Bahusov hram, Balbek

ostaci Avgustovog foruma u Rimu i hram Marsa Osvetnika

Sakralne gradjevine, kao najbogatije i najvece u gradu, mozemo promatrati kao ogledalo drustva u kojem su nastale i odraz cele kulture jedog naroda. Tako je crkva, oduvek, osim za verske obrede, sluzila za drustvena okupljanja i bila je srediste kulturnog života. Kroz srednji vek, crkva je bila jedina galerija umetnosti, muzej slikarstva i skulpture, jedina koncertna dvorana u gradu, kolska ustanova … Ipak je prvenstveno sluzila duhovnim potrebama stanovnika, njihovom poimanju Boga i zivota. Naravno, ta shvatanja su se menjala tokom vremena, a s njima i arhitektura crkve.


Crkveno graditeljstvo ili crkvena arhitektura oznacava arhitekturu hriscanskih crkava koja se moze posmatrati u vremenima nastajanja pocev od ranog hriscanstva, do perioda postmoderne arhitekture. Umetnicki stilovi koji su uticali na razvoj izgleda i konstrukcije crkvenih zgrada od postanka hrscanstva do danas su:

Rano hriscanstvo
Predromanika
Romanika
Gotika
Renesansa
Barok i rokoko
Klasicizam, eklekticizam stilova i moderna
Postmoderna

RANOHRISCANSKA UMETNOST

U prvom triumfalnom trenutku hriscanske misli, umetnost je, kao i nauka i filozofija u onoj meri u kojoj je predstavljala izrazavanje bozanskog, pretpostavljala simbolican jezik. Freske u katakombama, mozaici u baptisterijima i bazilikama, kao i figurativne skupture koriste motive iz stvarnosti samo zbog simbolicnog znacenja koje se iza njih skriva. Golub kao simbol vecnog mira, jagnje kao simbol cistote bez greha, feniks kao simbol vaskrsnuca i besmrtnosti,riba kao znak prepozavanja hriscana, predstavljaju najuobicajnije teme.

Veliku ulogu u starohriscanskoj umetnosti imali su simboli (Anticka Grcka kao ni Rimska umetnost nije znala za simbole). Simboli su slozeni i tajnog su karaktera (iz bojazni od proganjanja), pa su predstavljani tajni znaci, u ciji su smisao bili upuceni samo posvceni. Tajnovita simbolika je bila jasna samo teoloski dobro obrazovanim vernicima.

Ako bi trebalo da izrazimo njihovu namenu u jednoj jedinoj recenici, treba navesti cuvenu izreku koja opravdava predstavljanje hriscanskih tema:
Quod legentibus scriptura, hoc idiotis pictura
Ili slobodno prevedeno slika prenosi boziju rec nepismenima.


Starohriscanska umetnost se razvijala u prvim vekovima nove ere na svim teritorijama Rimske imperije.Njen razvoj moze se pratiti od najstarijih ocuvanih somenika iz II veke pa sve do pojave umetnosti u doba seobe naroda i preromanike na Zapadu,odnosno do formiranja vizantijske umetnosti na Istoku.

KATAKOMBE

Umetnost katakombi se razvila posle II veka. Podzemna hriscanska groblja (katakombe) su jedini izvor za poznavanje rane hriscanske umetnosti. U podzemnim su se grobnicama sahranjivali hriscani, dok god je njihova religija bila zabranjena i progonjena. Jos uvek stoji na antickim osnovama, ali su teme drugacije dogadjaji iz Starog i Novog zaveta.
Pocetkom 4 v. umetnost izlazi iz katakombi i dobija propagandni karakter simbolickih vrednosti (mada su se i posle toga, do V veka hriscani sahranjivali u katakombama, po tradiciji, a posle toga katakombe su zabranjene).

najocuvanija rimska katakomba sv. Kalista

ulaz u katakombu sv. Kalista

katakomba sv. Priscila, Rim

Via Latina

Via Latina ( Latinski put) je bio rimski put u Italiji. Vodio je od Rima do prolaza u Mons Algidus u duzini od oko 200 km.
Katakombe Via Latine otkrivaju biblijske scene koje pripadaju najranije sredini IV veka.

zidna slika Samson i Lav, 350-400 g. u katakombama Via Latina

ARHITEKTURA BAZILIKA

Milanskim ediktom 313. g. hriscanima se priznaje sloboda veroispovedanja. Umetnost izlazi iz katakombi i pocinju se graditi bazilike, po uzoru na Rimsku arhitekturu. Dok je Grcko Rimski hram "stan" bozanstva, hriscanski hram sluzi za okupljanje vernika na molitvu, pa je to uticalo na njegov oblik i na dalji razvoj crkvene arhitekture. Za hram je potrebna prostrana unutrasnjost, koja omogcava okupljanje velikog broja vernika. Crkva se priblizava masama.

Hriscanska bazilika sacuvavsi ime i prvobitni arhitektonski oblik rimskih konstrukcija, namenjenih potrebama pravosudja, uoblicavala se kasnije u skladu sa potrebama novog kulta: glavni brod se zavrsava triumfalnim lukom, dok se prezbiterij (prostor iza glavnog oltara) pregraduje.

rekonstrukcija ranohrisanske bazilike

Rim, crkva sv. Sabine (unutrasnjost)

Santa Marija Madjore (istocna strana bazilike)

Santa Marija Madjore (zapadna strana bazilike)

Rim, Santa Maria Madjore
Bazilika Svete Marije Velike (talijanski: Basilica di Santa Maria Maggiore) antička je katolička bazilika u Rimu. Jedna je od četiri velike ili papinske bazilike.
Zvonik ove bazilike najviši je od svih zvonika rimskih crkava.

Rim, San Stefano Rotondo

Rim, kruzna kolonada Crkve sv. Konstanca

unutrasnjost Crkve S. Appolinare

apsida raskosnog mozaika Crkve S.Apolinare

Santa Sabina, Rome

cuvena anticka, drvena vrata ulaza u crkvu sv. Sabina u Rimu, najverovatnije datiraju iz 5.v.

Santa Costanza, Rome

Crkva Sv. Konstanca prvobitno je izgradjena kao mauzolej Konstantinovoj kcerci Konstantini

Sant'Ambrogio, Milan

VIZANTIJA

Vizantijska umetnost obuhvata umetnost koja je nastajala i razvijala se na prostoru Istocnog rimskog carstva (Vizantije) od V veka do pada Carigrada pod Osmanlije 1453. godine i potpunog sloma Vizantije. Njeno delovanje nije bilo samo ograniceno na prostor Vizantije, vec i na prostore drzava koje su bile pod njenim direktnim uticajem (Srpske oblasti, Bugarska, Ruske drzave, Mletacka republika, Napuljska kraljevina). Nastaje na velikom prostranstvu, a ono sto se kroz nju manifestovalo dozivljava tokom vremena vrlo znacajan razvoj. Ponikla je u Vizantu, drevnom Konstantinopolju ili Carigardu, sadasnjem Istanbulu, a podrucje gde se mogla sresti obuhvatalo je: Malu Aziju, Grcku, Srbiju, ostale balkanske zemlje, Rusiju i Italiju.

Vizantijska umetnost se razvijala tokom srednjeg veka, njena osnovna crta je religiozni pogled na svet. Karakterisu je blistave boje i snaga linija, bez individualnosti i perspektive, sa spljostenom formom. Za ukrasavanje gradjevina koriscene su freske i mozaici koji su prekrivali zidove, podove, svodove i kupole spajajuci u potpunosti arhitektonski sa likovnim sadrzajem.

Izmedju vizantijske i ranohriscanske umetnosti nema tacno odredjene demarkacione linije.

AJA SOFIJA

Aja Sofija, remek-delo arhitekture toga doba i jedan od velikih stvaralckih triumfa svih vremena.
Crkva Aja Sofija sagradjena je za vreme vladavine imperatora Justinijana (532-537), kada je Vizantijsko carstvo bilo na vrhuncu svoje moci. Ona je bila sediste patrijarsije Konstantinopolja vise od hiljadu godina. Njeno prvo ime bilo je "Velika crkva" zbog velicine, a kasnije je nazvana Aja Sofija. Zbog imena se misli da je posvecena Svetoj Sofiji. Međutim, posvecena je "svetoj mudrosti" Hrista. Nakon što je Konstantinopolj, sada Istanbul, potpao pod Turke pod vodstvom sultana Mehmeda Drugog, 1453. Aja Sofija je pretvorena u dzamiju. Godine 1935. turski predsjednik Kemal Ataturk pretvorio je Aja Sofiju u Ayasofija muzej. Justinijanske arhitekte Isidor Miletski i Antemius Tralski, fizicari i matematicari kreatori su spektakularne i revolucionarne crkve sa svodovima - najljepsi hram ikada sagradjene u to vreme. Punih hiljadu goidna, dok nije izgradjena katedrala u Sevilji, Aja Sofija nosila je titulu najvece crkve na svetu. Dimenzije Aja Sofije su 77 x 72 metra sa kupolama, precnika 33 metra i 62 metra visine.


Unutrasnji izgled crkve Sv.Sofija

9th-century mosaic of the Virgin and Child, the oldest of the surviving
mosaics in Hagia Sophia

Mosaic over the imperial entrance to the interior