom na tom prostoru - kaže Ćirić.- Pre toga ovo mesto su Turci zvali Ordija, što je bilo ime za veću vojnu jedinicu, dok su ga Srbi zvali i Golo brdo.
Zatim, postoji Banjičko brdo, koje je dobilo ime po mestu Banjici, a ono, opet po izvorima tople vode.
Vezirovo brdo je jugoistočni deo Topčiderskog brda, mesto gde se danas nalazi Beli dvor, ali sa sigurnošću ne može da se kaže po kojem veziru je dobilo ime.
Vračar se prvi put pominje na jednom turskom planu iz 1621. godine kao "brdo i veliko polje".
- On se deli na Istočni, Zapadni i Veliki Vračar, odnosno Zvezdaru - dodaje Ćirić.- Sve su to uzvišenja. Bulevar oslobođenja (bivši Bulevar JNA), u delu od Slavije do Franše D Eperea deli Vračar na Istočni i Zapadni. Istočni se proteže skoro do Karaburme i Zvezdare, a Zapadni od Mostara do Bulevara oslobođenja.
Egzotičan naziv ponelo je Goljino brdo, deo između Banjičkog puta i naselja Miljakovac dva. Izvesno je da je ime dobilo po nekom neuglednom nesrećniku, ali po kojem tačno, to se ne zna.
- Tu je i Dedinje, za koje danas ne postoje precizni podaci kako mu je nastalo ime - kaže dr Vidoje Golubović, autor knjige "Stari Beograd - topografski rečnik".- Stari hroničari ga prvo zovu "Dedija" i "Dedino brdo", ali se danas ne zna zašto.
Đurđevo brdo je prostor između Bulevara vojvode Mišića, vojvode Putnika, i ulica Vasilija Gaćeše i Vase Pelagića. To brdo je deo Senjaka.
Zeleno brdo se nalazi između Mirijevskog bulevara i Stojčinog brda, koje su pre Drugog svetskog rata zvali i Stajićevo. To je deo Zvezdare, a ime je dobilo po tome što je to bila potpuna golet obrasla samo travom. Istočni Vračar bi takođe mogao da bude tretiran kao brdo ili greben.
Četiri poznata brda koja danas okružuju Rakovicu pre Drugog svetskog rata uopšte se ne pominju. Tako Julino, Labudovo i Petlovo brdo sa jedne, kao i Kanarevo brdo sa druge strane nisu bili pominjani na mapama predratnog Beograda, da bi njihova današnja imena počela da se pojavljuju na geografskim kartama tek posle 1950. godine. Međutim, po kome su dobili imena, danas se precizno ne zna.
- Ni za Konjarnik se pouzdano ne zna kako je dobio ime - dodaje Golubović.- Prema jednoj od legendi bio je golo brdo pa su tu Beograđani dovodili konje zbog ispaše, i tako je i dobio ime.
Mirijevsko brdo dobilo je ime po selu koje se tu nalazi, a Košutnjak po košutama koje su nekada bile česti žitelji tamošnjih šuma. Pašino brdo danas češće zovu Lekino. Navodno su tamo Srbi ubili jednog Turčina, pa su ga prozvali Pašom. Neki su tvrdili da je brdo dobilo ime po Nikoli Pašiću, pa da su ga posle rata prekrstili u čast Aleksandra - Leke Rankovića.
Senjak je bio izletište starih Beograđana. Tamo su se, tokom letnjih žega dobrostojeći sklanjali u senke, pa odatle naziv Senjak. Sa druge strane, pretpostavlja se da je Straževica dobila ime po nekoj od bezbrojnih straža u vreme srpsko-turskih sukoba.
Terazijska greda ili Terazijsko brdo počinje od Gornjeg kalemegdanskog grada i doseže do Ulice kralja Milana. Ona deli Beograd na dunavsku i savsku padinu.
- Topčidersko brdo dobilo ime po Topčideru, prostoru koje se nalazi ispod samog uzvišenja - dodaje Ćirić. - Ime je dobilo po turskim rečima "tobdžija" i "dere" što znači artiljerijska dolina.
Čubura je uzvišenje koje ima status brega, a na turskom ova reč označava plitak izvor.
- I Torlak je brdo za turskim nazivom - dodaje Ćirić.- Ona može da ima dva značenja - po jednom, označava razmetljivca, dok po drugom predstavlja neiskusnog, neukog mladog čoveka.

BRDO LUDNICA
Još jedno brdo sa egzotičnim nazivom je Brdo Ludnica, koje je smešteno na uglu Kneza Miloša i Franše d Eperea, a ime je dobilo po Guberevcu. Dabome, ovakav naziv bio je u skladu sa ondašnjim beogradskim žargonom.

AVALA
JEDINA Beogradska planina je Avala. Samo nekoliko metara je nadvisila 500 metara nadmorske visine, pa je tretirana kao planina, a ne brdo. I ona ima tursko poreklo, od reči "havala", koja obeležava ustavu ili branu.





BRDA I BREGOVI
Banovo brdo
Banjičko brdo
Vezirovo brdo
Vračar
Goljino brdo
Dedinje
Đurđevo brdo
Zeleno brdo
Stojčino brdo
Julino brdo
Labudovo brdo
Petlovo brdo
Kanarevo brdo
Brdo Ludnica
Mirijevsko brdo
Mokroluško brdo
Lekino (Pašino) brdo
Senjak
Straževica
Terazijsko brdo
Topčidersko brdo
Torlak


(Beogradska ka5anija)

Samo dve planine



Doskora je jedina beogradska planina bila Avala. Za samo nekoliko metara premašila je 500 metara nadmorske visine, pa se tretira kao planina, a ne brdo. I ona ima tursko poreklo, od reči „havala“, koja označava ustavu ili branu.
Međutim, širenjem Beograda, u sastav grada ušla je i planina Kosmaj.

Popis brda



Banovo
Banjičko
Belo
Brdo Ludnica
Vezirovo
Veliko
Vračar
Glumčevo
Golo
Goljino
Dedinje
Đurđevo
Erino
Žuto
Zeleno
Julino brdo
Kalemegdan
Kanarevo
Labudovo
Lekino (Pašino)
Milićevo
Mirijevsko
Mitrovo
Mokroluško
Petlovo
Senjak
Stojčino
Straževica
Terazijsko
Topčidersko
Torlak

Da li ste znali da je Beograd grad sa najviše brda u Srbiji? Više od 30 brda i bregova objedinilo je naš glavni grad. U to su se žitelji prestonice mnogo puta uverili kada su u prošlosti morali da nepostojeći prevoz zamene turom pešačenja.



Svi znaju za Banovo, Julino, Topčidersko, Petlovo brdo... A da li ste čuli za Belo, Goljino, Glumčevo, Đurđevo, Stojčino brdo?

Za nastanak nekih od imena beogradskih uzvišenja postoje pretpostavke ili predanja, dok su druga zbog burne istorije i smene različitih vladara otišla potpuno zaboravljena.

Kanarevo brdo je pre Drugog svetskog rata navodno bilo u privatnom vlasništvu Ruže Kanar, udovice čoveka po kome je ceo kraj dobio ime. Brdo je nacionalizovano, a prvi znaci urbanizacije bili su vidljivi šezdesetih godina prošlog veka, kada su počeli da niču zgrade i soliteri, a ubrzo je puštena i prva gradska linija 47.

Julino, Labudovo i Petlovo nisu bili pominjani na mapama predratnog Beograda, da bi njihova današnja imena počela da se pojavljuju na geografskim kartama tek posle 1950. godine. Međutim, po kome su dobili imena, danas se precizno ne zna.

Banovo brdo dobilo je ime po Matiji Banu, diplomati i književniku, koji je na tom prostoru prvi napravio letnjikovac s vinogradom. Pre toga ovo mesto su Turci zvali Ordija, što je bilo ime za veću vojnu jedinicu, dok su ga Srbi zvali i Golo brdo.

Vračar se prvi put pominje na jednom turskom planu iz 1621. godine kao „brdo i veliko polje“. On se deli na Istočni, Zapadni i Veliki Vračar, odnosno Zvezdaru. Istočni se proteže skoro do Karaburme i Zvezdare, a Zapadni od petlje Mostar do Bulevara oslobođenja.

Zvezdara: na vrhu brda ranije poznatog kao Veliki Vračar 1932. podignuta je astronomska opservatorija, odnosno zvezdarnica, po kojoj su ovaj kraj, a kasnije i opština, dobili naziv.

Mirijevsko brdo dobilo je ime po selu koje se tu nalazi.
Košutnjak duguje svoje ime košutama koje su nekad bile česti žitelji tamošnjih šuma.
Lekino brdo se nekada zvalo Pašino! Navodno su tamo Srbi ubili jednog Turčina, pa su ga prozvali Pašom. Neki su tvrdili da je brdo dobilo ime po Nikoli Pašiću, pa da su ga posle rata prekrstili u čast Aleksandra - Leke Rankovića.

Topčidersko brdo dobilo je ime po Topčideru, prostoru koje se nalazi ispod samog uzvišenja. Ime je dobilo po turskim rečima „tobdžija“ i „dere“, što znači artiljerijska dolina. Čubura je uzvišenje koje ima status brega, a na turskom ova reč označava plitak izvor.

PETAO I LABUD

Na 205 metara nadmorske visine, na samom ulazu u Beogradu, leži Petlovo brdo. Oivičeno je Mrakovačkom ulicom, zatim Rasinskom, Tuzlanskom i Ulicom Omladinsko šetalište. Stariji žitelji nekada daleke periferije grada, reći će vam da je ono dobilo ime po nekom petlu, ali tačnih podataka nema.



Za Labudovo brdo postoji sijaset priča mada se poreklo imena, ipak, ne zna. Smešteno je između Gočke ulice, ulice Serdara Janka Vukotića i Jedanaeste krajiške divizije. Da li su novodoseljenim građanima soliteri iz daljine izgledali kao beli labudovi ili je život u njima labudova pesma, nije poznato. Najverovatnije je da su prihvatili šifru pod kojom je urađen projekat Aleksandra Đokića, arhitekte, i saživeli se sa nazivom Labudovo brdo.

MATIJA BAN

Prostor iznad Makiša, koji se u kartama austrijskog porekla sa početka XIX veka, naziva Repiško brdo, kasnije Ordija i Golo brdo, početkom sledećeg stoleća dobija naziv po Matiji Banu, Srbinu rođenom 1818. godine u Petrovom selu, kraj Dubrovnika. On se, prema podacima iz knjige Marinka Paunovića “Beograd – večiti grad”, doselio u Beograd i 1861. godine “podneo molbu Beogradskoj opštini da mu se proda zemljište na brdu daleko izvan Beograda, da tamo sagradi lep i prostran letnjikovac u srpskom stilu”.



Odbornici su odlučili da mu traženo zemljište poklone, a ne prodaju, smatrajući da je to ovaj veliki rodoljub zaslužio. Inače, Matija Ban je obavljao poverljive poslove za srpsku vladu i istovremeno se bavio književnošću. Uz njegovo ime ostalo je zapisano da je 1849. godine u Dubrovniku pokrenuo zabavnik koji se zvao “Dubrovnik”. Po njemu se ceo kraj u početku nazivao Banovac, a posle njegove smrti 1903. godine: Banovo brdo. Najviša tačka ovog uzvišenja je u ulici Kneza Višeslava, na 216,68 metara nadmorske visine.

LEGENDA O HRABROJ BABA JULI

Na Julinom brdu, sa kojeg se nebu pod oblake uzdiže 15 solitera, u doba Prvog srpskog ustanka, živela je baba Jula. Bila je veliki rodoljub i prilikom svakog napada Turaka pomagala ustanicima. Jedne noći, kaže legenda, Turci su iznenada napali srpsku vojsku. Videvši da je stanje kritično, baba Jula je, uz pomoć nekoliko ustanika, zapalila velike iskrčene panjeve i gurnula ih niz padinu. Vatrene buktinje su omele i zbunile Turke, što je omogućilo ustanicima da se priberu i odbrane od napada. Vrh Julinog brda nalazi se u ulici Poručnika Spasića i Mašere i doseže 124,23 metara nadmorske visine.

ĐORĐE KANARA



Kanarevo brdo, nekada Goljino brdo, počelo je da se izgrađuje između dva svetska rata. U “Detaljnom urbanističkom planu za Košutnjak i Dedinje” iz 1984. godine, piše da je: Kanarevo brdo teren na kojem je krajem treće decenije našeg veka, podignuta ‘Prva železnička kolonija’“. Ona se nalazi na periferiji imanja Đorđa Kanare, rentijera, po čijem je imenu nazvano i obližnje, Kanarevo brdo. S ostalih strana, severne i severoistočne, teren je bio prirodno oivičen prugom Beogad – Požarevac i naglom strminom prema Dedinju. Sve do podizanja železničke kolonije ovo područje bilo je nenastanjeno.

Urbanističkim projektom iz sredine dvadesetih godina predviđenim “vrtnim gradovima” kao minijaturni isečak “vrtnog grada” i ova kolonija imala je središnju saobraćajnu aveniju (ulica Pere Velimirovića) kao svoj javni centar. Parcele su približno jednake i pretpostavljaju porodične zgrade, vile u središtu sa dovolno okolnog prostora za odmor i zabavu. Posle drugog svetskog rata srušena je osnovna šema “vrtnog grada” izgradnjom novih zgrada i solitera.

Očigledno da se od prvobitnog lokaliteta Kanarevog brda ime proširilo i na deo novoizgrađenog naselja u Rakovici, a ono je na visini od 107 metara. Oivičeno je ulicama Milana Blagojevića Španca, Borskom, Vareškom, Srzentićevom i I šumadijske brigade.

GDE SU RIMLJANI SPALJIVALI MRTVE



Prema podacima iz prethodna dva veka, kao i onim iz knjige Riste Nikolića “Okolina Beograda”, objavljene 1903. godine, Banjica je na kartama bila upisana kao breg. Tamo piše da se: “iz poznijeg vremena zna, na primer, da je na banjičkom brdu bilo mesto gde su Rimljani spaljivali mrtve u III veku nove ere”. Danas se ovaj deo grada, oivičen Bulevarom oktobarske revolucije, zatim ulicama Neznanog junaka, Crnotravskom, Borskom, Milana Blagojevića Španca i Velisava Vulovića, Banjičkim vencem i Ljutice Bogdana, naziva Banjički vis. Oznaka da je to brdo – nema, mada je visina Banjice 198 metara nadmorske visine. Naselje Banjica dobilo je ime po potoku pokraj koga se izgrađivalo.

DEDINBERG



Dedinje se u geografskim kartama iz XVIII veka pominje kao “Dedinberg”, u prevodu Dedinjsko brdo. Na njemu se 1789. godine nalazio austrijski logor, a bilo je omeđeno današnjim ulicama Teodora Drajzera, Zatim Bulevarom oktobarske revolucije, ulicom Velisava Vulovića, sa jugoistočne strane Milana Blagojevića Španca i Rakovičkim drumom. U međuvremenu je dobilo kraći naziv Dedinje. Tamo su, pre Drugog svetskog rata, kuće i letnjikovce podigli viđeni i ugledni trgovci, političari i ministri.

ODAKLE SU TURCI TOPOVIMA NAPADALI BEOGRAD

Ime je nastalo od dve reči: turske, tobdžija i dere (dolina), persijske. U knjizi Marinka Paunovića piše: “Prema nekim podacima ovo je bilo mesto gde su Turci, prilikom opsade Beograda 1521. godine lili topove za napad na Beograd“. A kasnije, 1831. godine, Knez Miloš je počeo uređenje Topčidera. U pismu od 24. februara iste godine on naređuje Tomi Vučiću Perišiću:

“… Postarajte se da u dogovoru sa kapetanom Stankovićem, put, duž i preko Topčidera, gde god iskvaren i od vode izlokan bude, dobro opraviti date. Nikakva kola ne puštajte da preko Topčidera idu, da livade ne kvare. Vi ćete se pri tom postarati da nekoliko krečara nađete, da mi kreč peku, jer sam namjereniju neka zdanja u Topčideru rad graditi”.

Zaista, od 1831. do 1834. godine, knez Miloš je u Topčideru sagradio sebi Konak, a na njegovoj gradnji bili su angažovani i robijaši.



U knjizi Rajka Veselinovića “Građa za istoriju Beograda od 1806. do 1867. godine” postoji dokument od 26. maja 1857. godine, u kome piše:

“Tapija o prodaji javnog vinograda i do njega ležeće njive na Topčiderskom brdu od strane Atanasija Jankovića, trgovca, dr. Janku Šafariku, profesoru Liceja, za 70 cesarskih dukata…”

A u dokumentu od 29. maja 1863. godine Nikola Hristić, ministar unutrašnjih dela, izveštava kneza Mihaila o događaju na Topčideru:

“Gospodaru, noćas je pobeglo 5 robijaša koji su bili izvan Topčidera kao čuvari. Žandarmi konjanici noćas u patroli naiđu na jednoga kod drva na Savi i pucali, ali je i on pucao, pa onda se negdi sakrio. Ne zna se kud su utekli…”

Visina Topčiderskog brda je 148 metara nadmorske visine, a okruženo je bulevarima Vojvode Putnika i Oktobarske revolucije, i ulicama Teodora Drajzera i D. Radenkovića.

MILIĆEVO, MITROVO, GLUMČEVO, STOJČINO…

Milićevo brdo između Višnjice i Slanaca zabeleženo je i na kartama iz prošlog veka. Spominje se u knjizi Riste Nikolića, objavljenoj 1903. godine. Osim pomena imena nikakvih drugih podataka nema. Brdo je, inače, visoko 279 metara.

O Mitrovom i Glumčevom brdu nema nijednog objašnjenja u knjigama. Očigledno zato što su naselja na njima podignuta, skorašnjeg porekla. Ni današnji hroničari, profesori Univerziteta i poznavaoci istorije Beograda ne mogu da objasne otkud imena ovih brda.

Na karti Beograda iz 1925. godine zapisano je da se Stojčino brdo nalazi negde na pola puta od Konjarnika prema Malom Mokrom Lugu. Njegova visina je tačno 253 metra. Po kome je ovo brdo dobilo ime ostaje da se razjasni. Kao što treba da se objasni poreklo imena Orlovog brda. Njegova visina je 266 metara. Na otprilike istom geografskom odredištu – današnjoj okolini Mirijeva – nalazi se i Ćurtovo brdo.



Za Maleško brdo koje može da se nađe na kartama s početka XX veka, isto tako nema podataka. Nalazi se u stvari na padini Vračarskog visa, iznad današnje raskrsnice “Mostar”, preko puta beogradske pivare. Na njemu se nalaze nova zdanja i nekoliko bolnica.

Sa platoa spomenika Neznanom junaku na Avali vidi se Vodičko brdo. Između Vinče i Ritopeka proteglo se Starac-Vasino brdo, na visini od 209 metara. O Stanovačkom brdu između Višnjice i sela Slanci nema drugih podataka osim pomena na karti iz 1906. godine. Kao što nema pomena ni o Lisastom brdu iznad sela Leštana, zatim o Lozovičkom brdu koje se nalazi nedaleko od Boleča na visini od 209 metara i Moračkom brdu koje susrećemo ispred Umke ako idemo iz Beograda.

SULEJMAN-PAŠA



Dobilo je naziv u vreme Prvog srpskog ustanka, preciznije posle ubistva Sulejman-paše, beogradskog vezira, 1807. godine. On je, napuštajući Beograd sa celom svojom pratnjom, naslućujući namere ustanika, hteo da zavara trag. Umesto da krene Carigradskim, on se zaputio Kragujevačkim drugom, a zatim jednim poprečnim putem preko brda koje je bilo pod retkom šumaricom, želeći da izbije na Carigradski put, ali Karađorđevi ustanici su ga pratili, a kad je došao do nekog istočnika ubili su i njega i njegovu pratnju. Brdo kojim je hodio paša nazvano je Pašino brdo, a izvorište Pašina česma.

Kasnije će Menka Veljković, pišući o ulici Vojvode Stepe u knjizi “Prilozi za poznavanje gradova u našoj zemlji”, objavljenoj u Beogradu 1931. godine reći da će izgradnja naselja Vojvode Stepe na Pašinom brdu, početi 1922. godine:

“Kuće su male i bez sprata, od slabog materijala većinom pravljene od nestručnjaka i bez plana. Podignute su na brzu ruku, izvesno će u skorom vremenu ustupiti mesto velikim zgradama, kada ovo predgrađe bude sastavni deo Beograda. Stanovnici su radnici, činovnici, zanatlije i trgovci. Ima dosta bakalnica, hlebarnica i piljarnica… Ovo brdo je inače, oivičeno Kragujevačkim drumom, zatim ulicom Vojvode Gligora sa juga i jugozapada, čuburskim potokom sa severa i severozapada, ulicama Vojislava Ilića i Grčića Milenka sa istoka”.

I danas neke od ovih ulica nose ista imena. Visina Pašinog brda, koje se dvadesetak godina posle drugog svetskog rata zvalo Lekino brdo, jeste 151 metar.

ERINO, NIKINO I ŽUTO BRDO…

Preciznih podataka o Erinom brdu, visokom 280 metara, koje se nalazi iznad Grocke, nema. Kao što nema ni zanimljivosti o Golom brdu, visina 248 metara, koje se proteglo između Velikog Mokrog Luga i Kumodraža. Ni Veliko brdo, visina 201 metar, nije zavredilo pažnju hroničara. Sasvim je mogućno po veličini kao što se pretpostavlja da je Belo brdo na visini od 252 metra iznad Ritopeka, zračilo nekom belinom.

Iznad sela Sinovec i Gradine na obali Dunava upisano je u starim kartama Nikino brdo. Njegova visina je, prema podacima geodetske uprave Beograda, 257 metara. Bližih podataka ko je bilo Niko ili Nika – nema. Nema podataka ni o Žutom brdu koje se nalazi južno od Velike Moštanice na visini od 200 metara nadmorske visine.



Politikin Zabavnik, brojevi 1869 i 1870 (1987)