Evolucija stanovanja u Srbiji u poslednjih 100 godina


Izvor: Gradnja.rs





Saznajte kada su se uvedeni toaleti za goste ili kada je trpezarija postala sastavni deo dnevnog boravka, u našoj analizi arhitekture srpskih stanova.

S obzirom na to da trenutne društvene okolnosti u kojim se čovek nalazi utiču i na karakter njegove stambene jedinice, znatna je razlika u organizaciji i sadržaju današnjeg stambenog objekta i onog od pre sto godina. Stambena jedinica predstavlja mesto u kojem pojedinac ili čitava porodica obavljaju svoje svakodnevne potrebe i društvene funkcije. Kakve su potrebe, u odnosu na stanovanje, bile nekada a kakve sada predstavićemo kroz rezultate istraživanja prosečnog stambenih objekata u Srbiji u poslednjih sto godina.

Analizirani objekti bili su ili su i dalje deo urbane strukture Šapca. Najstariji primeri su u formi kuće, dok su primeri novijeg datuma, počev od 1958. godine deo stambenih zgrada.

1914: Kujna u svakom ćošku


Stambeni objekat iz 1914. godine, kada je otpočeo i Prvi svetski rat, karakteriše jednostavna forma kako unutrašnjosti tako i spoljašnjosti. Objekat je užom fasadom izložen ulici, dok se njegov sadržaj širio ka unutrašnjosti dvorišta, što je bilo i karakteristično za gradske objekte stambenog tipa iz ovog perioda.

Prostorije se nastavljaju u nizu i postoji više ulaza u kuću iz dvorišta. S obzirom na to da su porodice generacijski živele u istom objektu i da postoji više prostorija naznačenih kao “kujna”, stiče te utisak o mikropodeli objekta na nekoliko stambenih jedinica.

Osim glavnog objekta, koji je masivno zidan, postoji dodatni deo koji se nastavlja na glavni objekat u kom su smešteni još jedna kujna kao i šupa i vešernica. Ukupna površina objekta, zajedno s podrumom, iznosi 120 metara kvadratnih. Na predstavljenom planu postoji podatak da je kuća bila u vlasništvu stolara Milana D. MIlosavljevića iz Šapca.

Dvadesete: Dućani uz ulicu


Nakon završetka Prvog svetskog rata gradovi počinju postepeno da se obnavljaju, što se može videti i na stambenim objektima. U periodu između dva rata arhitektura stambenih objekata Srbije, uzore i ideje sve više pronalazi u zapadnoevropskoj nego u srednjoevropskoj arhitekturi.

Spoljašnjost objekata dobija na plastičnosti fasade i njen izgled predstavlja društveni status i ideološki stav ljudi koji žive u objektu, pa se tako može naslutiti i izgled unutrašnjosti. Sastavni deo objekata postaju i prodajni prostori odnosno dućani, što se može videti i na ovom primeru iz 1923. godine. Veći deo objekta čine dućani, organizovani uz uličnu fasadu, koja je sada duža u odnosu na dvorišnu. Duž zadnje dvorišne fasade organizovani su prostori za život, koje i dalje, kao i na ranijem primeru, čine osnovne prostorije, kujna i sobe. Ovaj deo objekta, namenjen stanovanju znatno je manji u odnosu na prostore namenjene poslovanju, što može ukazivati na prioritet življenja gradskog stanovništva u tom periodu.

Tridesete i četrdesete: Kolektivno stanovanje


Naredni period, do početka Drugog svetskog rata, na polju arhitekture ispunjen je traženjem nacionalnog arhitektonskog izraza. Uticaj moderne je ipak u Srbiji bio silovit pa se u period pre i posle Drugog svetskog rata on veoma uočava i na stambenim objektima. Sveobuhvatni odraz situacije u Srbiji u tom period imao je uticaj na strukturu, morfologiju i dizajn stambenih objekata.

Nešto više od jedne decenije nakon završetka rata, tipologija stambenih objekata u Srbiji se iskristalisala i može se prepoznati tipična stambena jedinica prosečne srpske porodice, koje u sve većoj meri žive u stambenim zgradama, u kojim postoji kolektivno stanovanje.


Pedesete: Fabrički stanovi


U vreme industrijalizacije gradova, kao što je to u Šapcu bio primer sa fabrikom Zorka, fabrike su zidale stambene objekte u kojima su stanove na korišćenje, a kasnije i u vlasništvo, dobijali njeni radnici. Takav slučaj je i sa analiziranom stambenom zgradom iz 1958. godine.

Njeni stanovi su prosečni tipski stanovi tog perioda. U toku proteklih godina postalo je uobičajeno da stanovi imaju kupatila pored kuhinje, koja je često sa ostavom. Dnevne i spavaće sobe su u proseku oko 15 do 16 kvadratnih metara. Ipak, stanari imaju zajedničke prostorije, poput perionice, sušionice i prostorije za skladištenje ogreva.

Šezdesete i sedamdesete

Tokom perioda od narednih deset do petnaest godina nema drastičnih promena u organizaciji i sadržaju stana, osim što se, kao u ovim primerima, javljaju manje prostorije namenjene odlaganju stvari. Kupatila postaju prostranija i stanovi sve češće u svom sastavu imaju i terase.

Kostruktivno, princip izgradnje objekata se menja. U sve većoj meri se prelazi na skeletni sistem gradnje, armirano-betonskim nosećim elementima.

Osamdesete: Gostinski toalet i trpezarija


Osamdesetih godina prošlog veka, prosečne stambene jedinice postaju znatno veće i sadržajno bogatije. Osim osnovnih prostorija, javlja se trpezarija kao zasebna prostorija, a značajnu promenu predstavlja dobijanje gostinskog toaleta, koji postaje prema zakonu obavezan sastavni deo stana određene kvadrature, kao što je to slučaj kod analiziranog stana od 80 metara kvadratnih.

U konstruktivnom smislu, stambeni objekti postaju znatno masivniji jer je veoma čest slučaj da se gotovo svi zidovi izvode od armiranog betona. Spoljašnji zidovi počinu da dobijaju toplotnu izolaciju u vidu stiropora debljine 5 centimetara.

Devedeste: Otvoreni koncept


Na manjim parcelama sve više se mogu videti stambene zgrade, koje sadrže po samo nekoliko stanova. Zgrade sve više imaju kombinovane stanove u smislu sadržaja i kvadrature, što je slučaj i kod ovog posmatranog objekta iz 1995. godine. Objekti se sve više grade od lakših materijala. Izgradnja objekata u potpunosti od betona postaje prošlost i sada su armirano betonski elementi jedino stubovi i grede, a sve manje i međuspratne ploče.

Što se tiče organizacije i sadržaja stanova, primetno je da se i kod većih stanova često gubi gostinski toalet, kao i da trpezarija i kuhinja sve češće bivaju sjedinjeni sa dnevnim boravkom u formi otvorenog koncepta organizacije prostora. Spavaće sobe postaju sve manje, na uštrb veće kvadrature dnevne sobe.

Sadašnjost

Poslednjih nekoliko godina stambeni objekti bivaju projektovani po potpuno novim standardima koji podrazumevaju veću pažnju usmerenu na komfor stanara i njihove funkcionalnije i zdravije životne uslove. Iako većina nas živi u objektima koji u velikoj meri podsećaju na pomenuti objekat iz 1995. godine, nove zgrade sve se više projektuju u skladu s održivim sistemom gradnje, kao i sa sistemima koji omogućavaju pametno funkcionisanje objekta, kao što je to slučaj sa objektom Refleks iz Šapca.

Za sprovođenje analize odabrali smo stan od oko 70 kvadratnih metara. On se sastoji od hodnika, kupatila, dve spavaće sobe i dnevne sobe u okviru koje se nalazi kuhinja odvojena samo šankom i prilaz ostavi. Stan ima i terasu od 6,36 kvadratnih metara, na koju se može izaći iz dnevne sobe. Spavaće sobe i dalje imaju manju kvadraturu, od 9,40 i 12,27 kvadrata, dok dnevni boravak ima 22,56 kvadrata. Kroz godine zadržao se trend spajanja dnevne sobe s kuhinjom i trpezarijom, a ostava ponovo postaje sastavni deo stana. Gostinski toalet kod ovog stana, koji se tretira kao dvoiposobni, ne postoji, dok kod stana od 100 kvadratnih metara, koji je trosoban, postoji i toalet.

Kao dodatne funkcije stana, koje ga čine pametnim, pominju se mogućnost izbora daljinskim upravljanjem osvetljenjem, grejanjem, roletnama. U okviru objekta stanarima su na raspolaganju bazen i spa centar.






Komfor vs Životna okolina


Posmatrajući primere stambenih jedinica u Srbiji kroz poslednjih sto godina, može se reći da su prošli kroz raznovrsne faze, kako konstruktivne, tako i organizaciono-sadržajne. Pohvalno je što se pažnja u određenoj meri obraća na održivost gradnje, ali je upitno dokle će nas dovesti želja za većim komforom. Ipak, imajući u vidu da se površina prosečne stambene jedinice u poslednjih sto godina nije drastično promenila, nadamo se da će se održati određeni sklad između izgrađene i životne okoline


Gradnja.rs – Portal građevinarstva i arhitekture