Krune , tiare...

Njena simbolika će vas oboriti sa nogu. Naime, pored uobičajenog znamenja božanskog prava vladara da vlada, tu je i legenda koja kaže da je Sveti Stefan tokom svog krunisanja oko 1000. godine krunu podigao visoko i ponudio je Bogorodici kako bi zapečatio božanski ugovor između nje i krune. Nakon ovoga, Bogorodica nije bila samo zaštitnica Ugarskog kraljevstva već i kraljica sama (otuda i poluzvanični naziv države, Regnum marianum: Marijino kraljevstvo).

Ovo je kruni dalo religijsku moć koja je trebalo da pomogne budućim kraljevima i stvorilo je takozvanu Doktrinu Svete krune u čijem je srcu uverenje da je kruna sama po sebi ličnost i kao pravni entitet identična mađarskoj državi; kruna je iznad vladara, koji samo vlada u njeno ime. Šta više, kruna je u stanju da odbije vladara koji je nije dostojan: "ne traži se kruna dostojna vladara, nego vladar dostojan krune". Ako pogledate sliku ispod, na kojoj se poslednji Habzburg kruniše kao ugarski kralj Karl IV, videćete da ga kruna samog odbija kao čoveka nedostojnog prestola. Tako ovu sliku barem pobornici krunine doktrine interpretiraju.

Karakteristični nakrivljeni krst na njoj nije nameran; radi se o oštećenju nastalom verovatno u 17. veku. Mađarska istoričarka Eva Kovač tvrdi da se radilo o zameni originalnog krsta koji je u sebi sadržao tri parčeta svetinje na kojoj je razapet Isus Hristos, i koji je ispočetka kruni davao svetost.

Sveta kruna je mnogo puta nestajala, bivala ukradena, pronalažena i odnošena u inostranstvo. Nakon turskih osvajanja to je bilo i neophodno, ali je kasnije vraćena i carevi Svetog rimskog carstva (mahom iz dinastije Habzburg) koji su postali i kraljevi Ugarske su njome krunisani; potom i Habzburzi koji su postali imperatori Austro-Ugarske. Lajoš Košut je krunu i ostale insignije nakon propasti Mađarske revolucije iz 1848. godine odneo sa sobom i zakopao u transilvanijskoj šumi, ali su potom otkopane i vraćene.

Nacisti su je ukrali, a na kraju Drugog svetskog rata američka 86. oklopna divizija ju je dograbila zajedno sa ostalim insignijama za sebe i čuvala od Sovjeta sve do 6. januara 1978. godine kada su vraćene Mađarima, uz ogromnu pompu i svečanost. U pitanju je jedinstveni slučaj u Evropi, da je skoro ceo ansambl kraljevskih insignija sačuvan od uništenja. Danas se kruna, zajedno sa originalnim žezlom, šarom i krunidbenim mačem, nalazi u zgradi mađarskog parlamenta, na obali Dunava, u lepoj Budimpešti.

Takođe, prikaz Krune svetog Stefana se danas nalazi na grbu Republike Mađarske. Jer ta kruna je Mađarska.

runa svetog Stefana, najveća svetinja mađarskog naroda. Foto: Wikipedia Commons/CSvBibra Maxim91
Kao što možete da vidite, u ovom tekstu smo se bavili samo onim insignijama koje su u kontinuitetu korišćene tokom čitavog jednog milenijuma, a u nekim slučajevima i duže; nismo se bavili krunama koje su korišćene jednom ili dvaput. Recimo, postoji samo jedna od mnogih francuskih kruna koja je sačuvana, a ni Englezi nisu imali jednu jedinstvenu. Poljsko-litvanska je izgubljena, dok je imperijalna ruska, premda sačuvana, korišćena samo u poslednjih 200 godina imperije. Razmišljali smo da li da na listu stavimo Monomahovu šapku, kojom su krunisani ruski carevi u vekovima pre Petra Velikog, ali je njena uloga takođe slabija od uloge ostale tri navedene krune, a pritom je i njeno poreklo tatarsko (šta više, i korišćena je da bi se simbolično pokazao sužanjski položaj i podređenost Rusa u odnosu na Zlatnu hordu).

Takođe, iz istog razloga nismo mogli da spomenemo krunu Svetog kralja Stefana Dečanskog koja se čuva na Cetinju i kojom su krunisani samo kralj Stefan u 14. veku i kralj Nikola I Petrović-Njegoš početkom 20. veka. Nismo mogli da spomenemo ni krunu kojom je krunisan samo kralj Petar I Karađorđević.

Nismo mogli da spomenemo ni mnoge druge krune, postojeće i izgubljene, jer ni po starosti ni po obimu korišćenja jednostavno ne igraju uloge same po sebi, kao što to rade ove navedene tri. Italijanska, nemačka i mađarska kruna su fizički objekti duboke simbolike koji su sami sebi svrha, i koje - za razliku od svih ostalih - imaju težinu koja prevazilazi onu koja se može izmeriti u kilogramima.

(V. V.)