PRAVOSLAVNA NOVA GODINA: Srpski praznik nastao iz inata preživeo i kralja i Tita, i moderna vremena


Mnogi građani Srbije, ali i oni koji su se našli u gostima u našoj zemlji, večeras se spremaju za veliko slavlje. Naime, iako je Nova godina već proslavljena 31. decembra, i večeras se slavi. Ovo može delovati čudno nekome sa strane, ali je za Srbe postalo ’uobičajno’. Kako je došlo do ovog ’dupliranja’?

Neupućeni vam mogu reći da se Nova godina u Srbiji dočekuje i 31. decembra i 13. januara. Ipak, ovo je pogrešno tumačenje!

Naime, Nova godina se UVEK DOČEKUJE ISTOG DANA – 31. decembra.

„Zabuna" je nastala u korišćenju različitih kalendara. Ukazom kneza Aleksandra Karađorđevića 1850. godine Nova godina je uvrštena u državne praznike i od tada se proslavljala, prvo u krugu porodice, ali uskoro i još veselije po restoranima i kafanama širom države.

Godine 1919. Srbija je julijanski kalendar zamenila gregorijanskim, a razlika između njih iznosila je 13 dana. Ovo je krenulo da unosi popriličnu zabunu, pa se i Nova godina „duplirala".

Zbog toga nije greška tvrditi da je „srpska Nova godina" zapravo starokalendarska - ostatak praznika iz vremena kada se vreme računalo po julijanskom kalendaru.

Ipak, postoji i druga strane priče.

Julijanska Nova godina za Srbe predstavlja i jedan poseban praznik, originalan i „samo njihov” – nastao pomalo iz inata.

Prva zabeležena proslavljanja „duple" Nove godine bila je 1923. godine i nastala je kao znak protesta pokušajima iz Zagreba da se proslavljanje 13. januara potpuno zabrani.

U komunizmu se na proslavu Srpske nove godine mrko gledalo. U Arhivu Jugoslavije postoje dokumenti koji svedoče o postojanju naređenja da se striktno novogodišnji pokloni povlače iz prodaje u vreme verskih praznika. Postojala je i striktna naredba da 13. januara kafane moraju da se zatvore najkasnije do 22 sata.

Ipak, Srbi su nastavili da slave, ne toliko po kafanama, ali u krugu porodice i prijatelja.

Srpska nova godina je opstala i trajala i u vreme kada su pokušavali da je zbrane. Istrajala je u kraljevini i pod pritiscima pristalica crkvenog izjednačavanja kalendara, preživela je komunizam i otvorene zabrane, a održala se i u modernim vremenima.

Novu godinu 13. januara ponovo ne dočekuju samo Srbi. Nju slave i Rusi, Ukrajinci, Belorusi, Jermeni, monasi na Svetoj Gori, čak i pravoslavni Japanci. Od naših „komšija" lumpuju i Crnogorci, Makedonci i pravoslavci u republici Srpskoj.

U nekim delovima Srbije, Srpska nova godina se zove i Mali Božić. Rituali su slični kao i 7. januara – u kuću dolazi polažajnik, unosi se badnjak i lomi česnica.


dnevno.rs

Četrnaestog dana januara prema Novom, a 01. prema Starom kalendaru Srpska pravoslavna crkva obeležava dan kada se Sveti Vasilije Veliki, arhiepiskop kesarije Kapadokijske upokojio. Istog dana pravoslavni vernici obeležavaju „Mali Božić“, u narodu poznatiji kao Srpska ili Pravoslavna Nova godina.

Ova, druga Nova godina se proslavlja u većini pravoslavnih zemalja, ravnopravno sa standardnom Novom godinom, koja se obeležava 01. januara po Novom kalendaru.


U doba Kneževine, odnosno Kraljevine u Srbiji je Pravoslavna Nova godina obeležavana zvanično, na dvorovima, ali i u bogatijim i onim manje bogatim kućama, po vojničkim garnizonima, po kafanama… Priređivani su balovi, proslave i ljudi su na taj način održavali tradiciju pravoslavlja.

Sa donošenjem Zakona o izjednačavanju Starog i Novog kalendara, koji je usvojen ne tako davne 1919. godine, postepeno se smanjivao značaj Pravoslavne Nove godine. Tim pre što je to bilo doba Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, pa se prestaje i sa praznovanjem na dvoru, a posle završetka Drugog svetskog rata, sve ide u prilog proslavi standardne Nove godine. Kako su komunisti verovali da je „religija opijum za narod“, tako su se trudili da otuđe ljude od praznovanja bilo kog verskog praznika, a naročito: Božića, Nove godine i Uskrsa. Komunisti su sve činili da ljudi tog dana rade do kasno, kako ne bi mogli nigde na doček, a kafane su se massovno 13. januara zatvarale već u 22:00h.

Proslava Srpske Nove godine je bila zastupljenija u gradskim sredinama, jer se u seoskim područjima mnogo veći akcenat stavljao na proslavu Rođenja Gospoda Isusa Hrista, odnosno Božić.

Tek u poslednjim godinama minulog 20. veka se Pravoslavna Nova godina proslavlja masovnije. Pretpostavlja se da je to zato što se od tada organizuju dočeci Srpske Nove godine po gradskim trgovima, klubovima i restoranima.

saznajlako

Doček Nove godine je prastari religijski, društveni i kulturni događaj. Mnogi današnji običaji samo su osavremenjeni stari i paganski, koje su stari Sloveni doneli iz svoje postojbine, a kasnije obogatili običajima starosedelaca


Jedna od najstarijih proslava na svetu, doček Nove godine, ima razne forme, od tradicionalnih do nekih čudnijih, ali većini je zajedničko to što ljudima omogućava da se malo opuste nakon duge i naporne godine.

Nova godina predstavlja obnavljanje života, a običaji u toj najveselijoj noći gotovo su svuda isti i imaju slične izvore, koji potiču iz davnih vremena, kad je čovek ritualnim igrama pokušavao da savlada neshvaćene pojave u prirodi.

I kod Srba, ovo slavlje je prastari religijski, društveni i kulturni događaj. Mnogi današnji običaji samo su osavremenjeni stari i paganski, koje su stari Sloveni doneli iz svoje postojbine, a kasnije obogatili običajima starosedelaca.

U našim krajevima Nova godina počinje da se slavi najverovatnije tek od devetog veka, kad je većina Južnih Slovena primila hrišćanstvo.

Srpski stari običaji spoj su staroslovenske i starobalkanske tradicije kažu etnolozi. Praznik Kalende ili Koleda mnogi naučnici dovode u vezu sa praznovanjem Nove godine. To je prvi dan meseca od čega potiče i reč “kalendar”. Smatra se da je to prvobitno bio dan mladog meseca.

Kalende su nasleđene iz rimskog kalendara i svetkovale su se tokom srednjeg veka u celoj Evropi. Vremenom, Koleda kao praznična oznaka, prešla je i na sam praznik Božić.


Proslavljanje Nove godine je nastalo od svetkovine rađanja Sunca, a svi običaji imali su za cilj – da se »pomogne« suncu da nadvlada mrak i hladnoću, da se priroda ponovo probudi. Prskalice palimo umesto novogodišnje vatre, koja je nekad »pomagala« suncu da savlada mrak.

Tokom istorije, kako su se menjali religijski sistemi, menjali su se i kalendari, pa i dan kada se dočekuje Nova godina. U Srbiji su Nove godine stizale na Božić, i ređe na Srpsku novu godinu. Na selu se do Drugog svetskog rata proslavljao Badnji dan i Božić, potom Mali Božić ili Sveti Vasilije, praznik poznat danas i kao Srpska, pravoslavna, Nova godina.

Običaj darivanja postojao je i postoji u gotovo svim našim krajevima. Nekada su darovi uglavnom bili namenjivani deci, jer se u nekim sredinama verovalo se da Sveti Nikola donosi darove, pa darujemo decu slatkišima, orasima, jabukama, igračkama koje ostavljamo ispod jelke, ili onome ko prvi naiđe u kuću da čestita Novu godinu.

Tokom novogodišnjih praznika posebno ukrašavamo enterijer i eksterijer. Običaj da se vrata i prozori, trpeza i nameštaj u domu kite zimzelenim grančicama, lovorom, imelom, služe da nagoveste da će uskoro, posle duge zime, opet sve ozeleneti. Tako se ovo najkritičnije doba godine, kad se čini da je priroda na umoru, pretvara u radost ponovnog rađanja, obnavljanjem i pomaganjem njene životne snage.

A istorija jelke kao novogodišnjeg i božićnog simbola, prema predanju, vezuje se za Isusa Hrista. Međutim, zeleno drvo kao znak novog vegetacionog doba koje bi trebalo da nastupi, datira iz prehrišćanskog perioda kada su 21. decembra (u zimskoj kratkodnevici) antički narodi zelenim drvetom pomagali bogu Sunca da ponovo ojača.


Kićenje jelke u našim krajevima je novijeg datuma. Dolazi iz severnih krajeva današnje Vojvodine, početkom 20. veka, sa kulturom nemačkog stanovništva. Pretpostavlja se da je ovaj običaj došao u Nemačku u 16. veku iz Indije, u kojoj je i ranije bilo poznato kićenje drvceta svećama, i koje se tamo zvalo »drvo života«. Malo je poznato da se zeleno drvo – jelka, poistovećuje sa badnjakom.

Uvođenjem u službenu upotrebu gregorijanskog kalendara 1919. godine, prva Jugoslavija je ustanovila i za Srbe 1. januar kao prvi dan Nove godine, otkad se on kod nas praznuje kao državni praznik.

Jedan od najraširenijih simbola je novogodišnja parada. Stvaranje zaglušujuće buke koje potiče iz rituala teranja zlih demona, takođe se zadržalo u mnogim krajevima sveta – ali danas kao lupanje u lonce i tiganje, kucanje čašama, zvonom zvona, bubnjevima, sirenama, muzikom.

Kod gotovo svih naroda, pa i kod nas, ponoć se dočekuje upućivanjem najlepših želja i poljupcem koji nije samo deljenje trenutka euforije, već i zavet bliskosti u dolazećih 12 meseci.

(Telegraf.rs)