Životinjski astronauti: Stvarni pioniri svemirskih misija

WHO KNEW?

Ceo svet video je žabu koja se našla ispred objektiva fotoaparata tokom lansiranja NASA rakete.


Nasa/Instagram

Iako nije poznato da li je žaba preživela, ona svakako nije prva koja je “upletena” u svemirske misije.

Neke druge pripadnice njenog roda bile su mnogo uspešnije u svemirskim avanturama. Naime, NASA je 1970. lansirala Orbiting Frog Otolith sa žabama kako bi ispitala efekat bestežinskog stanja na pojavu “morske bolesti”. Inače, “otolith” u nazivu odnosi se na unutrašnje uvo, koje je inače glavni mehanizam ravnoteže.

Žabe su odabrane zbog sličnosti njihovog unutrašnjeg uveta sa ljudskim, a test je dokazao da se i žabe i ljudi zaista prilagođavaju i održavaju ravnotežu u svemiru.

Životinje se već decenijama koriste u svemirskim istraživanjima, a prve među njima lansirane van naše planete, bile su vinske mušice 1947. koje su imale ulogu u ispitivanju uticaja radijacije na velikim nadmorskim visinama.

Mušice su preživele, ali Lajka, prvi pas u svemiru kog su Rusi poslali u orbitu 1957. ali je uginula zbog pregrejanosti kapsule.

Četiri godine kasnije, u januaru 1961. NASA je lansirala šimpanzu Hema u projektu Merkur. Hem je treniran da pomera određene poluge i proverava da li bi čovek mogao da izvršava određene zadatke u svemiru.

Hem je briljirao u svojoj misiji i tri meseca kasnije, Alan Šepard postao je prvi Amerikanac u svemiru.

Ljudi i životinje od tada redovno putuju u svemir.

Животиње у свемиру

Технички, воћне муве које су САД лансирале 1946. у заробљеној немачкој V-2 ракети су биле прве животиње које су послате у свемир. Први сисар који је послан у свемир, пас Лајка, је путовала у совјетском Спутњику 2 1957. Пошто није постојала технологија која би вратила Лајку након лета, она је угинула од стреса и прегревања убрзо након што је стигла до свемира.



Године 1960. совјетски пси Стрелка и Белка су летели у Земљиној орбити и успешно су се вратили на Земљу. Амерички свемирски програм је увео шимпанзе из Африке и послао је на најмање две у свемир пре лансирања првог човека у орбиту. Корњаче које су Совјети лансирали у Зонду 5 су постале прве животиње које су летеле око Месеца (септембар 1968).

Prije čovjekova osvajanja svemira 60-ih godina prošlog stoljeća, svemirske agencije diljem svijeta slale su različite životinje kako bi testirale uvjete u kojima će se jednoga dana naći i čovjek. Dok su Amerikanci slali majmune, Rusi su se, mudrije, služili samo ženkama pasa. U počecima su tijekom leta mnoge životinje pogibale, a manje je poznato da su u svrhe istraživanja korištene i kornjače, štakori, ribe i žabe.



Prije svega zbog najveće sličnosti s ljudima, američka svemirska agencija kao pokusne životinje ponajviše je koristila majmune pri boravcima u suborbitalnim i orbitalnim prostorima. Tako su do 1962. godine u svemirske letove poslali desetak majmuna. Iako su fiziološki najsličniji ljudima, zbog svoje visoke inteligencije i preosjetljivosti, majmuni bi teže bili izvor korisnih rezultata.



Majmun Sam (foto: NASA)

Najpoznatije ime pokusnih majmuna 50-ih godina prošlog stoljeća u američkim krugovima bio je Albert. Ukupno šest majmuna nazvanih Albert bili su promatrani u uvjetima koji vladaju prilikom uzlijetanja te boravka u suborbitalnom prostoru. Ime Albert nije im donijelo sreću te su svi uginuli prilikom uzlijetanja, boravka u svemiru ili slijetanja letjelice. Poznati par majmuna koji su preživjeli let i povratak bili su makaki majmun Sam (na fotografijama) i njegova družica, također nazvana Sam. Uz majmuna Yoricka 1951. putovalo je i 11 štakora, koji su se svi živi vratili na Zemlju.



Laika (foto: Wikimedia Commons)

S druge pak strane, ruska svemirska agencija u vrijeme Sovjetskog saveza pametnije je odabirala pokusne životinje za svoje probne svemirske letove. Smatrali su kako su psi dovoljno pouzdani objekti za demonstraciju uvjeta koji bi jednako djelovali na čovjeka. Birali su samo ženke pasa jer su se lakše trenirale, a i po prirodi su ženke mirnije te podjednako staloženo mogu podnijeti stres prilikom uzlijetanja i boravka u bestežinskom stanju kao i ljudi. Svemirska kapsula Sputnik 2 nosila je svjetski poznatu kujica Laiku (na fotografiji) koja je, iako nije bila prva pokusna životinja za svemirske letove, bila prva koja je zapravo iskusila let u orbiti. Laika je pas mješanac kojega su znanstvenici doslovno "pokupili s ulice" i par mjeseci trenirali za svemirski let. Bila je stara oko tri godine, a uginula je nakon tri dana boravka u svemiru. Ruska svemirska agencija je između 1957. i 1961. godine u orbitu lansirala ukupno 13 kujica, od kojih je pet umrlo tijekom leta.

Dvije kujice koje su Rusi poslali u svemir i koje su se žive vratile bile su Belka i Strelka. Letjele su u Sputniku 5, a postale su svjetski poznate jer su prve životinje koje su se žive vratile na Zemlju. Strelka je kasnije rodila šest štenaca od kojih je jednog posvojila kćer tadašnjeg američkog predsjednika Johna F. Kennedya. Tijela Belke i Strelke danas se čuvaju u muzeju u Moskvi, a često su i dio putujuće izložbe po svijetu.

Uz majmune, glodavce i pse, neke svjetske svemirske agencije slale su i ostale životinje u svemir kako bi proučavale učinke leta i bestežinskog stanja na živi organizam. Tako je proučavanje bestežinskog stanja na osjetilo ravnoteže ispitivano na žabama koje bi sedam dana lebdjele u vodenom mediju bez učinka gravitacije. Boravak u bestežinskom stanju 60 dana nije bio problem ni za pokusnog pauka koji je nakon nekoliko pokušaja uspio isplesti mrežu. Znanstvenici su ispitivali njegovu sposobnost da osjeti djelovanje težine na mrežu, što koristi u prirodi kako bi osjetio potencijalne žrtve koje se zapletu u mrežu.



Projekt Sovjetskog saveza 1973. započeo je slanjem 11 bioloških kapsula - takozvanih Bion satelita - koje su služile za istraživanje utjecaje zračenja i bestežinskog stanja na različite biološke subjekte. Bion sateliti su sa sobom nosili kornjače, štakore, ribe, žabe, kukce, gljivice, biljke, različite sjemenke, jajašca te kulture stanica.

Dok se danas na svemirskim postajama standardno istražuju utjecaji boravka u svemiru na različitim malim životinjama, prve pokusne životinje bile su jedini način da se istraže utjecaji čovjekovog puta i boravka u svemiru. Neke životinje su nažalost dale svoje živote, ali, ako je tako kome lakše, u korist tehnološkog napretka koji je otvorio ljudima put za osvajanje svemira.

Počeci svemirskih putovanja: Daj šapu i osvoji kosmos!



Sjedi! Daj šapu! Uobičajene su komande koje većina vlasnika pasa svakodnevno izdaje svojim ljubimcima. Osvoji kosmos!, naredba je koju su Sovjeti izdali pedestih godina prošloga stoljeća desetinama pasa da bi utrli ljudima put do “zvijezda”.

Prvi su ruski “kosmonauti” pohvatani na moskovskim ulicama, ali obučeni u svemirska odijela užasnuli su Sjedinjene Američke Države.

Sovjetski savez je od 1951-1961 u svemir ukupno poslao 48 pasa, uglavnom ženki zbog pitomijeg karaktera. Dvadeset ih nije preživjelo eksperiment. Naučnici su razvili odijela koja podnose pritisak, stavili su im na glavu staklene kacige i trenirli pse da se naviknu na usku kapsulu u kojoj će boraviti. Čak su ih podvrgavali i testovima ubrzanja kako bi znali što se osjeća kad im se tjelesna težina poveća za pet puta.

Oleg Gasenko, saradnik Ruske akademije nauka tvrdi da naučnici te pse nisu u to vrijeme doživljavali kao životinje, nego kao kolege na istom radnom zadatku. Čak i kao prijatelje.

Sve je počelo 1950. godine gotovo nadrealnom slikom vojnika koji su naoružani hrenovkama mamili pse po moskovskim ulicama i u kavezima ih nečujno odvlačili. Jedini preduvjet je bio da psi budu mali, da bi stali u kapsulu svemirske rakete.

Na tajnom poligonu u južnoj ruskoj stepi kod Tjuratama, kasnije Bajkonura, životinje su pripremane za putovanje u svemir: liječnici su im implantirali senzore pod kožu, kako bi sa Zemlje mogli pratiti rad srca, puls i tjelesnu temperaturu. Elementi važni za izvlačenje zaključaka o utjecajima na čovjeka kojeg bi trebalo poslati u svemir.

Kobasica za heroja

22. jula 1951.godine u 4 sata, netom prije izlaska sunca dva su uličara: Desik i Cigan počeli pisati sovjetsku istoriju osvajanja svemira. Četveronošci su smješteni u usku kabinu u vrhu rakete koja je poletjela na visinu od 110  kilometara - u pogranično područje gdje, prema dogovorenoj definiciji, počinje kosmos.



Slika Lajke na poštanskoj markici

Naučnici su uživo gledali slike iz kabine gdje su se, snimani iz ptičje perspektive, mogle vidjeti dvije glavice pahuljasto bijelog krzna koje su se tako tresle da su više podsjećale na lutke klimavih glava. Desik i Cigan jedva su od silnog ubrzanja, mogli držati glave uspravnim, a njihov puls povećan je 4 puta, na 250 otkucaja u minuti.

Nakon što su dostigli planiranu visinu, i raketa se razdvojila, kapsula se krenula vraćati ka Zemlji. Na 7 kilometara nadmorske visine otvorio se padobran i dvojica “kosmonauta” sigurno su prizemljili. Liječnici su otvorili kapsulu i vidjeli dva prestrašena, ali zdrava  psa koji su se brzo utješili kobasicom i vodom.

U međuvremenu, Sergej Korolev naporno radi na poboljšanju rakete, odijela koja odolijevaju pritisku i savršenijim kacigama. On opravdano sumnja da i Amerikanci ubrzano rade na svemirskom programu i zna da ga samo nešto spektakularno može izbaciti u vrh. Kako kod partijskih vrhova, tako i u svijetu.

U to ime, on gotovo mjesečno katapultira, jednog za drugim, ulične pse u visine. Bars, Lisička, Piholka, Muška - sve su to zaboravljene heroine komunizma koje su umrle u službi nauke.

U svijetu najpoznatiji pas čija je smrt unaprijed planirana bila je Lajka. Nakon što su Sputnjikom 1, koji je tri sedmice iz svemira odašiljao samo “pip, pip, pip” signale, Amerima dokazali da su rame uz rame s njihovim svemirskim istraživanjem, Sovjeti su htjeli još jednom šokirati svijet.

Opijen uspjehom Nikita Hruščov si je zacrtao da će na 40-tu godišnjicu Oktobarske revolucije u svemir poslati prvo živo biće. Kujica Lajka stavljena je u, na brzinu sklepani, Sputnjik 2, poslana u orbitu iako raketa nije imala aparaturu za povratak. Unaprijed se znalo da se neće vratiti, ali Hruščov je mogao mahati “još jednim istorijskim događajem”.

Društva za zaštitu životinja pisala su dugačka pisma o tome kako se “Lajka nalazi sama u mraku svemira i s tugom gleda na udaljeni dom”. Ustvari, priznao je nedavno biolog koji je učestvovao u eksperimentu, sirota kujica nije živjela duže od nekoliko sati, od lansiranja. Tehnički nesavršeni modul se zagrijavao na preko 45 stepeni Celzija, Lajka je nešto pojela, zalajala, a potom je srce prestalo raditi. Sputnjik 2 je još 162 dana obilazio Zemlju, ukupno 2570 puta, s psećim lešom u sebi. Sve dok ga zemaljska atmosfera nije spalila.

Lajka je ostala sovjetska mučenica, po kojoj su šezdesetih bile nazvane cigarete. Tek 2008. godine napravljen joj je spomenik.

Super-zvijezde

19. augusta 1960. godine uslijedio je epohalni svemirski let. Bjelka i Strelka prva su živa bića koja su bila u kosmosu na mnogo savremenijem Sputnjiku 5. I što je važnije, žive su se vratile na Zemlju.



Preparirana Strelka u muzeju

Da bi se kandidovale za taj let i Bjelka i Strelka podvrgnute su, osim treninga, rigoroznoj selekciji. Morale su biti teške do 6 kilograma, visine do 35 cm, svijetlog krzna i umiljatog izgleda. Očigledno da je image bio važan čak i tada, čak i u svemirskim istraživanjima. Vjerojatno zbog Press konferencije koja je održana tri dana poslije povratka.

Nakon uspješno obavljene misije, dvije su kujice postale u Sovjetskom savezu super-zvijezde. Snimale su filmove, o njima su pisane knjige. Nakon smrti su preparirane i izložene u Muzeju kosmonautike u Moskvi.

Strelka i Bjelka otvorile su  put za novog heroja: čovjeka. 12.aprila 1961.godine Jurij Gagarin izbačen je u svemir, i sretno se vratio na Zemlju. Amerika je morala priznati da je izgubila utrku za slanje prvog čovjeka u kosmos.

Kao znak pomirenja ili kao utješnu nagradu, Nikita Hruščov, na vrhuncu Hladnog rata, šalje prvoj dami Amerike, Jackie Kennedy - Pušinku - kćerku čuvene Strelke, uspješne astronautice. Bilo joj je osam mjeseci kada je započela vrlo važnu diplomatsku misiju, a najviše se družila s Carolinom, predsjednikovom kćerkom.

Brzo nakon dolaska u Bijelu kuću, nakon što je prošla detaljnu pretragu za skrivenim mikrofonima i drugom špijunskom opremom (jer ipak je stigla iz Kremlja), Pušinka je  započela romansu s Charlijem. Terijer koji je od ranije živio kod Kennedyjevih i mala ruska mješanka su tako, godinama prije svih ostalih, u Washingtonu mirno živjeli.  A u duhu međunarodnog razumijevanja ostavili su iza sebe i mnogo potomaka.

U prvom leglu bili su Butterfly, White Tips, Blackie i Streaker. John Kennedy u šali je male psiće zvao pupnjiks, kovanicom koja proizilazi iz engleske riječi Puppy (štene) i ruske Sputnjik.


slobodnaevropa.

Mislite da je surovo što su majmune slali u svemir? Pogledajte šta su radili medvedima

Tokom pedesetih godina prošlog veka, Vojska SAD je koristila žive medvede kako bi testirala sigurnost najnovijih brzih bombardera. Konkretno, udrogirali bi medveda, onda ga postavili u avion, i tokom leta katapultirali iz sedišta. Medvedi su često bili povređeni, neretko i završavali sa izlomljenim lobanjama i unutrašnjim krvarenjem.



Medved posle probnog leta B-58

Vojni bombarder B-58 Hustler je napravljem tokom pedesetih, u jeku Hladnog rata. Bio je to daleko moćniji avion u odnosu na one koje je koristio SSSR, i to je ujedno prvi avion koji je mogao da leti duplo brže od brzine zvuka.

Kada je prototip razvijen, američka vojska je sa pravom želela da testira nove letelice, da bi se uverila da su sigurne za pilote.

"Dobrovoljci" su bili veliki crni medvedi. Najpre bi im dali sedative, a potom bi ih stavili na mesto pilota u avion. Medvede bi potom "katapultirali" iz sediša sa raznih visina, i pri raznim brzinama, kako bi se uverili da je taj sistem siguran i za pilote.



Medveda odnose na nosilima posle probnog leta

Medvede su često imali polomljene kosti, unutrašnje povrede, ali nijedan nije ubijen u ovim eksperimentima, tvrdi američka vojska.

Sa druge strane, Nacionalna akademija nauke navodi da su medvedi potom uspavani, tako da nisu konkretno bili ubijeni u eksperimentu, ali jesu ga platili životom.



bliconline