ISTORIJA NOVOG SADA


Dunavski Gibraltar

Novi Sad je jedan od tri najveća grada u Srbiji – na svega sat vremena vožnje od Beograda. Iako nije konkurisao za mesto najlepšeg grada u zemlji, kada bi takav konkurs postojao, sigurno bi osvojio gran pri. Lepim i otmenim čine ga i Novosađani koji su, i u doba brze komunikacije, sačuvali ravničarski mir i prirodnu ljubaznost. Ispod ''petrovaradinske stene'', male panonske planine Fruške gore, nastao je grad na Dunavu – Novi Sad, koji postoji tek nešto više od 300 godina. Prvi put je spomenut 1694, dve godine pošto je počela gradnja Petrovaradinske tvrđave. Tu, na „Dunavskom Gibraltaru“, na 1255. kilometru ove reke, srednjoevropska Habzburška monarhija se podizanjem Tvrđave uzdigla iz pepela, posle turske opsade Beča 1683. godine. U trorečju Dunava, Tise i Save, gde su se sučelile tri civilizacije – hriščanskog Istoka, hrišćanskog Zapada i islama – našle su utočište brojne etničke i verske grupe. Srbi to tle nazvaše Vojvodinom, a drugi to prihvatiše. Ovaj prostor, i pre i posle Rimljana, ima zanimljivu istoriju dugog trajanja, brojnih naroda i kultura. Boravili su tu: Gepidi, Huni, Avari, Sloveni, Germani, Mađari, Vizantinci i Turci. Na ''petrovaradinskoj steni'', Rimljani su podigli utvrđenje, koje su kasnije Mađari obnovili, a Turci održali. Naspram Tvrđave, na levoj, močvarnoj obali Dunava, posle proterivanja Turaka, krajem 17. veka, Austrijanci su podigli mostobran, a oko njega je niklo naselje vojnika, zanatlija i trgovaca. Isprva je naselje nazvano Racko (Srpsko) selo, a
kasnije Petrovaradinski šanac. Kada se naselje uvećalo, posle prestanka ratova početkom 18. veka, građani željni slobode uspeli su, uz finansijski otkup od 80.000 forinti, da od carice Marije Terezije izdejstvuju status SLOBODNOG KRALJEVSKOG GRADA, pod imenom NOVI SAD. Bilo je to 1. februara 1748. godine.

Gde su mostovi?

Dunav je oduvek darivao i kažnjavao Novi Sad. Darivao – kada mu je davao vodu za piće i lađama donosio putnike, robe i ideje. Kažnjavao – poplavama. U ranijim vekovima Dunav je prelažen pontonskim mostovima. U 20. veku premošćavan je deset puta. Ratovi su rušili mostove. Novosađani su nekoliko godina posle bombardovanja (1999) govorili da imaju dva mosta nad Dunavom, jedan (pontonski) na Dunavu, a sedam u Dunavu.

Srpska Atina

Od samog početka, Novi Sad je bio višenacionalni grad. Najviše je uvek bilo Srba, a bilo je i drugih: Mađara, Hrvata, Slovaka, Rusina, Grka, Cincara, Jevreja, Rumuna, Roma i ko zna sve koga. Taj svoj multikulturni imidž sačuvao je do danas. Jedan putnik je o Novom Sadu 18. veka napisao: ,,Ovaj slobodni grad je znamenit primer šta sve može da učini tolerancija i trgovina.“ Od 1748. gradom je upravljao slobodno izabrani Magistrat. Novi Sad je tada imao 4.620 stanovnika. Prema dogovoru srpskog i nesrpskog stanovništva, naizmenično su se na čelnim funkcijama grada smenjivali pravoslavac i katolik. Početkom 19. veka, srpski prosvetitelj, reformator pravopisa Vuk Stefanović Karadžić, rekao je da je Novi Sad ,,najveće srpsko opščestvo na svijetu“. U Revoluciji 1848/9, grad je bombardovan i uništen. Nekom čudnom snagom, njegovi građani su ga obnovili u kombinaciji baroka i drugih arhitektonskih stilova, uzdigavši ga u drugoj polovini 19. veka u ,,Srpsku Atinu“. Posle Prvog svetskog rata i raspada Austrougarske monarhije 1918, Novi Sad je – kao i cela Vojvodina – svojom istorijskom odlukom ušao u sastav Srbije, odnosno novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, tj. buduće Jugoslavije. U 20. veku, Novi Sad je nastavio svoj tihi podunavski put razvoja u kulturnom i privrednom pogledu. Razvio se u moderan evropski grad s bulevarima i velikim građevinama, kao što je velelepna zgrada Banovine, jedan od simbola grada. Posle tragičnih događaja u Drugom svetskom ratu, kada je stradalo mnogo Novosađana, grad se naglo uvećao i proširio na sve strane.

Matica kulture

Od samog nastanka grada, njegovi građani brinuli su o svom duhovnom životu. Odmah su podizali crkve. Prve pravoslavne bile su: Nikolajevska, Saborna crkva sv. Georgija, Uspenska i Almaška. Sopstvene vernike okupljale su: rimokatolička, grkokatolička, reformatska, protestantska, jermenska crkva, a kasnije i jevrejska sinagoga. Uz crkvena zdanja, podizane su i škole. Novosađani su u 19. veku imali dve gimnazije: srpsku i mađarsku, te i druge škole. Negovan je kulturni život građanstva. Razvijano je knjižarstvo, novinarstvo i štamparstvo. Od kulturnih institucija osnovane su Srpska čitaonica (1845) i Srpsko narodno pozorište (1861). Ali najvažniji događaj bio je preseljenje Matice srpske u Novi Sad, 1864. godine. Matica srpska, najstarija srpska kulturna institucija novog veka, osnovana je u Budimpešti 1826. godine. U njenom krilu razvile su se i druge ustanove, kao Biblioteka Matice srpske, Galerija Matice srpske, Muzej Vojvodine,Muzej grada Novog Sada i dr. U doba nacionalnog romantizma i građanskog liberalizma, politički život u Novom Sadu i Vojvodini probudio je Svetozar Miletić, najveći političar kod Srba 19. veka. Njegov spomenik nalazi se na, u samom centru grada na Trgu slobode, gde je i zgrada nekadašnjeg Magistrata, danas Gradske kuće. Epitet ,,Srpska Atina“ zapravo je označio zlatno
doba kulture Novog Sada. Uz institucije, tome su najviše doprinele značajne ličnosti. Ovo je grad kratke istorije, ali zanimljivih ljudi i događaja. Ovde je početkom 20. veka živeo i Albert Ajnštajn sa svojom suprugom Milevom Marić-Ajnštajn.

Bogatstvo sadržaja

Na ovoj raskrsnici rečnih, drumskih i trgovačkih puteva, susretanja kultura i civilizacija, evropske i orijentalne ekonomije, nastali su već u XIX veku sajmovi. Na tradiciji vašara, stvoren je Novosadski Sajam, koji tokom cele godine održava izložbe evropskog značaja. Građanski život Novog Sada bi bio nezanimljiv bez kafana i zabava, ali i bez tradicionalnih kulturnih manifestacija. Štimung čuvenih starih kafana u
Novom Sadu se još oseća. Ali, savremeni život doneo je nove tradicije. U Novom Sadu se održavaju: pozorišni festival ,,Sterijino pozorje“, dečji festival ,,Zma jeve dečje igre“, pesnički susreti ,,Brankovo kolo“, Novosadske muzičke svečanosti, „Vojvođanska tamburica“, a odskora i letnji internacionalni rok festival ,,Exit“ na Petrovaradinskoj tvrđavi, kao i Festival uli čnih svirača. Novosađani se bave sportom od nastanka grada. Najstariji sportovi su konjički, streljaštvo i veslanje. Moderno doba donelo je nove, olimpijske sportove, u kojima su Novosađani osvajali brojne medalje. U Novom Sadu se svake jeseni trči ,,Novosadski maraton“, a postoji i ,,Fruškogorski maraton“ s druge strane Dunava. Leto Novosađani provode na svojoj reci, uglavnom na čuvenoj plaži „Štrand“.Tvrđava kao riznicaKad pređe na desnu obalu Dunava, čovek se nađe u Petrovaradinu. Ovaj biser barokne arhitekture, SUBURBIUM građen je kad i Petrovaradinska tvrđava, od 1692. do 1780. godine. Tvrđavu, fortifikaciju po sistemu maršala Vobana, na 112 hektara, krase brojni bastioni i kasarne. Danas je to civilna, kulturna riznica u kojoj se nalaze hotel ,,Leopold I“, restorani i izuzetna terasa - vidikovac. Tu je i Muzej grada Novog Sada sa vodičkom službom koja omogućava obilazak podzemnih vojnih galerija. Na Tvrđavi se nalazi i Istorijski arhiv grada Novog Sada, deo Akademije umetnosti Novosadskog univerziteta, ,,Atelje 61“ (radionica umetničkih tapiserije) i brojne umetničke galerije, radionice i kafei. Tvrđavom dominira čuveni toranj sa satom, jedan od vizuelnih simbola Novog Sada.

Zanimljiva okolina

Ako bi se od Petrovaradinske tvrđave pošlo dalje prema Fruškoj gori, tu su Sremski Karlovci, srpski pravoslavni duhovni centar sa najstarijom gimnazijom (1791) i bogoslovijom. Poznati su i po vinskim podrumima. Planina Fruška gora,čiji šumoviti vrhovi jedva prelaze 500 metara nadmorske visine, poznato je vinogorje. Zovu je još i ,,mala Sveta gora“, zbog čuvenih srpskih manastira (Krušedol, Hopovo, Grgeteg...) podizanih u doba seoba Srba pred Turcima. Kod Sremskih Karlovaca, na suprotnoj obali Dunava, leži čuveno selo Kovilj, sa poznatim srpskim manastirom. Koviljski rit je bogat retkim barskim biljem i pticama, ribolovnim i lovnim terenima. Tu su i nezaobilazne čarde u kojima se kuva riblja čorba i paprikaš, piju hladni špriceri (vino i soda-voda) i uživa u tamburaškoj muzici. Ako bi se krenulo uz Dunav, prema Futogu i Begeču, gde su omiljeni tereni ribolovaca i lovaca, idući dalje, došlo bi se do Čelareva. Tu se nalazi poznati arheološki hazarski lokalitet, dvorac Dunđerskih i velika pivara. I tako redom. Novi Sad i njegova okolina su zapravo nedeljiva, originalna urbano-ruralna, celina u kojoj sada živi oko 400.000 stanovnika, gostoljubivih ljudi, željnih susretanja sa svim dobronamernim putnicima namernicima, svih kultura, jezika i osmeha.


Izvor:novisad.rs