KORNELIJE STANKOVIĆ​


​
23.avgust 1831. Budim - 16.april 1865. Budim​
prvi srpski školovani kompozitor, melograf, dirigent, pijanista i muzicki pisac

Rođen je u srpskoj građanskoj porodici u Tabanu, srpskoj četvrti Budima. Ostavši rano bez roditelja, jedno vreme je živeo kod starije sestre u Aradu, gde je pohađao osnovnu školu i dva razreda gimnazije. Potom je prešao u Segedin, te kod brata Josifa u Taban, da bi pohađao i završio gimnaziju u Pešti (1849). Zahvaljujući moralnoj i materijalnoj pomoći porodičnih prijatelja, bračnog para Jelene i Pavla Riđičkog od Skribešća, 1850. godine otišao je na studije muzike u Beč. Kod uglednog dvorskog orguljaša, profesora Konzervatorijuma Simona Sehtera, među čijim je učenicima bio i Anton Brukner, izučavao je harmoniju i kontrapunkt i savladao osnove pijanističke tehnike. Raskošan muzički život i poduke bečkog profesora obeležili su najznačajniji deo, ali i završetak Stankovićevog školovanja. Neizlečiva bolest, tuberkuloza, mladom umetniku je onemogućila željeno muzičko usavršavanje u Rusiji.

Preminuo je u trideset četvrtoj godini, uoči Uskrsa, 4/16. aprila 1865. godine. Sahranjen je na srpskom groblju u Tabanu. Kada je ovo groblje iseljeno, njegovi posmrtni ostaci su preneseni na Budimsko groblje, odakle su na inicijativu Muzičkog društva „Stanković“ 1940. godine preneti u Beograd i sahranjeni na Novom groblju, u Aleji velikana.

Godine Stankovićevog umetničkog sazrevanja prožimala su burna politička zbivanja – revolucija 1848, apsolutizam Aleksandra Baha i snažna germanizacija, Krimski rat, slom apsolutističke Bahove vladavine i ukidanje Vojvodstva Srbije. U Srbiji, knez Mihailo Obrenović je uživao doba svoje druge vladavine. Nacionalni pokret Srba bio je već utemeljen borbom za narodni jezik i narodnu književnost, koju je vodio Vuk Stefanović Karadžić. Iako sam nije bio muzički pismen, Vuk je razumeo primedbu Jakoba Grima da zapise narodnih lirskih pesama treba dopuniti postojećim narodnim napevima.

Mladi Kornelije Stanković je u Vukovom radu našao direktne uzore za svoj sakupljački rad na polju narodnog stvaralaštva. Pristupio je sabiranju i obradi srpskih građanskih i narodnih napeva, a od 1854. godine i crkvenih melodija. Podsticaj za ovaj pionirski rad na utemeljenju nacionalnog stila u srpskoj muzici dobijao je od značajnih ličnosti i intelektualaca u Habzburškoj monarhiji i Kneževini Srbiji. Medu njima su bili: patrijarh srpski Josif Rajačić, ruski prota i poslanik u Beču Mihailo Fjodorović Rajevski, srpski knez Mihailo Obrenović, mitropolit Srbije Mihailo i knez crnogorski Danilo.​
​
​
​​
​
Svetovna muzika

Stanković je rad na zapisivanju i harmonizovanju građanskih pesama i narodnih napeva započeo ubrzo po dolasku na studije u Beč. Nakon prvih objavljenih harmonizacija, pod nazivom „Srbske narodne pesme“ (1851, 1853, 1854), objavio je još četiri zbirke (1858, 1859, 1862, 1863). Zabeležene građanske pesme, među kojima su i one na stihove popularnih srpskih pesnika (Jovana Jovanovića Zmaja, Ðure Jakšića, Vase Živkovića, Jovana Subotića, Ðorđa Maletića), obrađivao je kao četvoroglasne horske kompozicije, klavirske minijature ili varijacije za klavir (najpoznatije su varijacije „Što se bore misli moje“). Tokom 1861. i 1863. putovao je i beležio narodne napeve u Srbiji (Šabac, Loznica, Valjevo, Čačak, Užice, Kragujevac). Štampane zbirke narodnih pesama Stanković je posvetio crnogorskom knezu Danilu I, Srbkinjama, knezu Mihailu Obrenoviću i ruskom carskom poslaniku u Beču, Viktoru P. Balabinu, a pojedinačne klavirske kompozicije kneginji Juliji Obrenović i svojoj dobrotvorki, Jeleni Riđički.​

Crkvena muzika

Uz poduke bečkog profesora Sehtera, Stanković je napisao svoje prve dve „Liturgije“ (1851, 1852). Početni pokušaji mladog muzičara nisu bili u skladu sa tradicijom narodnog crkvenog pojanja, pa nisu sa oduševljenjem prihvaćeni ni od vernika ni od crkvenih velikodostojnika. Stanković je zato, na podsticaj ruskog prote Mihaila Rajevskog i uz podršku patrijarha Josifa Rajačića, započeo beleženje narodnih crkvenih napeva. U Sremskim Karlovcima (1855–1857) savremenim notnim pismom prvi put je zabeležio napeve gotovo celokupnog crkvenog repertoara. Harmonizujući potom većinu zapisanih jednoglasnih napeva za četvoroglasni hor, svom narodu je darovao neprocenjivo vrednu zaostavštinu: tri objavljene knjige pod nazivom „Pravoslavno crkveno pojanje u srbskog naroda“ (Beč 1862, 1863, 1864. i Beograd 1994, fototipsko izdanje), kao i 17 rukopisnih svezaka četvoroglasnih crkvenih pesama i pet zasebnih svezaka sa oko 400 stranica jednoglasnih napeva iz Osmoglasnika, Opšteg i prigodnog pojanja, Prazničnog pojanja iz Mineja, Trioda i Pentikostara.​

Doprinos radu pevačkih društava

Prvi srpski crkveni horovi i građanska muzička društva u Austrougarskoj i Srbiji do pojave Kornelija Stankovića su na bogoslužbenom i koncertnom repertoaru imali kompozicije ruskih autora i manje poznatih muzičara (Gotfrida Prejera i Benedikta Randhartingera iz Beča, Frančeska i Ðuzepea Sinika iz Trsta, Vajsa fon Berenfelsa iz Petrinje). Objavljivanjem Stankovićevih dela, horskim pevačima i dirigentima u Beču, Trstu, Zadru, Kotoru, Pančevu i Beogradu postali su dostupni novi harmonizovani napevi srpskog narodnog pojanja. Afirmaciji nacionalnog stila posebno je pogodovao i kratkotrajan (1863–1864) boravak Kornelija Stankovića na mestu dirigenta u Prvom beogradskom pevačkom društvu. Kao naslednik Milana Milovuka, Stanković je izvršio značajan preokret time što je umesto stranih kompozicija uveo srpske narodne pesme, harmonizovane za horski ansambl. Osnovao je i tzv. „priugotovni hor“, sa ciljem da članovima hora pruži dodatno, teoretsko obrazovanje. U težnji ka podizanju muzičkog obrazovanja u Srbiji, 1863. godine sastavio je i plan za osnivanje „Pravitelstvene škole muzike“, prve muzicke škole u Beogradu.​

Izvođačka delatnost

Osim što ih je priređivao i objavljivao, Stanković je zapise svetovnih i crkvenih melodija, uz svoje autorske klavirske kompozicije, izvodio i na koncertima. Nastupao je u Beču, Pešti, Budimu, Beogradu, Novom Sadu, Sremskim Karlovcima, Somboru, Pančevu, Sremskoj Mitrovici, Šapcu, Valjevu, Kragujevcu, kao solista pijanista i sa svojim prijateljem, akademskim slikarom i baritonom Stevom Todorovićem. Kao dirigent, nastupao je sa Prvim beogradskim pevačkim društvom, crkvenim horom u Budimu i horom koji je formirao u Beču sa grupom stranih pevača. Među posebno značajnima su dva Stankovićeva koncerta (1855, 1861) održana u čuvenoj sali bečkog Musikvereina.​

Napisi o muzici

O značaju negovanja i primene narodnog melosa u stvaralaštvu Stanković je i pisao u predgovorima svojih zbirki, pozivima na prenumeraciju i u privatnim pismima. Njegove misli su prepoznate kao biseri pisane reci o srpskom narodnom muzičkom stvaralaštvu.​

Priznanja

Za svoj melografski i stvaralački rad Stanković je od ruskog cara primio Orden kavaljerstva Sv. Stanislava. Pančevačko srpsko crkveno pevačko društvo, zagrebački „Humanitätsverein“, bečki Musikverein, „Preodnica“ i druga omladinska društva imenovala su ga svojim počasnim članom. Bio je veoma poštovan i voljen među saradnicima, poznanicima, prijateljima i učenicima. Stankovićev predani rad na očuvanju i negovanju srpskog narodnog stvaralaštva ostavio je dubok trag u muzičkoj i ukupnoj kulturnoj srpskoj istoriji. Njegovo delo je proslavljano kroz brojne napise, osnivanja pevačkih društava i drugih muzičkih ustanova koje nose njegovo ime. Na inicijativu prof. dr Danice Petrović, 1993. godine u Sremskim Karlovcima počela je sa radom Letnja škola crkvenog pojanja „Korneliju u spomen“.

Povodom 150-godišnjice Stankovićevog rođenja, 1981. godine, u organizaciji Srpske akademije nauka i umetnosti i Muzikološkog instituta SANU održan je naučni skup „Kornelije Stanković i njegovo doba“. Dvadeset pet godina kasnije (2006), održan je međunarodni naučni skup „Kompozitor i njegovo okruženje“, povodom 175-godišnjice rođenja Kornelija Stankovića i 150-godišnjice rođenja Stevana Stojanovića Mokranjca. Organizatori su bili Muzikološki institut SANU, Matica srpska i Akademija umetnosti u Novom Sadu. Zbornik radova sa prvog skupa (objavljen 1985.) predstavlja do danas najiscrpnije izdanje posvećeno Stankovićevom životu i delu.​